ذات جي شناخت (سائين)
هو محبت سان مون ڏانھن نھاري رهيا هئا، مرڪندي چيائون، ”پنھنجي ذات جي شناخت ايڏي سوَلي آهي ڇا ڀُوڪ؟... ۽ هونئن بہ... ڇا پنھنجو پاڻ هر ڪنھن کي ملي ويندو آهي...؟“
”سائين... پنھنجو پاڻ ڀلي پاڻ وٽان نہ ملي... پر ٻين وٽان تہ ملي ٿو نہ... ماڻھو جڏهن شھرت جي ڏاڪڻ چڙهي ٿو تہ ڀلي پاڻ، پنھنجو پاڻ نہ سڃاڻي، پر ٻيا تہ سڃاڻن ٿا نہ...“
”ان ۾ ايترو اتاوَلو ٿيڻ جي ڪھڙي ضرورت آهي؟...“ هنن، هڪ گهري نگاھہ وڌي مون تي ۽ چيائون... ”تون ڀُوڪ آهين محمودَ... ڀُوڪ ئي رهندين...“ سڄي ڪلاس ۾ عجيب ماٺار هئي... ذڪر ڪجهہ اهڙو ڇڙيو هو، جو موضوع جي انفراديت، ڳالھائڻ گهٽ ۽ وڌيڪ سوچڻ جي تقاضا ڪري رهي هئي... درس و تدريس شروع ٿيندي ئي هڪ همراھہ چيو هو، ”سائين... ڪجهہ ڏينھن پھرين ايوارڊن جي هڪ تقريب ۾ ويا هئاسين... اسين تہ کڻي عام ماڻھو هئاسين ۽ قرار سان هڪ جاءِ ويٺل هئاسين، پر ڄاتل سڃاتل چھرن کي الاءِ ڇو عجيب بي قراري هئي... سُک نہ هئن... هر هر، هڪ سيٽ کان ٻي سيٽ تائين پئي ڦريا... هر هر اجايو اٿي پئي بيٺا... سامھون کان لنگهي پئي ويا. عجيب انداز هئا هنن جا... حالانڪه هنن کي سوچڻ گهرجي ها تہ ’ڄاتل سڃاتل‘ هُو آهن... اسان ناهيون... سندن هڪ هڪ ڳالھہ نوٽ ٿئي پئي...“ ۽ اتي ئي سائين جملو ڪٽي چيو هو، ”اهو ئي تہ اهو عذاب هو جو هنن کي ايترو ’ڦٿڪو‘ هئو بابلا... جي ڄاتل سڃاتل چھرا نہ هجن ها تہ هڪ هنڌ ماٺڪا ٿي نہ ويھن ها...“
ڳالھہ جي مامَ الاءِ ڪھڙي هئي، پر جھڙي بہ هئي، هاڻي ڌاڳي جو هڪ ڇيڙو اسان جي هٿن ۾ اچي ويو هو. سائينءَ جي جملي، الاءِ ڪيترا سُٽ سلجهائي ڇڏيا هئا... ”سڃاڻپ جو عذاب، ڪجهہ گهٽ ناهي هوندو ابا..“ هنن ڳالھہ وڌائي هئي... ”جي سچ پڇو تہ ماڻھو سڄي حياتي ان ئي چڪر ۾ ڪاٽي ويندو آهي... ڪي گهٽ ماڻھو هوندا آهن، جيڪي گوشه نشينيءَ کي ترجيح ڏين... نہ تہ هر ڪو ڪنھن نہ ڪنھن لحاظ کان، چاهيندو آهي تہ سندس نالو چپن تي اچي... نگاهن ۾ سندس شناسائي اچي... سندس تعريف ٿئي... ۽ حد تہ اها آهي تہ ڪيترا تہ اهو بہ چاهيندا آهن تہ ڀلي گلا ئي ٿئي... پر ٿئي تہ سھي... ماڻھن ۾ منھنجو نالو هجي... پوءِ ڀلي چڱو هجي يا مَٺو... حياتيءَ ۾ الاءِ ڪيترا وجود، پنھنجي ذاتي مال کي خرچ ڪري پنھنجي ذات جي شھرت وڌرائيندا آهن بابلا... جن کي خبرن ۾ رهڻ جو هنر اچي... اهي، اهو سڀ مفت ۾ حاصل ڪندا آهن ڇا؟...“
”نہ پر سائين.. هي اداڪار، صداڪار... مسڪين ماڻھو هوندا آهن...“ پريان ڪنھن ڀڻ ڀڻ ڪئي، ”سدائين پيا ڳيتون ڏيندا آهن... روز ڪنھن جي نہ ڪنھن جي رڙ ۽ ڪنھن جو نہ ڪنھن جو واڪو ٻڌڻ ۾ ئي پيو ايندو آهي... اهي پنھنجي شھرت لاءِ ڇا خرچ ڪندا هوندا...؟“
”نہ تہ باقي پوءِ هي ڇا ڏسي آيو ايوارڊن ۾...“ سائينءَ ملوڪ ڏانھن اشارو ڪيو، جنھن ڳالھہ ڇيڙي هئي... ”اهو ئي ڏٺائين نہ... تہ بي سبب افراتفريءَ ۾ مبتلا مھربانن، پاڻ کي بہ پريشان پئي ڪيو ۽ ٻين کي بہ... اتي هنن ڪي لک تہ نہ پئي لٽايا نہ، هنن وٽ جيڪي ڪجهہ هو سو پئي خرچ ڪيائون نہ... خرچ ڪرڻ لاءِ رڳو مال هوندو آهي ڇا...؟ جي ائين هجي تہ دنيا ۾ ادائن جي ڪا قيمت ئي نہ هجي ها ابا... دنيا ۾ جيترو نازو انداز وڪامي ٿو... اوترو ٻي ڪا پروڊڪٽ ڪٿي ٿي وڪامي...“
سڀ وري چُپ ٿي ويا هئا... سائينءَ هڪ هڪ تي نگاھہ وڌي هئي ۽ پوءِ سمجهائڻ شروع ڪيو هئائين...“ ماڻھوءَ جي اندر ۾ هڪڙو بند ڪمرو هوندو آهي ابا... جنھن ۾ هو الاءِ ڇا ڇا ڀري رکندو آهي... خواب، خيال، سوچون... خواهشون... ان ئي ڪمري ۾ هو پنھنجي شناخت بہ رکندو آهي، مطلب... پنھنجي جسماني شناخت... نالي سان سڃاڻپ جو عمل.... اها شناخت، گهڻن خيالن، خوابن، سوچن ۽ خواهشن جو ’مجموعو‘ هوندي آهي... هاڻي جڏهن اهو سڀ ان ۾ اچي وڃي تہ سندس طاقت جو اندازو توهان لڳائي سگهو ٿا... پوءِ جڏهن اها شناخت، ڪجهہ ڏاڪا لتاڙيندي آهي تہ شھرت مھربان ٿيڻ شروع ٿيندي آهي... ماڻھو، پنھنجو پاڻ ٻين ۾ ڳولڻ شروع ڪندو آهي... پنھنجو قصو کيس پاڻ ڪندي مزو ناهي ايندو... هو چاهيندو آهي تہ سندس ’ڪھات‘ ٻين واتن ۾ هجي... ڪلاس ۾ پھريون نمبر ايندڙ کان وٺي، هڪ نامي گرامي اداڪار تائين هر ڪنھن جو مسئلو صرف ۽ صرف اهو ئي آهي... پوءِ جڏهن، هڪ ڀيرو سندس نالو ٻين جي زبان تي چڙهي وڃي تہ يا عمر اهو ’سوداءُ‘ کيس ڇڏيندو ناهي... هاڻي دنيا تہ دم گذر آهي نہ... هتي ڪھڙو ’وَٽي تي نالو‘ سلامت ٿو رهي... پوءِ جي اهو سڀ جهيڻو ٿيڻ شروع ٿو ٿئي تہ انيڪ وجودن کان اهو هضم ناهي ٿيندو... شھرتون غائب ٿيڻ شروع ٿين تہ ماڻھو چريا ٿي پوندا آهن مٺا...“ سڀ ماٺ هئا ۽ سائين جو آواز وڌيڪ بلند هو... ”مٿان وري شھرتن جي بلند ٿيڻ جي تہ خبر پوندي آهي... زوال جي خبر ناهي پوندي... اهو تہ اوچتو اچي ٺڪاءُ ڪندو آهي... گهڻن کي تہ خبر ئي ناهي پوندي تہ وقت سندن نالو ڪڏهوڪو ميسارڻ شروع ڪيو هو... هاڻي ان عمل جي ڄاڻ هر ڪنھن کي آهي ۽ صرف ان خوف جي ڪري ئي، اهي اداڪار، صداڪار، معروف ماڻھو، وڏا ماڻھو... اهو سڄو ڦٿڪو ڪندا آهن... تہ جيئن... گم ٿيڻ جو اهو عمل، ڪجهہ وقت ٻيو ٽري سگهي... ان اداڪار کي توهان هر هر اٿي بيٺل پئي ڏٺو نہ... اجايو سجايو فون تي زور سان ڳالھايائين پئي نہ ۽ مٿان وري وڏا وڏا ٽھڪ بہ پئي ڏنائين تہ اهو سڀ ڇاهي؟... اهو ’ڌيان طلب‘ آهي نہ ٻچا... تہ مون ڏي ڌيان ڏيو... اڙي مان بہ هتي ئي آهيان.“
” پر سائين هو تہ اتي هو، اها تہ اسان کي خبر هئي... اسين تہ هن کي سڃاڻون پيا“ ملوڪ وچ ۾ ٽپڪو هنيو...
”نہ پر هن کي پاڻ کي خبر نہ هئي نہ ٻچا... تہ ڪو هو هتي هو يا نہ هو. چيم نہ توکي پھرين تہ هن پنھنجو پاڻ کي نہ پئي سڃاتو... جي سڃاڻي ها تہ ائين نہ ڪري ها... وڃائجڻ جو خوف... سڃاتلن کي وڌيڪ هوندو اٿوَ... ان ڪري وڌيڪ بي قرار هوندا اٿوَ مٺا... جيڪي گوشه نشين هوندا آهن... ڪڏهن انھن تي غور ڪيو اٿوَ... قرار وٽن مڻن ۾ هوندو آهي... ماڻھو پاڻ کي سڃاڻي وٺي تہ کيس ڪنڊ بہ ملندي آهي راڻا... نہ سڃاڻي سگهي تہ ائين هجومن ۾ وائڙو ٿي پيو هلندو آهي... دنيا ۾ وڌ کان وڌ ماڻھو، هجوم ۾ ايندي نڪ مھٽيندا آهن... ڪي ٿورا، ڇنڊ ڦوڪ ڪندا آهن... ۽ ڪن کي کنگهہ اچي ويندي آهي... اهي عام عادتون اٿوَ... جيڪو وڻائڻ جي مرحلي ٽپڻ مھل، امتحان مان لنگهڻ جي نشاني هوندي آهي... مشھور ماڻھن کي غور سان ڏسبو... انھن مان ڪجهہ بہ وٽن نہ هوندو آهي، ڇاڪاڻ تہ هو سمجهندا آهن تہ هو اڳ ۾ ئي وَڻيل آهن... کين اهو خوف ئي ختم ڪندو رهندو آهي تہ جي اهو وڻڻ کسجي ويو تہ ڇا ٿيندو... اهو سڄو ڌيان طلب... ان وڻڻ کي ورجائڻ هوندو آهي ابا... اها ٻي ڳالھہ هوندي آهي تہ ذات جي اها سڃاڻپ... کانئن بنا ٻڌائي رخصت ٿي ويندي آهي...“
(ڇپيل: آچر 4 جولاءِ 2010ع)