ڪالم / مضمون

سائين، محبت ۽ حياتي: رمزون (خواب نگر)

هيءُ ڪتاب ’محمود مغل‘ جي ڪاوش اخبار ۾ ڇپيل مشھور ڪالم سلسلي ’خواب نگر‘ جي 38 چونڊ ڪالمن تي مشتمل آهي.’خواب نگر‘ جڏهن ’ڪاوش‘ اخبار ۾ هفتيوار ڇپبو هيو تہ انھن ڏينھن ۾ جيڪا پذيرائي، هن ڪالم کي ملي هئي، شايد ئي ڪنھن ڪالم نگار جي حصي ۾ اهڙي ناماچاري آئي هجي. ان جو سبب خاص ڪري اهو هيو تہ ’خواب نگر‘ ماڻھن سان ’سندن‘ دل جون ڳالھيون ڪندو هو يا ماڻھن سان ’پنھنجي‘ اندر جي لھسُن جون ڳالھيون ڪندو هو. محبتن واري مامَ جي کول ڪندو هو ۽ نفرتن جا نتيجا اظھاريندو هو. ’خواب نگر‘ ماڻھن جي سمجهہ واري گهرج کڻي حاضر ٿيندو هو ۽ ائين لڳندو هو تہ واقعي ڪو ’سائين‘، ڪو ’مرشد‘ پنھنجن خليفن يا مريدن سان رمزن جا راز کولي حياتي ۽ ان جا ڪارونھوار سمجهائي رهيو آهي.

  • 4.5/5.0
  • 122
  • 30
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • محمود مغل
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book Saien, Muhabbat ain Ha’ya’ti: Ramzoo’n [Khwaa’b Nagar]

محدود لامحدود (سائين)

مون ڏي نگاھہ ڪيائون تہ دل جو ڌڙڪو وڌي ويو. ائين لڳو ڄڻ سڄو وجود رِجندو هجي. هڪ لحظي ۾ منھنجي نظر جهڪي وئي. هنن ڏٺو پئي تہ ڄڻ اکين ۾ ديد جي جاءِ تي تيرَ رکيل هجن ۽ اکيون اکيون نہ هيون ڪي ڪمانون هيون، جن کي نشاني وٺڻ جو فن ڀرپور نموني سان آيو پئي.
جهڪيل نگاھہ سان، ڀريل نڙيءَ سان جملي اڪلڻ جي ڪوشش ڪيم.
”جيڪي سمجهہ ۾ نٿو اچي، اهو ئي تہ پڇڻ آيو آهيان قبلا....“
”جيڪو سُٽ توکان وڌيڪ منجهندو ٿو وڃي، ان کي هٿن مان ڪڍين ڇو نٿو؟“ سندن لھجو تلخ هو. ”جنھن شيءِ جي خبر نٿي پوي، اها ڄاڻڻ ڇو ٿو گهرين؟“
لڳو.... مون کي جهڻڪڻ گهرن ٿا پر شايد محبت هٿان مجبور آهن، مان هنن جو لاڏلو شاگرد آهيان، بنسبت ٻين شاگردن جي منھنجي محنت هنن وٽ ساب پوندي آهي. علم و عقل ۾ مان، ٻين جي ڀيٽ ۾ ڪجهہ مٿڀرو آهيان، ان ڪري ئي ٽارين تہ پيا، پر ڌڪڻ نٿا گهرن. همٿ جهلي چئي ڏنم. ”جي پڇندس ڪونہ... تہ سکندس ڪٿان مرشد... ۽ جي سيکاريندئو ڪونہ تہ مان شاگرد ڪيئن سڏائيندس؟“
”هر شيءِ سکڻ ضروري هوندي آهي ڇا مجهولَ.... ڪا ڪا ڪمانڊ تہ ڪمپيوٽر ۾ بہ فيڊ ٿي نہ سگهندي آهي.“ هنن وري غور سان مون ڏانھن نھاريو ”پاڻ کي ماڻھو رک.... پنھنجو ماڻھپو نہ وڃائي.“
”تڏهن تہ پڇان پيو سائين“ هڪ ساھہ ۾ چوڻ گهريم ۽ چئي ويس ”تڏهن تہ پڇان پيو سائين تہ ماڻھوءَ جي چڙهڻ ۽ ڪرڻ جي ڪيتري حد هوندي آهي...!“ سوال واضح اوڳاڇيم تہ هنن جي نگاھہ بہ جهڪي وئي. مون پنھنجا ڪلھا آجا محسوس ڪيا. هڪ وڏو ساھہ اندر مان ازخود نڪري آيو.
جنھن تڏي تي ويٺا هئاسين، هنن انھيءَ جي ڪانن کي سرڪائڻ شروع ڪيو. مون کي لڳو تہ منھنجن ڳلن جي ڳاڙهاڻ خودبخود جهڪي ٿي رهي آهي.
”ماڻھو ڪنھن سان محبت ڇو ڪندو آهي ٻچا؟....“ سائينءَ جو آواز هاڻي شانت هو.
”جيئن سڪون ملي سگهي سائين! محبت ملي سگهي.“
”۽ عزت ڇو ڪندو آهي؟“
”ڇاڪاڻ تہ هو اصل ۾ پنھنجي عزت ڪرائڻ گهرندو آهي مرشد سائين جو هو ٻين جي عزت ڪندو تڏهن ئي تہ سندس عزت ٿيندي نہ.“
”تہ مطلب اهو ٿيو تہ اهي ٻئي ڪم اصل ۾ پنھنجي ذات لاءِ آهن نہ موڳا.... محبت بہ پاڻ لاءِ آهي تہ عزت بہ. پوءِ ٻئي لاءِ ڇا رهيو؟ معنيٰ اسان جون هيڏيون ساريون دعوائون تہ اجايون ٿي ويون نہ، تہ... اسان هُن لاءِ هِي ڪيو هِن لاءِ هِي ڪيو. ڪيو تہ دراصل اسان پنھنجي پاڻ لاءِ هو. ائين نہ.“ ٻارن جھڙي مرڪ سندن مک تي جملي مڪمل ٿيڻ ساڻ آئي. هاڻي سندن نگاھہ ۾ چمڪ هئي. کين ڄڻ پنھنجي پسند جو رانديڪو مليو هو.
”ان جواب جو منھنجي سوال سان ڪھڙو تعلق آهي سائين!“
هنن ٽھڪ ڏنو، ”علم جو علم سان تعلق آهي، اهو قانون توکي نہ پڙهايو هئم ڇا!“
”پر سائين... علم جو عمل سان بہ تعلق آهي، توهان اهو بہ تہ پڙهايو هو.“
”انھن ٻنھي ڳالھين جو تہ اهو گڏيل مثال هو... علم جو علم سان اهو تعلق تہ تون هن سان محبت ڪرين ٿو ۽ علم جو عمل سان اهو تعلق تہ دراصل اهو سڀ تون پنھنجي لاءِ ٿو ڪرين... ۽ بس.“
مان لاجواب ٿي ويس. ڪجهہ سمجهہ ۾ نہ آيو، هٿ ۾ آيل سوچ جي سُٽ جي ڳنڍ وڌيڪ منجهندي وئي. آواز ۾ لرزش ڀرجي آئي. ”اڄ مان ٻيو ڪجهہ سمجهڻ نٿو گهران سائين، مون کي اهو رڳو ٻڌايو تہ ماڻھوءَ جي چڙهڻ ۽ ڪرڻ جي ڪيتري حد ٿي سگهي ٿي.؟“
”تون بلڪل ٻار ٿي ويو آهين نوجوان، سڀ سمجهين ٿو. اهو بہ ڄاڻين ٿو تہ اهو سوال، اهڙو جواب رکي ٿو، جيڪو ماڻھوءَ جا لاھہ پٽي سگهي ٿو. پوءِ بہ ان سوال لاءِ Insist ڇو ٿو ڪرين!“
هنن جي واتان انگريزي مون کي بيحد وڻندي آهي، دنيا جي سامھون هو هڪ گهٽ پڙهيل انسان آهي جيڪو بظاهر تہ ڪرسيون واڻي ۽ جُلدَ ٻڌي پنھنجو گذر سفر ڪندو آهي، پر هن جي لائقي ۽ علم اسان جھڙن ’ڪم عقلن ۽ بدعقلن‘ کي گهڻو ڪجهہ سيکاريندا آهن. مون صاحبِ علم، صاحبِ خرد جي محفلن ۾ بہ الاهي وقت گذاريو هوندو پر هن جي تہ ڳالھہ ئي ٻي آهي. لڳندو اٿم تہ مان بہ ڪا ڇڳل ڪرسي هجان، جنھن جو نيٽ هن جي هٿن جو محتاج آهي، دنيا جا منجهيل معاملا سلجهائڻ جو ڪمال ’بابي‘ کي اچي ٿو ۽ ان ڪري ئي هن جو نالو اسان جھڙن ’سائين‘ رکيو آهي.
”هارون رشيد جي درٻار ۾ هڪ ڀيري حساب جو سوال پئي پڇيو ويو محمود...“ سائينءَ ساھہ کنيو. ”وڏا وڏا ماهر ويٺل هئا، جواب ڪنھن کي نہ آيو. پويان هڪ شخص ويٺل هو. تنھن بلڪل صحيح جواب ڏنو. مڙني شاهي رياضيدانن جا منھن لھي ويا. ڳالھہ درگذر ٿي وئي. ڇاڪاڻ تہ سمجهيو ويو تہ ائين ئي مڙئي ڌڪي ۾ جواب آيو هوندو. ڪجهہ دير مس گذري تہ وري هڪڙو ٻيو سوال اڀريو. اتي بہ جواب ڪنھن کي نہ آيو ۽ ساڳئي پويان ويٺل شخص جواب ڏنو. بادشاھہ هڪدم کيس پاڻ وٽ اڳيان گهرايو. ڀر ۾ ويھاري پڇيائينس، ”ڇا ڪندا آهيو؟“ وراڻيائين، ”سائين رياضيدان آهيان.“ بادشاھہ پڇيس، ”جي ايتري ڄاڻ اٿوَ ۽ اهو سڀ ڄاڻو ٿا تہ پوئتي ڇو ويٺا هيئو؟“ هن وراڻيو، ”سائين مان زندگيءَ ۾ سدائين پويان کان اڳيان آيو آهيان، اڳيان کان پويان ناهيان ويو... هاڻي هتي اچي ويٺو آهيان تہ جيڪي پڇڻو اٿوَ سو پڇو.“... اها چڙهڻ جي حد ٿئي پٽ.... ماڻھو چڙهندو آهي تہ نگاھہ ۾، مانَ ۾، مرتبي ۾. هن جو چڙهڻ نظر ايندو آهي محمود، سڀئي هن جي High rise ڏسندا آهن ۽ سينن تي هٿ رکندا آهن.“
مرشد سائينءَ جي ڳالھہ عجيب آهي. جڏهن ڳالھائڻ نہ چاهيندا آهن تہ ڪجهہ بہ ڪري وجهو. هو مجال آهي جو اکر بہ ڪڇن ۽ جي ڳالھائڻ تي اچن تہ پوءِ جھڙا مڙئي بند ڀڄي پوندا هجن. بس اهو رنگ ڏاڍو خوبصورت هوندو آهي تہ سندن ڳالھائڻ مھل گفتار، موتين جي لڙين جيان هوندي آهي.
”۽ هاڻي هڪڙو ٻيو مثال بہ ٻڌ، جيڪو اڏامندو آهي ان کي نگاھہ زمين تي ئي رکڻي هوندي آهي. سفر بھرحال انتُ گهري ٿو. ڪٿي نہ ڪٿي تہ ختم ٿيڻو ئي آهي. توهان ترقيءَ جا ڏاڪا چڙهو ٿا، مٿانھون مقام ماڻيو ٿا، اڏامو ٿا... پر بھرحال اهو سڀ ختم ٿيڻو ئي آهي. بھتر اهو آهي تہ جيڪو اڏامي ٿو، اهو سفر جي ڪٿَ ڪري تہ کيس ڪٿي لھڻو آهي. جي هو ڪَٿ نہ ڪندو تہ ٻن مان هڪ صورت جو شڪار ٿيندو. يا کيس ڪو ڌڪ هڻي ڪيرائيندو يا پاڻ ٿڪجي ۽ ڪري پوندو. ٻنھين صورتن جي پڄاڻيءَ، کيس ايذاءُ ئي پھچڻ آهي. مستقل اڏام خراب هوندي آهي شھزادا. سائنسدان هوشيار آهن، تڏهن تہ جھاز ۾ ٽي ٽي انجڻيون رکندا آهن. اسان کان اهو ڇو وسري ويندو آهي تہ اسين هڪ انجڻ سان اڏامي رهيا آهيون، جيڪا جنھن مھل خراب ٿي اسين ڇٽاسين...“
اڄ الاءِ ڇا ٿي رهيو هو، من ملول هو ۽ اکين ۾ الائي ڪيترا اوجاڳا... ڪڏهن ڪڏهن ائين بہ ٿيندو آهي تہ اوهان رڳو ڪنن سان نہ ٻڌندا آهيو. ڪن ڪن موقعن تي اوهان کي ڪنن، اکين، هٿن مطلب سڄي بدن سان ٻڌڻو ضروري هوندو آهي. جي ڪٿي بہ ڪابہ ڪوتاهي رهجي وڃي تہ اوهان خالي ڪنن کي ڏوهي نٿا چئي سگهو. هن مھل لڳو پئي تہ ڪنن جو ڪم پورو ٿي چڪو هو ۽ هٿ پير تہ اڳ ۾ ئي ڄڻ ورتل هئا.
هڪ ڀيرو وري منٿ واري انداز ۾ چيم. ”سائين، اڄ ذهن وائکو ناهي. ڪجهہ سمجهہ ۾ نہ آيو آهي، ڇا اهو سڀ سادو سودو نٿو ٿي سگهي؟ سوال ڏکيو هجي تہ جواب جو ڏکيو هجڻ بہ لازم آهي ڇا؟“
هنن مون ڏي نھاريو، ”تون سدائين تڪڙ ڪندو آهين محمود! پر توکي ڏسندو آهيان تہ مون کي اها ڪھاوت ياد ايندي آهي تہ، بغداد جي بازار ۾ برف وڪڻندڙ هوڪو ڏئي رهيو هو تہ رحم ڪيو ان جي حال تي، جنھن جي مُوڙي ڳري رهي آهي.“ منھنجيون اکيون ڀرجي آيون، هٿ ٻڌندي چيم، ”ماڻھن جي ڪمال ۽ زوال جو رتبو پڇڻو هئم... جي برو لڳو هجي تہ معاف ڪجو، منھنجو مطلب ڏکيائي پيدا ڪرڻ نہ هو ۽ نہ ئي تڪڙ ڪرڻ هو.“
هنن منھنجا هٿ پنھنجي هٿن ۾ جهليا ۽ چيائون، ”اچي سوَلو جواب وٺ پٽ. ماڻھوءَ جي چڙهڻ کي تون محدود ڪري سگهين ٿو پٽيوالو، ڪلارڪ، اسسٽنٽ، آفيسر، بالا آفيسر، ڪامورو، وزير، گورنر، صدر ڀلا وڌ ۾ وڌ بادشاھہ نہ... پر هن جي ڪرڻ کي تون محدود نٿو ڪري سگهين.... اهو Rise ۽ Fall نگاھہ ۾ توربو آهي. ماڻھوءَ جي چڙهڻ جي هڪ ڪامل حد اٿئي پٽ. هن جي ڪرڻ جي ڪابہ حد ناهي، هو ڪنھن بہ حد تائين ڪري سگهي ٿو.“

(ڇپيل: آچر 5 ڊسمبر 2004ع)