(29) وِيسُو ڪاٺير ۽ پوڙهو ٻائو
هن ڪهاڻيءَ ۾ ”گو“ نالي راند جو به ذڪر آهي جيڪا جپان، چين ۽ ڪوريا پاسي نهايت مشهور آهي ۽ ليوڊو ۽ شطرنج وانگر چونڪڙين واري تختي يا دفتري جي چورس بورڊ تي ”نَوَ ٽِڻ“ وانگر کيڏي وڃي ٿي. هن راند (گو) جي بورڊ تي 19 اُڀيون ۽ 19 ليٽيل لِيڪون هونديون آهن جن جي ملڻ وارن نقطن (Cross Sections) تي ٻه ڄڻا اڇي ۽ ڪاري رنگ جون ساريون رکي کيڏندا آهن. سيکڙاٽن لاءِ 13 ۽ اڃان به ننڍو بورڊ 9 ليڪن وارو به ٿئي ٿو. هيءَ راند ڪڏهن ڪڏهن سڄو ڏينهن به پئي هلندي آهي.
هن ڪهاڻيءَ ۾ (۽ جپان جي ڪيترين ئي ٻارن جي ڪهاڻين ۾) لومڙ جو ذڪر اچي ٿو. لومڙ کي جپاني زبان ۾ ڪِتسوني (ڪِي تِسونِي) سڏين ٿا ۽ عقيدي ۽ وسوسن موجب وڏي اهميت رکي ٿو. ڪهاڻين ۾ ڪِي تِسوني کي هڪ ذهين، قابل، اهميت وارو ۽ جادوءَ جا ڪَم ڪرڻ وارو ڏيکاريو وڃي. هو انساني روپ به ڌاري سگهي ٿو. ڪيترين ڪهاڻين ۾ هو وفادار گارجين (سنڀال ڪرڻ وارو)، دوست، عاشق ۽ چئيوان زال جي روپ ۾ به رهيو آهي. جيئن هندو ڌرم ۾ ڪنهن ديوتا سان هاٿي ته ڪنهن سان ڀولڙو لاڳاپيل رهيو آهي تيئن جپانين جو شنتو ڌرم جي اِناري ديوتا جا نياپا پهچائڻ جو ڪم ڪِي تِسوني (لومڙ) جي حوالي چيا وڃن ٿا..... بلڪه هاٿي (گنيش)، باندر يا نانگ جيئن هندو ڌرم ۾ اهم ٿي ويا آهن تيئن جپان جي شنتو ڌرم ۾ لومڙ پاڻ اِناري ديوتا ٿي پيو آهي. جپان ۾ جيڪي هڪ لک شنتو مندر آهن انهن مان چون ٿا ته 36 هزار مندرن ۾ ڪِي تِسونِي، (لومڙ) جي مورتي رکيل آهي. هي فقط اهي مندر آهن جن ۾ هر وقت ٻائو موجود رهي ٿو باقي ٻيا ننڍا ننڍا آفيسن، گهرن، رستن تي لکين ”اناري جنجا“ (لومڙ جا مندر) آهن.
ڪهاڻين ۾ لومڙ کي جيترا گهڻا پُڇ اوترو هو وڌيڪ قابل، اٽڪل باز ۽ جادوئي طاقت رکڻ وارو مڃيو وڃي ٿو ۽ جپاني ڏند ڪٿائن موجب اهي پُڇ عمر سان وڌن ٿا. هر سئو سالن بعد هڪ پُڇ وڌي ٿو ۽ انهن جو وڌ ۾ وڌ تعداد نو ٿي سگهي ٿو.
لومڙ تي جپاني نالو ڪِي تِسوني. ڪيئن پيو......؟ ان لاءِ ڏيڍ هزار سال کن اڳ (اٽڪل سن 545ع) جي ڪهاڻي آهي ته اونو نالي هڪ جپاني نوجوان مِينو نالي ٻيٽ تي ڪنهن اهڙي ڇوڪريءَ جي ڳولا ۾ ڀٽڪندو رهيو جيڪا تمام سهڻي هجي. سمجهه ته سونهن ۽ سوڀيا جي معاملي ۾ هوءَ آئيڊيل هجي. آخر هڪ شام جو هن جو اهڙي ڇوڪريءَ سان آمنو سامنو ٿي ويو ۽ هڪ ئي نظر ۾ هي ٻئي هڪ ٻي کي دل ڏئي ويٺا ۽ يڪدم شادي رچايائون. هڪ سال بعد هنن کي پٽ ڄائو. اتفاق جي اهڙي ڳالهه جو هن جپاني نوجوان اونو جي گهر ۾ جيڪا پاليل ڪُتي هئي ان کي به هڪ پلونگڙو ڄائو جيڪو جيئن جيئن وڏو ٿيڻ لڳو تيئن تيئن اونوءَ جي زال تي ڀونڪڻ ۽ جلهيون ڪرڻ لڳو. هن پنهنجي مڙس کي هٿ ٻڌي منٿون ڪيون ته مهرباني ڪري هن ننڍڙي ڪتي کي ماري ڇڏ..... پر هن جو مڙس هر دفعي انڪار ڪندو رهيو. آخرڪار هڪ ڏينهن هن ڪتي هن جي زال کي چڪڻ لاءِ اهڙو ته حملو ڪيو جو هوءَ ڊڄي وئي ۽ پنهنجي همت هاري ويٺي. ان وقت يڪدم پنهنجي اصل شڪل لومڙيءَ واري اختيارڪري بُل ڏئي، گهر جو لوڙهو ٽپي ٻاهر هلي وئي.
”تون ڀلي کڻي لومڙي هجين“ اونوُءَ هن کي سڏيندي چيو، ”پر تون منهنجي پٽ جي ماءُ آهين ۽ منهنجو توسان عشق آهي. آئون توکان سواءِ رهي نه سگهندس. مهرباني ڪري مون وٽ موٽي اچ.... تو لاءِ منهنجي دل ۽ گهر ۾ هر وقت جاءِ آهي“. لومڙيءَ جي دل کي جهٻو آيو ۽ پوءِ هوءَ هر روز شام جو لِڪي لِڪي هن وٽ اچي هن جي ٻانهن تي ستي ٿي. جيئن ته لومڙي روز رات جو زال ٿي هن وٽ ستي ٿي ۽ صبح جو لومڙي ٿي ڀڄي وئي ٿي ان ڪري ان جو نالو ”ڪِي تسونِي“ پئجي ويو. ڪلاسيڪل جپانيءَ ۾ ڪِيتِسو- ني“ جي معنيٰ آهي ”اچ ۽ سُمهه“ پر جي اهو ساڳيو نالو ”ڪي- تِسوني“ ڪري لکجي ته به ان جو مطلب ”هميشه اچڻ واري“ ساڳي ڳالهه ٿئي ٿو. جيئن اسان وٽ هڻ کڻ نالو مشهور ٿيو.
هتي اهو به لکندو هلان ته هي لومڙيون جيڪي جادو جي زور تي عورتون ٿيو وڃن انهن کي سڃاڻپ جو اهو پڻ طريقو آهي ته هو ڪتي کان هميشه ڊڄن ٿيون ۽ ماڻهو سمجهيو وڃن ته هِيءَ خوبصورت عورت انسان نه پر لومڙي آهي. ڪي ڪي ته ڪتي کي ڏسي ايترو ڊڄيو وڃن جو هو ڇال هڻي پنهنجي اصلي شڪل لومڙيءَ ۾ اچيو وڃن جيئن هو تکو ڊوڙي ڪتي کان بچي سگهن. مٿين ڳالهين ۾ پڻ اهو ئي ٿيو.
لومڙ پنهنجي پُڇ کان به سڃاتو وڃي ٿو. هو ماڻهوءَ جي شڪل ته اختيار ڪريو وڃي پر پنهنجي جسم جي بَج (Fur) ۽ پُڇ لڪائي نٿو سگهي. ان بابت ”ڪوآن“ نالي هڪ همراهه جي لوڪ ڪهاڻي مشهور آهي. هن پاڻ کي وڏو ساڌ پات ٿي سڏايو. يعني هو پير ٿي پئي هليو ۽ ماڻهو هن جي مريدن وانگر خذمت چاڪري ڪرڻ لڳا. هڪ ڏينهن هو ڪنهن مريد جي گهر رهي پيو هو ته اتي هن جو پير ٽهڪندڙ پاڻي ۾ سڙي پيو. هو وهنجڻ لاءِ باٿ روم ۾ گهڙيو هو ته گرم پاڻيءَ جي باردي هٿ مان ڇڏائي ويس. سخت سور ۾ هن کي اهو به هوش نه رهيو ته هن جي جسم تان ڪپڙا لٿل آهن. رڙيون ڪندو ٻاهر نڪتو ته گهر جا ڀاتي هن جو پُڇ ۽ جسم جي کل لومڙ جهڙي ڏسي حيرت ۾ پئجي ويا. هن يڪدم کڻي پنهنجو پاڻ کي لومڙ ۾ بدلايو ۽ گهر جون ڀتيون ٽپي ڀڄي ويو.
هونءَ جپاني ديومالائي قصن ۽ ڏند ڪٿائن موجب جپان ۾ لومڙن جا ڪيترائي قسم آهن. پر انهن کي اسان ٻن اهم خانن ۾ ورهائي سگهون ٿا. هڪڙا ”زين ڪو“ سڏجن ٿا جنهن جي لفظي معنيٰ آهي ”سٺا لومڙ“...... اهي هميشه سٺو ڪم ڪن ٿا، انسانن جي مدد ڪن ٿا ۽ انهن جو واسطو اِناري ديوتا سان لاڳو سمجهيو وڃي ٿو. ٻيا ”ياڪو“ سڏيا وڃن ٿا جن جي لفظي معنيٰ ”ميداني لومڙ“ آهي..... اُهي مڪار ۽ ماڻهن کي نقصان پهچائڻ وارا به ٿين ٿا.
لومڙ ۽ لومڙيون ڪيتريون ئي شڪليون اختيار ڪري سگهن ٿيون. هو خاص ڪري سهڻي عورت ٿي هلن. جپان ۾ اهو اعتقاد عام آهي ته ڪا به سهڻي ڇوڪري اڪيلي نظر اچي وڃي، خاص ڪري سج لٿي مهل يا صبح ساجهر ته اها پڪ لومڙ سمجهڻ کپي.
هونءَ لومڙي جپان ۾ هڪ باعزت ۽ ڀلارو جانور سمجهيو وڃي ٿو. ڪنهن کي گهمندي ڦرندي جنگل ۾ لومڙ يا لومڙي نظر اچي وڃڻ هن لاءِ ڀاڳ جي نشاني سمجهيو وڃي ٿو. ۽ اهو شخص وڏو عبادت گذار ۽ پهتل سمجهيو وڃي ٿو جنهن کي ڪا لومڙي بار بار ڏيکاءُ ڏئي. ساڳي وقت لومڙي جي شڪل جهڙيون جپاني ڇوڪريون جن جون لومڙيءَ وانگر هڪ اک ٻيءَ جي ويجهو آهي ۽ گول منهن بدران سوڙهو آهي، ڳلن جا هڏا اڀريل آهن ۽ سنها ڀرون آهن اهي سهڻيون سمجهيون وڃن ٿيون ۽ انهن کي ”ڪيتسوني گائو“ يعني”لومڙي مهانڊيون“ سڏيو وڃي ٿو. جيئن اسان وٽ ڪونج سونهن جي نشاني آهي ۽ ڪونج وانگر ڊگهي ۽ سنهي ڳچيءَ واريون ڇوڪريون سهڻيون سمجهيون وڃن ٿيون.
هو ڇا سنڌي ڳيچ آهي ته:
ڪونج پکيءَ جا پار اٿئي
سنهڙي ڳچيءَ ۾ هار اٿئي
امداد حسينيءَ جو به هڪ گيت آهي جيڪو شادين جي موقعي تي ڳايو وڃي ٿو:
هٿن پيرن تي ميندي لائي
ڪونج ڳچيءَ ۾ دهري پائي.
بهرحال ڪونج، .........يا مور ۽ جانورن ۾ ٻڪري يا ٻليءَ کي پسند ضرور ڪيو وڃي ٿو پر اهي جنن ڀوتن وانگر انسانن تي واسو نٿا ڪن جيئن جپانين جي اعتقاد وسوسي مطابق لومڙي انسان تي اثرانداز ٿئي ٿي. گهڻو ڪري لومڙ عورتن جي ننهن هيٺان يا ڇاتين مان هن ۾ داخل ٿئي ٿو. ڪن حالتن ۾ ان اثر هيٺ آيل ڇوڪريءَ ۾ لومڙ جي داخل ٿيڻ بعد هن جو چهرو لومڙ سان ملندڙ جلندڙ ٿيو پوي. جپاني روايتن موجب لومڙ جي داخل ٿيڻ بعد هڪ ٻهراڙي جي اڻ پڙهيل ڇوڪريءَ ۾ يڪدم ڪتاب پڙهڻ جي قابليت اچيو وڃي. جنهن ۾ لومڙ پوندو آهي ان لاءِ جپان ۾ چوندا آهن ته هي ”ڪيتسوني تسوڪي“ واري حالت ۾ آهي.
لومڙ ڪڍڻ لاءِ ان عورت کي اِناري مندر ۾ وٺي اچبو آهي جيئن هو پنهنجي اِناري ديوتا جي ڊپ کان ڀڄي وڃي. جپاني ٻڌائين ٿا ته ماضيءَ ۾ جڏهن ان آسان طريقي سان بيمار صحيح نه ٿيندو هو يا مندر ۾ ٻائو موجود نه هوندو هو ته پوءِ ان مريض کي مار به ڏني وئي ٿي ۽ ٻرندڙ ڪاٺيءَ سان ڏنڀ به ڏنا ويا ٿي جيئن ڇوڪريءَ سان گڏ لومڙ کي به تڪليف پهچي ۽ ڇوڪريءَ جي جان ڇڏي وڃي.
بهرحال اِناري مندرن ۾ جپاني مرد توڙي عورتون لومڙن جي مورتين ۽ مجسمن اڳيان مختلف نذر نياز پيش ڪندا آهن ۽ سکائون باسيندا آهن. هنن جو اهو عقيدو آهي ته جيئن ته لومڙ اِناري ديوتا جو ٽپالي آهي سو ان کي خوش ڪرڻ سان هو اِناري ديوتا کي سائل جون مرادون پوريون ٿيڻ لاءِ سفارش ڪندو.
جپاني ڪهاڻين ۽ ڏند ڪٿائن ۾ لومڙيءَ کي سڀ کان گهڻو زال يا محبوبا ڏيکاريو ويو آهي جيڪا پوءِ نوجوان انسان مرد سان شادي ٿي ڪري. ڪن حالتن ۾ انهن کي ٻار به ٿين ٿا. گهڻو ڪري پامسٽن، علم نجوم جي ڄاڻن يا جادوگرن کي اهڙين لومڙين جو اولاد تصور ڪيو وڃي ٿو.
هاڻ پاڻ ٻارن جي ڪهاڻي شروع ڪنداسين جيڪا مٿين معلومات نه لکڻ ڪري بي سواد، منجهيل ۽ بور لڳي ها.
گهڻا گهڻا سال اڳ جي ڳالهه آهي ته سُوروگا جابلو علائقي ۾ ويسوءَ نالي هڪ جانٺو جوان رهيو ٿي. هي هڪ ڪاٺير هو جيڪو پنهنجي زال ۽ ٻارن سان گڏ هڪ ڪکائين جهوپڙيءَ ۾ رهيو ٿي. روزانو صبح ساجهر هو ڪهاڙي کڻي گهر کان نڪتو ٿي ۽ شام ڌاري هِتان هُتان ڪاٺين جي لڏ تيار ڪري ورتائين ٿي جيڪا وڪڻي ٻارن لاءِ چانور ۽ مڇيءَ ذرو خريد ڪري گهر پهتو ٿي.
هڪ ڏينهن مندر جو پوڙهو ٻائو هن جي گهر آيو جنهن هن کي چيو: ”ڪاٺير صاحب! مون کي لڳي ٿو تو پوڄا پاٺ کي ڇڏي ڏنو آهي“.
وِيسو ڪاٺير وراڻيس: ”ڳالهه ٻڌ ٻاوا صاحب! جيڪڏهن توکي به زال ۽ ٻارن جي لوڌ هجي ته تون به مندر جو منهن نه ڏسي سگهين ۽ نه وري گهر ۾ ويهي عبادت ڪرين“.
ڪاٺير جو اهو ڪسارو جواب ٻڌي ٻائي جو اندر سڙي ويو. اکيون ڦونڊاري ڪاٺير کي چيو: ”ياد رک ويسو. پوڄا پاٺ نه ڪندين ته مرڻ کان پوءِ ٻئي جنم ۾ تون ڏيڏر، ڪوئو يا ٽنڊڻ ٿي هن دنيا ۾ ايندين ۽ 500 سال توکي لوڙهڻو پوندو“.
ويسو اهو ٻڌي ڏڪي ويو ۽ ٻائي سان وعدو ڪيو ته هو اڄ ڏينهن کان پوءِ سڀني ديوتائن کي ياد ڪندو رهندو.
”نه رڳو عبادت پر ڪم ڪرڻ به ضروري آهي. پورهيو ۽ عبادت ٻئي گڏ گڏ هجڻ کپن“. موڪلائڻ وقت مندر جي پوڙهي ٻائي هن کي ذهن نشين ڪرايو.
بدقسمتيءَ سان ويسوءَ کي ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي ۽ هو سڀ ڪجهه ڇڏي فقط عبادت ۾ لڳي ويو. هو سڄو ڏينهن تسبي کڻي ان جا ڪڻ سوريندو رهيو ٿي باقي ڪم کان بنهه پڙ ڪڍي ويهي رهيو. نه ڪهاڙي کڻي ڪاٺيون ڪرڻ ٿي نڪتو نه رنبو کڻي جريب اڌ ۾ پوکيل چانور جي سنڀال لاءِ ٿي ويو. نتيجي ۾ هن جو پوکيل اهو فصل به جهنگ ٿي ويو ۽ گهر ۾ کائڻ لاءِ نه هجڻ ڪري زال ۽ ٻچا ٻار فاقا ڪڍڻ لڳا. وِيسوءَ جي زال جنهن اڄ تائين هن سان تکو نه ڳالهايو هو اها به هاڻ سخت ڪاوڙجي پئي ۽ ٻارن جي ڏٻرن جسمن ڏي اشارو ڪري مڙس کي چيو: ”ميان اهي تسبيون ۽ چِلا ڪڍڻ ڇڏي ڪهاڙي ۽ رنبو کڻ ۽ چَپن ۾ ڀُڻ ڀُڻ ڪرڻ بدران ڪو ڪارائتو ڪم ڪري اچ جيئن اسان کي کائڻ لاءِ ڪجهه ملي“.
وِيسو پنهنجي زال کي ان انداز ۾ ساڻس ڳالهائيندو ڏسي تپرس ۾ پئجي ويو. ڪجهه دير سوچي پوءِ چڙ مان زال کي چيو ”اوه! گستاخ ۽ بي ادب رن! ديوتا پهرين اچن ٿا پوءِ تون ۽ ٻار ٻچا! تو مون سان اڄ اهڙو وات ڪيو آهي جو آئون تنهنجي شڪل به ڏسڻ نٿو چاهيان“.
اهو چئي ويسوءَ ڪهاڙيءَ جي ڳن ۾ هٿ وڌو ۽ پنهنجي زال ڏي ڏسڻ ۽ موڪلائڻ بنا پنهنجي جهوپڙيءَ مان نڪري ۽ جهنگل پار ڪري فُوجي جبل وٽ پهتو ۽ پوءِ آهستي آهتي ڪري جبل جي چوٽيءَ ڏي مٿي چڙهڻ لڳو..... چڙهندو ويو، چڙهندو ويو ۽ پوءِ ڏسندئي ڏسندي مٿي موجود ڪوهيڙي ۽ ڌنڌ ۾ غائب ٿي ويو.
وِيسو ڪافي مٿي جبل تي پهچي هڪ وڻراهه ۾ پٿر تي ٿي ويٺو ئي مس ته هن کي پهرين ٽارين ۽ پنن جي سرسر ٻڌڻ ۾ آئي ان بعد هڪ لومڙي هن جي اڳيان لنگهي گهاٽن ٻوڙهن ۾ هلي وئي. لومڙيءَ کي ڏسڻ هڪ ڀلاري ڳالهه آهي ۽ ويسو تسبي پڙهڻ ڇڏي هن لومڙيءَ پويان لڳي ويو. لومڙيءَ جي ڳولا ۾ هي ڪا دير هيڏانهن هوڏانهن ڀٽڪندو رهيو پر هن کي لومڙي وري نظر نه آئي. هاڻ هي لومڙي جي ڳولا جي پچر ڇڏڻ وارو هو ته جبل جي هڪ سنوت واري حصي تي جتان هڪ چشمو وهي رهيو هو ان جي ڪناري تي ٻه سهڻيون عورتون ”گو“ راند کيڏي رهيون هيون. ڪاٺير هنن کي کيڏندو ڏسي پاڻ به ان راند ۾ محو ٿي ويو ۽ اتي ئي ويهي رهيو. هو هر هڪ جي ساريءَ جي چرپر کي غور سان ڏسڻ لڳو. چوڌاري مڪمل سانت ڇانيل هئي. بس چشمي جي وهندر پاڻيءَ جو سنهو ۽ مڌر آواز هو يا وري هنن سهڻين عورتن جي هٿ جي کسر کسر جو آواز جڏهن هنن مان هر هڪ پنهنجي ڪاري يا اڇي ساريءَ کي دفتريءَ جي بورڊ تي ٺهيل چونڪڙين تي ٿي چوريو.
عورتن، ڀر ۾ اچي ويٺل وِيسوءَ ڏي ڪو ڌيان نه ڌريو. هو لڳيون ٿي ته هن عجيب راند ۾ بيحد رُڌل هيون. وِيسو بنا اکيون ڇنڀڻ جي هَنن سهڻين عورتن کي غور سان ڏسندو رهيو. هو ڪڏهن هنن جي ڊگهن لسن وارن کي ٿي ڏٺو ته ڪڏهن هِنن جي نازڪ ۽ نرم هٿن کي جن سان هو ساريون رکي رهيون هيون.
هي اتي ويٺو رهيو، ويٺو رهيو ۽ هنن عورتن کي راند کيڏندو ڏسندو رهيو. ان کي ٽي سئو سال گذري ويا پر هن کي وقت جو ڪو احساس نه پئي ٿيو. هو ته اهو ئي سمجهندو رهيو ته اهو ساڳي اونهاري جي ڏينهن جي منجهند وارو ٽاڻو هلي رهيو آهي. هن ان وقت ڏٺو ته هڪ عورت غلط چال هلي رهي هئي. هن کان اهو برداشت نه ٿي سگهيو ته هوءَ ساري غلط هنڌ تي رکڻ سان راند هارائي وڃي سو جوش مان رڙ ڪري هن کي خبردار ڪيو ”محترم حسينا! اهو توهان غلط ڪري رهيون آهيو“.
هن جو اهو چوڻ ۽ هي ٻئي عورتون پنهنجو روپ بدلائي لومڙيون ٿي ڀڄي ويون.
ويسوءَ هنن لومڙين جو پيڇو ڪرڻ چاهيو ٿي پر ڏٺائين ته هن جون ٽنگون ٻانهون سڪي سَوٽ ٿي ويون آهن. ڏاڙهي وڌي وڃي پٽ سان لڳي آهي. مٿي جا وارا پٺيان چيلهه تائين ڊگها نظر آيا. ان کان علاوه هن ڏٺو ته سندس ڪهاڙيءَ جو ڳن جيڪو هن مضبوط ڪاٺ مان ٺاهيو هو اهو ٻوري وانگر ڀُرڪٽ ٿي ويو هو. وڏي جاکوڙ کان پوءِ ويسو مس مس پنهنجن پيرن تي اٿي بيٺو ۽ آهستي آهستي وکون کڻي هو پنهنجي گهر ڏي موٽڻ لڳو. جڏهن هو ان هنڌ تي پهتو ته هن کي حيرت ٿي ته اتي هن جي جهوپڙي نه هئي! هڪ پوڙهي عورت جيڪا اتان لنگهي رهي هئي ان کان وِيسوءَ پڇيو ته ”محترما! مون کي حيرت آهي ته هتي موجود منهنجي جهوپڙي غائب آهي! آئون اڄ صبح جو ڪجهه ڪلاڪن لاءِ چڪر تي ويو هوس ۽ هاڻ شام جو موٽيو آهيان ته منهنجو گهر ٻار غائب آهي!“.
پوڙهي عورت جي دماغ ۾ اها ئي ڳالهه آئي ته هي همراهه ڪو پاڳل ديوانو آهي پر هلندي هلندي هن کان نالو پڇي ويٺي ۽ جڏهن هن کي نالو ٻڌايو ويو ته هن رڙ ڪر چيس: ”تون واقعي ڪو پاڳل آهين. ويسوءَ کي مري ته ٽي سئو کن سال ٿي ويا! هن نالي واري لاءِ مشهور آهي ته هو گهران زال سان ڪاوڙجي نڪتو ته وري نه موٽيو“.
”ٽي سئو سال اڳ!“ ويسوءَ حيرت مان ڀڻڪيو، ”اهو ناممڪن آهي. ڪٿي آهي منهنجي پياري زال ۽ ٻار؟“
”ڪڏهوڪو قبرن حوالي ٿي ويا“ پوڙهي عورت وِيسوءَ کي ٻڌايو، ”۽ جيڪي ڪجهه تون چئي رهيو آهين اهو سچ آهي ته پوءِ آئون اهو چونديس ته تنهنجي ٻارن جا ٻار به ڪڏهوڪو وفات ڪري ويا. لڳي ٿو ته قدرت تنهنجي ڊگهي عمر ڪري توکي پنهنجي زال ۽ ٻارن کي ڇڏي وڃڻ جي سزا ڏني آهي“.
ويسوءَ جي اکين مان وڏا ڳوڙها ٽمي سندس هڏائن ڳلن تان ٿيندا هيٺ ڪرڻ لڳا. هن گهٽيل آواز ۾ چيو ته ”منهنجي سڄي جواني پل کن ۾ گذري وئي.... آئون پوڄا ۾ مدهوش هوس ۽ پٺيان منهنجا پيارا فاقا ڪڍندا رهيا. هنن کي منهنجي مضبوط هٿن جي پورهئي جي ضرورت هئي ته آئون کين بي سهارو ڇڏي ويس. ڪراڙي خاتون! منهنجا آخري لفظ ياد رکجانءِ:
”جيڪڏهن تون پوڄا کي وقت ٿي ڏين ته ڪم کي به ڏي. پوڄا سان گڏ پورهيو به ضروري آهي“.
اسان کي اها ته خبر ناهي ته پنهنجي غلطي تي توبهه زاريون ڪندڙ ويسو وڌيڪ ڪيترا سال جيئرو رهيو. هن جو روح اڄ به چانڊوڪي راتين ۾ فيوجي جبل جي چوڌاري گردش ڪندو رهي ٿو.
***