ڪالم / مضمون

سائين، محبت ۽ حياتي: رمزون (خواب نگر)

هيءُ ڪتاب ’محمود مغل‘ جي ڪاوش اخبار ۾ ڇپيل مشھور ڪالم سلسلي ’خواب نگر‘ جي 38 چونڊ ڪالمن تي مشتمل آهي.’خواب نگر‘ جڏهن ’ڪاوش‘ اخبار ۾ هفتيوار ڇپبو هيو تہ انھن ڏينھن ۾ جيڪا پذيرائي، هن ڪالم کي ملي هئي، شايد ئي ڪنھن ڪالم نگار جي حصي ۾ اهڙي ناماچاري آئي هجي. ان جو سبب خاص ڪري اهو هيو تہ ’خواب نگر‘ ماڻھن سان ’سندن‘ دل جون ڳالھيون ڪندو هو يا ماڻھن سان ’پنھنجي‘ اندر جي لھسُن جون ڳالھيون ڪندو هو. محبتن واري مامَ جي کول ڪندو هو ۽ نفرتن جا نتيجا اظھاريندو هو. ’خواب نگر‘ ماڻھن جي سمجهہ واري گهرج کڻي حاضر ٿيندو هو ۽ ائين لڳندو هو تہ واقعي ڪو ’سائين‘، ڪو ’مرشد‘ پنھنجن خليفن يا مريدن سان رمزن جا راز کولي حياتي ۽ ان جا ڪارونھوار سمجهائي رهيو آهي.

  • 4.5/5.0
  • 122
  • 30
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • محمود مغل
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book Saien, Muhabbat ain Ha’ya’ti: Ramzoo’n [Khwaa’b Nagar]

عميق مان ڪجهہ موتي..! (زندگي)

(عيد ميلاد النبي ﷺ جي مناسبت سان!)

عيد ميلاد النبي ﷺ مبارڪ هجيو.... 1428 هجريءَ جي هن اڄوڪي اهم ڏهاڙي تي خواب نگر کي اها سعادت حاصل ٿئي ٿي تہ هو حياتيءَ جي مختلف رنگن جي نسبت سان ڪجهہ حڪمن کي اوهان تائين پيش ڪري.... جيڪڏهن ڪا هڪڙي ڳالھہ بہ سمجهہ ۾ اچي وئي تہ هن فقير جا ڀاڳ ڀلارا ٿي ويندا.... اڳيان آسودگي ٿي ويندي. آمين.
(1) حضرت ابوذر ﷦ کان روايت آهي تہ رسول ﷲ ﷺ جن فرمايو تہ ”تنھنجو مرڪڻ، پنھنجي مسلمان ڀاءَ لاءِ صدقو آهي، تنھنجو ڪنھن کي نيڪيءَ جو ڏس ڏيڻ ۽ برائيءَ کان روڪڻ صدقو آهي، ڪنھن ڀليل شخص کي دڳ ڏيکارڻ صدقو آهي، پٿر ۽ ڪنڊَي وغيرہ جو رستي تان پري ڪرڻ صدقو آهي. پنھنجي دِليءَ مان ٻئي جي دِليءَ ۾ پاڻي وجهڻ صدقو آهي.
(2) حضرت عبدﷲ بن عباس ﷦ کان روايت آهي تہ نبي ڪريم ﷺ جن فرمايو تہ، ”جيڪو شخص پنھنجي ڀاءُ جي ڪم خاطر هلي وڃي ٿو تہ سندس اهو عمل ڏهن سالن جي اعتڪاف کان افضل آهي. جيڪو شخص هڪڙو ڏينھن ﷲ جي رضا خاطر ويھي ٿو، ﷲ تعاليٰ ان جي ۽ جھنم جي وچ ۾ ٽن خندقن جيترو فاصلو ڪندو آهي. هي خندق، آسمان ۽ زمين جي وچ واري فاصلي کان بہ وڌيڪ ويڪري آهي.“
(3) حضرت عمران حصين ﷦ کان روايت آهي تہ فرمايو ﷲ جي رسول ﷺ تہ، ”جنھن شخص جو ڪنھن تي ڪو حق (قرض وغيرہ) هجي ۽ هو ان کي ادائگيءَ لاءِ ڍر ڏئي تہ ان کي هر ڏينھن جي عيوض صدقي جو ثواب ملندو.“
(4) حضرت جابر ﷦ کان روايت آهي تہ پاڻ ڪريم ﷦ جن فرمايو ”مومن محبت ڪندو آهي ۽ ساڻس بہ محبت ڪئي ويندي آهي. اهڙي شخص ۾ ڪابہ چڱائي ڪانھي جيڪو نہ محبت ڪري ٿو نہ ڪو ساڻس ڪئي وڃي ٿي. ماڻھن مان سڀ کان ڀلو اهو شخص آهي، جيڪو ماڻھن کي سڀ کان وڌيڪ نفعو پھچائي.“
(5) حضرت ابوهريرہ ﷦ کان روايت آهي تہ رسول ﷲ ﷺ جن فرمايو”جنھن شخص کي ﷲ ۽ آخرت جي ڏينھن تي ايمان آهي، ان کي گهرجي تہ پاڙيسريءَ جي عزت ۽ احترام ڪري.“ صحابن سڳورن عرض ڪيو. اي ﷲ جا رسول ﷺ! پاڙيسريءَ جو حق ڇا آهي؟ فرمايائون، ”جيڪڏهن اوهان کان ڪنھن شيءِ جو سوال ڪري تہ کيس ڏيو، جيڪڏهن هو توهان کان مدد گهري تہ سندس مدد ڪيو، جيڪڏهن هو پنھنجي ضرورت خاطر قرض گهري تہ کيس قرض ڏيو، جيڪڏهن دعوت ڏئي تہ قبول ڪريوس. جيڪڏهن بيمار ٿي وڃي تہ کانئس پڇڻ وڃو، جيڪڏهن وفات ڪري وڃي تہ ان جي جنازي سان وڃو، جيڪڏهن ان کي ڪا مصيبت پھچي تہ کيس آٿت ڏيو. پنھنجيءَ ديڳڙيءَ ۾ گوشت پچڻ جي خوشبو سان کيس نہ ايذايو، مگر ان مان ڪجهہ سندس گهر موڪليو. پنھنجي جاءِ، هن جي جاءِ کان اڏي مٿي نہ ٺاهيو جو ان کي هوا پھچي نہ سگهي، البت پاڻ اجازت ڏئي تہ ٺيڪ.“
(6) حضرت ابوهريرہ ﷦ کان روايت آهي تہ رسول ﷲ ﷺ جن فرمايو ”آهي ڪو ماڻھو، جيڪو مون کان هي ڳالھيون سکي ۽ انھن تي عمل ڪري يا انھن ماڻھن کي سيکاري، جيڪي ان تي عمل ڪن“ حضرت ابوهريرہ ﷦ فرمائين ٿا تہ مون عرض ڪيو تہ ”اي ﷲ جا رسول ﷺ آئون تيار آهيان.“ پاڻ سڳورن ﷺ جن منھنجو هٿ پنھنجي هٿ ۾ وٺي هي پنج ڳالھيون ڳڻي ٻڌايون. (1) حرام کان بچو، تہ سڀ کان وڏو عبادتگذار ٿيندي. (2) رب جل شانہ جي ڏني تي راضي رھہ تہ سڀ کان وڏو شاهوڪار ٿي ويندي. (3) پنھنجي پاڙيسريءَ سان سھڻو سلوڪ ڪر تہ تون مومن بڻجي پوندين. (4) جيڪا شيءِ پنھنجي لاءِ پسند ڪرين ٿو، اهائي ٻين لاءِ بہ پسند ڪر تہ تون ڪامل مسلمان ٿي ويندين. (5) گهڻو کلندو نہ ڪر، ڇاڪاڻ تہ گهڻو کلڻ دل کي ماريندو آهي.“
(7) حضرت ابو اسيد مالڪ بن ربيعہ ﷦ فرمائين ٿا تہ، اسان حضور اڪرم ﷺ جن جي خدمت ۾ حاضر هئاسين تہ بنو سلمه قبيلي جو هڪ شخص وٽن آيو ۽ عرض ڪيائين، ”اي ﷲ جا رسول ﷺ.... ڇا مون لاءِ ماءُ پيءُ جي وڃڻ کان پوءِ، ساڻن نيڪي ڪرڻ جي ڪا صورت ممڪن آهي؟“ رسول ﷲ ﷺ جن فرمايو تہ، ”هائو.... انھن لاءِ دعا گهرڻ، ﷲ تعاليٰ کان انھن جي لاءِ بخشش جي طلب ڪرڻ، انھن جي وئي کان پوءِ انھن جي وصيت کي پورو ڪرڻ، جن ماڻھن سان انھن ڪري مائٽي هئي، تنھن سان سھڻو سلوڪ ڪرڻ ۽ انھن جي دوستن جو احترام ڪرڻ.“
(8) حضرت ابوهريرہ ﷦ کان روايت آهي تہ، رسول ﷲ ﷺ جن فرمايو ”خبر اٿو تہ گلا ڇا چئبو آهي؟“ صحابہ سڳورن عرض ڪيو تہ، ”ﷲ جل شانہ ۽ سندن رسول ﷺ جن وڌيڪ ڄاڻن ٿا....؟“ رسول ﷲ ﷺ فرمايو ”پنھنجي ڀاءُ جي پرپٺ ان بابت اهڙي ڳالھہ ڪرڻ جيڪا ان کي نہ وڻي....“ ڪنھن شخص عرض ڪيو، ”پنھنجي ڀاءُ جي اهڙي ڳالھہ ڪيان، جيڪا منجهنس هجي....؟“ پاڻ ﷺ جن فرمايو، ”جيڪڏهن تون ان بابت اهڙي ڳالھہ چوين، جيڪا منجهس هجي، تہ تون گلا ڪئي ۽ جيڪڏهن اها خامي منجهنس نہ آهي تہ پوءِ تو ان تي بھتان مڙهيو.“
(9) حضرت ابوسعد ۽ حضرت جابر بن عبدﷲ رضـي ﷲ عنھما کان روايت آهي تہ رسول ﷲ ﷺ جن فرمايو، ”گلا ڪرڻ زنا کان وڌيڪ خراب آهي.“ صحابن سڳورن عرض ڪيو، ”سائين.... گلا ڪرڻ زنا کان وڌيڪ خراب ڪيئن آهي؟“ رسول ﷲ ﷺ جن فرمايو، ”ماڻھو جيڪڏهن زنا ڪندو آهي، پوءِ توبہ ڪري وٺندو آهي تہ ﷲ جل شانہ سندس توبہ قبول ڪندو آهي، پر گلا ڪندڙ کي جيستائين اهو شخص معاف نٿو ڪري، جنھن جي گلا ڪئي اٿس، تيستائين ﷲ تعاليٰ بہ ان کي معاف نہ ٿو ڪري.“
(10) حضرت ابو عبشہ انصاري کان روايت آهي تہ هن، نبي ڪريم ﷺ جن کي فرمائيندي ٻڌو. فرمايائون، ”آئون قسم کڻي ٽي ڳالھيون ٻڌايان ٿو، ان کان پوءِ هڪ ڳالھہ ٻڌائيندس، جنھن کي چڱيءَ طرح سانڍجو. هڪ هيءَ تہ ڪنھن بہ ٻانھي جو مال صدقي ڪرڻ گهٽ نہ هوندو آهي، ٻيو هي تہ جنھن شخص تي ظلم ٿئي ٿو ۽ هو ان تي صبر ڪري تہ ﷲ تعاليٰ جل شانہ ان جي عزت وڌائيندو. ٽين هيءَ تہ جيڪو شخص ماڻھن کان سوال (پنڻ) جو دروازو کولي ٿو. ﷲ تعاليٰ مٿس مسڪينيءَ جو دروازو کوليندو آهي.“
پوءِ فرمايو ﷲ جي رسول ﷺ تہ ”هڪڙي ڳالھہ اوهان کي ٻڌايان ٿو، ان کي محفوظ ڪجو، دنيا ۾ چئن قسمن جا ماڻھو هوندا آهن. هڪڙو اهو شخص جنھن کي ﷲ تعاليٰ جل شانہ مال ۽ علم عطا ڪيو ۽ هُو (علم جي ڪري) پنھنجي مال بابت ﷲ تعاليٰ کان ڊڄي ٿو. يعني ان جي مرضيءَ ۽ خلاف خرچ نٿو ڪري، بلڪہ ان سان مائٽي ڳنڍي ٿو ۽ اهو بہ ڄاڻي ٿو تہ هن ۾ ﷲ تعاليٰ جو حق آهي. (تنھن ڪري سندس راھہ ۾ خرچ ڪري ٿو) پوءِ هي شخص قيامت جي ڏينھن افضل درجن ۾ هوندو. ٻيو اهو شخص آهي، جنھن کي ﷲ تعاليٰ جل شانہ علم عطا ڪيو، پر مال ڪونہ ڏنائينس، اهو سچي نيت وارو آهي ۽ سندس تمنا اها هوندي آهي تہ، جيڪڏهن مون وٽ مال هجي ها تہ، آئون فلاڻي وانگر (چڱن ڪمن ۾) خرچ ڪيان ها، ﷲ تعاليٰ ان جي نيت ڪري ان کي ساڳيو ئي ثواب ڏيندو، جيڪو پھرئين جو آهي. ٽيون اهو شخص آهي، جنھن کي ﷲ تعاليٰ جل شانہ مال ڏنو پر علم ڪونہ ڏنائين، هو پنھنجي مال ۽ علم نہ هئڻ جي ڪري گڙٻڙ ڪري ٿو. (بي جا خرچ ڪري ٿو) ان مال ۾ نہ ﷲ تعاليٰ جو خوف اٿس، نہ ڪو مائٽي ڳنڍي ٿو، نہ ئي کيس خبر آهي تہ هن مال ۾ ﷲ تعاليٰ جو بہ حق آهي، هي شخص قيامت جي ڏنھن بدترين درجن ۾ هوندو. چوٿون اهو شخص آهي، جنھن کي ﷲ تعاليٰ جل شانہ نہ مال ڏنو هجي، نہ ڪو علم.... سندس تمنا آهي تہ جيڪڏهن مون وٽ مال هجي ها تہ مان بہ فلاڻي يعني ٽئين نمبر ماڻھوءَ وانگر (اجايو خرچ) ڪيان ها تہ ان کي سندس نيت جو گناھہ ٿيندو، ۽ ان جا ۽ ٽئين نمبر جا گناھہ برابر ٿي پوندا. مطلب تہ چڱي يا بري نيت ڪرڻ ساڻ، اهڙو ئي ثواب ۽ گناھہ ملندو آهي، جيڪو انھن عملن تي ٿيندو آهي.“
(11) مديني منوره جو هڪ شخص روايت ڪري ٿو تہ، حضرت معاويه ﷦، حضرت عائشه ﷦ ڏانھن خط لکيو تہ مون ڏي ڪا ننڍڙِي نصيحت لکي موڪليو. حضرت عائشه صديقه ﷦عليڪم کان پوءِ کيس لکيو تہ، ”مون رسول ﷲ ﷺ جن کان فرمائيندي ٻڌو هو تہ، جيڪو شخص ﷲ جي رضامنديءَ جي طلب ۾ ماڻھن جي ناراضگيءَ کان بي فڪر ٿي لڳو رهيو تہ ﷲ تعاليٰ، ماڻھن جي ناراضگيءَ جي نقصان کان سندس حفاظت ڪندو ۽ جيڪو شخص ﷲ تعاليٰ جي ناراضگيءَ کان بي فڪر ٿي ماڻھن جي خوشامند ۾ لڳو رهيو تہ ﷲ تعاليٰ ان کي ماڻھن جي حوالي ڪري ڇڏيندو .... والسلام.... “
معزز خواتين و حضرات، علم و عرفان جي ’عميق‘ مان هي يارنھن موتي. هنن صفحن تي جرڪن پيا.... اسين، جيڪي علم و عقل جا ’ڀنڊار‘ کڻي گهمندا ٿا وتون، هنن ڳالھين ۾ ئي ڪيترا ’اڳڀرا‘ آهيون؟ اڄوڪي هن عظيم ڏينھن تي سوچڻ بنھہ ضروري آهي.
اوهان سڀني کي عيد ميلاد النبي ﷺ مبارڪ هجي. دعائن لاءِ هٿ کڻو تہ هن غريب کي نہ وسارجو، في الوقت خواب نگر ۾ گڏجي عرض ڪيون ٿا:
منھنجا مٺڙا رب سائين....
تنھنجي نالن ۾ ڪھڙو نالو آهي جيڪو مِٺو ناهي؟ ڪھڙي صفت آهي، جيڪا ڪمال ناهي.... بلند شاھہ ۽ عظمتن وارا ڌڻي.... اسان ڪوتاھہ قامت وجود، شرمساريءَ جو دامن جهلي.... تنھنجي حضور ۾ معافيءَ جا طلبگار آهيون. تنھنجي حڪمن جي نافرمانيءَ اسان کي ڪٿي جو بہ ناهي رکيو، نہ دين جو، نہ دنيا جو.... منھنجا ڪريم رب جل شانہ، اسان کي پنھنجي ڏسيل راھہ تي هلڻ جي توفيق عطا فرماءِ.... ان کي صبر ۽ شڪر جي نعمتن سان مالا مال ڪر.... اسان تي ڪرم ڪر اي ڌڻي.... جو توکان سواءِ ڪير آهي، جيڪو ڪرم ڪري سگهي....
۽ سچي ڳالھہ تہ اها آهي ﷲ سائين.... تہ اسان تي جيڪي مھربانيون.... تنھنجيءَ ذات بالا صفات ڪيون آهن، انھن مان هڪڙي اهم ترين مھرباني ان پاڪ هستيءَ جو هن جھان ۾ اچڻ هيو، جنھن کي سڀ پنھنجو امين ۽ صادق سمجهن ٿا. جنھن جي عملي حياتي ڪلام پاڪ جي عملي صورت هئي ۽ هنن جھان فنا جي آخري لمحي تائين، هڪ مڪمل ضابطهءِ حيات جي سمجهاڻي ڏني، ان مھربانيءَ جا بہ اسين، ڪھڙا ٿورا ٿا ادا ڪري سگهون.... حڪمن جي پيروي ڪيون تہ ڪو رستو کلي نہ....
اسان تي ٻاجهہ ڪر، ڪرم ڪر، سمجهہ عطا ڪر، منھنجا مٺا مالڪ.... ۽ ان سمجهہ کي سمجهڻ جي حيثيت عطا ڪر.... اسان کان ماڻھن جي ناراضگيءَ جو فڪر کسي ڇڏ مالڪ.... ۽ پنھنجي راضپي جو رنگ عطا ڪر.... آمين.... يا رب العالمين.

(ڇپيل: آچر 25 مارچ 2007ع)