عظيم شاعر احمد فراز جو لاڏاڻو
لعي هين سڀ ڪي لئي ڪپڙي سيل سي
لئي هين هماري لئي ڪمبل جيل جيسي.
احمد فراز کي گرمين جي موڪلن دوران پنهنجي ڪلاس فيلو ڇوڪري وٽ رياضي پڙهڻ لاءِ موڪليو ويو پر هو اتي رياضي پڙهڻ بدران بيت بازي ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيندو هو ۽ اڪثر فراز پنهنجي ڪلاس فيلو ڇوڪري کان بيت بازي جي مقابلي ۾ هارائي ويندو هو پر پاڻ جڏهن شعر لکڻ شروع ڪيا، تڏهن هن پنهنجي ڪلاس فيلو ڇوڪري کي بيت بازي ۾ شڪست ڏني. نالي واري شاعر احمد فراز پنهنجي عملي زندگي جي شروعات ريڊيو پاڪستان کان ڪيائين. هن پشاور يونيورسٽي ۾ اردو پڙهائي 1976ع ۾ اڪيڊمي ليٽر جو باني ڊائريڪٽر بڻيو بعد ۾ اُتان کان ئي چيئرمين جي حيثيت ۾ رٽائر ٿيو. احمد فراز ڪيترن ئي سالن تائين نيشنل بوڪ فائونڊيشن اسلام آباد جو چيئرمين رهيو. نالي وارو رومانوي ۽ انقلابي شاعر احمد فراز حڪومت ۾ فوج جي مداخلت جو سخت مخالف رهيو. هن 2004ع ۾ مليل هلال امتياز ايوارڊ 2006ع ۾ حڪومتي پاليسين خلاف احتجاج ڪندي واپس ڪيو. ضياءَ جي مارشل واري دؤر ۾ هن فوجي مداخلت خلاف ڪيترائي نظم لکيا. ضياءَ دؤر ۾ ئي هو حڪومت خلاف هڪ نظم پڙهي رهيو هو ته کين گرفتار ڪيو ويو پر بعد ۾ کيس پاڻ مرادو ئي جلاوطن ٿي ويو. ٽي سالن جي جلاوطني دوران پاڻ برطانيا، ڪئناڊا ۽ يورپ جي مختلف ملڪن ۾ رهائش اختيار ڪئي، جتي پاڻ سوين انقلابي رومانوي نظم تخليق ڪيائين. احمد فراز ڪيترائي ڪتاب لکيا ۽ کيس بيشمار قومي توڙي عالمي ايوارڊ پڻ مليا. احمد فراز جي مشهور ڪتابن ۾ درد آشوب، تنها تنها، جانان جانان، نايافت، سب آوازين ميري هين، بي آواز گلي ڪوچون مين، آئينون ڪي شهر ۾ نابينا، غزل بهانا ڪرون، خواب گل پريشان هين، سخن آراسته هي ۽ اي عشق جنون ۽ ٻيا ڪيترائي شامل آهن. جڏهن ته احمد فراز ڪيترائي نظم لکيا، ان مان انقلابي نظم محاصره سڀ کان وڌيڪ مشهور ٿيو، جيڪو هن جلاوطني جي جيون ڌارڻ دوران لکيو هو.
محاصره–
میرے غنیم نے مجھ کو پیام بھیجا ہے
کہ حلقہ زن ہیں میرے گرد لشکری اُس کے
فصیل شہر کے ہر برج، ہر مینارے پر
کماں بدست ستادہ ہیں عسکری اُس کے
وہ برقِ لہر بجھا دی گئی ہے جس کی تپش
وجودِ خاک میں آتش فشاں جگاتی تھی
بچھا دیا گیا بارود اس کے پانی میں
وہ جوئے آب جو میری گلی کو آتی تھی
سبھی دریدہ دہن اب بدن دریدہ ہوئے
سپرد ِدار و رسن سارے سر کشیدہ ہوئے
تمام صوفی و سالک، سبھی شیوخ و امام
امید ِلطف پہ ایوان ِکجکلاہ میں ہیں
معززین ِعدالت حلف اٹھانے کو
مثال سائلِ مبرم نشستہ راہ میں ہیں
تم اہلِ حرف کے پندار کے ثنا گر تھے
وہ آسمان ِہنر کے نجوم سامنے ہیں
بس اس قدر تھا کہ دربار سے بلاوا تھا
گداگران ِسخن کے ہجوم سامنے ہیں
قلندرانِ وفا کی اساس تو دیکھو
تمھارے ساتھ ہے کون؟آس پاس تو دیکھو
تو شرط یہ ہے جو جاں کی امان چاہتے ہو
تو اپنے لوح و قلم قتل گاہ میں رکھ دو
وگرنہ اب کہ نشانہ کمان داروں کا
بس ایک تم ہو، تو غیرت کو راہ میں رکھ دو
یہ شرط نامہ جو دیکھا، تو ایلچی سے کہا
اسے خبر نہیں تاریخ کیا سکھاتی ہے
کہ رات جب کسی خورشید کو شہید کرے
تو صبح اک نیا سورج تراش لاتی ہے
تو یہ جواب ہے میرا میرے عدو کے لیے
کہ مجھکو حرصِ کرم ہے نہ خوفِ خمیازہ
اسے ہے سطوتِ شمشیر پہ گھمنڈ بہت
اسے شکوہِ قلم کا نہیں ہے اندازہ
میرا قلم نہیں کردار اس محافظ کا
جو اپنے شہر کو محصور کر کے ناز کرے
میرا قلم نہیں کاسہ کسی سبک سر کا
جو غاصبوں کو قصیدوں سے سرفراز کرے
میرا قلم نہیں اوزار اس نقب زن کا
جو اپنے گھر کی ہی چھت میں شگاف ڈالتا ہے
میرا قلم نہیں اس دزدِنیم شب کا رفیق
جو بے چراغ گھروں پر کمند اچھالتا ہے
میرا قلم نہیں تسبیح اس مبلغ کی
جو بندگی کا بھی ہر دم حساب رکھتا ہے
میرا قلم نہیں میزان ایسے عادل کی
جو اپنے چہرے پہ دوہرا نقاب رکھتا ہے
میرا قلم تو امانت ہے میرے لوگوں کی
میرا قلم تو عدالت میرے ضمیر کی ہے
اسی لیے تو جو لکھا تپاکِ جاں سے لکھا
جبھی تو لوچ کماں کا، زبان تیر کی ہے
میں کٹ گروں یا سلامت رہوں، یقیں ہے مجھے
کہ یہ حصارِ ستم کوئی تو گرائے گا
تمام عمر کی ایذا نصیبیوں کی قسم
میرے قلم کا سفر رائیگاں نہ جائے گا
احمد فراز جي لاڏاڻي بعد ملڪ هڪ عظيم ۽ وڏي شاعر کان محروم ٿي ويو آهي ۽ ادبي دنيا مڪمل طور تي سوڳوار بڻيل ٿي نظر اچي دعا آهي ته شل رب ڪريم هن عظيم ۽ انقلابي انسان کي جنت الفردوس ۾ جاءِ ڏي.
خود به زبان فراز
اس تنوع ڪا ذڪر، سنتي چلي هي ڪون اپني طرح ڪه جس ني،
غم جهان ڪي ستم بهي جهيلي هون، عاشقي بهي ڪمال ڪي هو.
سنڌو، تعمير سنڌ، خبرون، شام، سنڌ، سوڀ، هلال پاڪستان، عبرت