ڪالم / مضمون

سائين، محبت ۽ حياتي: رمزون (خواب نگر)

هيءُ ڪتاب ’محمود مغل‘ جي ڪاوش اخبار ۾ ڇپيل مشھور ڪالم سلسلي ’خواب نگر‘ جي 38 چونڊ ڪالمن تي مشتمل آهي.’خواب نگر‘ جڏهن ’ڪاوش‘ اخبار ۾ هفتيوار ڇپبو هيو تہ انھن ڏينھن ۾ جيڪا پذيرائي، هن ڪالم کي ملي هئي، شايد ئي ڪنھن ڪالم نگار جي حصي ۾ اهڙي ناماچاري آئي هجي. ان جو سبب خاص ڪري اهو هيو تہ ’خواب نگر‘ ماڻھن سان ’سندن‘ دل جون ڳالھيون ڪندو هو يا ماڻھن سان ’پنھنجي‘ اندر جي لھسُن جون ڳالھيون ڪندو هو. محبتن واري مامَ جي کول ڪندو هو ۽ نفرتن جا نتيجا اظھاريندو هو. ’خواب نگر‘ ماڻھن جي سمجهہ واري گهرج کڻي حاضر ٿيندو هو ۽ ائين لڳندو هو تہ واقعي ڪو ’سائين‘، ڪو ’مرشد‘ پنھنجن خليفن يا مريدن سان رمزن جا راز کولي حياتي ۽ ان جا ڪارونھوار سمجهائي رهيو آهي.

  • 4.5/5.0
  • 122
  • 30
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • محمود مغل
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book Saien, Muhabbat ain Ha’ya’ti: Ramzoo’n [Khwaa’b Nagar]

تنھنجي رمز سھڻا مان ڇا سمجهان..! (زندگي)

سينو ڀرجي آيو آهي. پرڏيھي پکين جيان شاگرد موسمن جي مٽجڻ ساڻ رخصت ٿي رهيا آهن. ڊسمبر جي سرد هوائن ۾ ڄامشورو اکين ۾ اداسين جا ٽم ٽم ڪندڙ ڏيئا جرڪائي ويندڙن کي الوداع چئي رهيو آهي. جيڪي ڪجهہ سال اڳ مرڪندڙ، مھڪندڙ چھرن سان هتي آيا هئا، انھن مان الاءِ ڪيترا اداسين جي ردائن کي ويڙهيو، هر هر ڪنڌ کي ورائي، پسمنظر کي ڏسندا، ڏور وڃي رهيا آهن. جدائين جي موسمن، ڊگرين جي مڪمل ٿيڻ کان پوءِ، ڄڻ ذات جي گهر جو در ڏسي ڇڏيو آهي، الاءِ ڪيترا هٿ اڃان لمس جي پاڇي هيٺ آهن، الاءِ ڪيترا الوداعي انداز ۾ لڏندا رهجي ويا آهن.
عجيب جھان آهي هي بہ عزيزانِ من... ڄامشورو، علم جي ڀنڊار جي حيثيت رکي ٿو، سنڌ يونيورسٽيءَ جي سونھن، جتي هانءُ مُٺ ۾ ڪري وٺي ٿي، اتي مھراڻ يونيورسٽي، سنڌي ادبي بورڊ، سنڌ ٽيڪسٽ بڪ بورڊ، بورڊ آف ڪريڪيولم ۽ لياقت يونيورسٽي آف هيلٿ اينڊ ميڊيڪل سائنسز جو ساٿ، زمين جي ڪجهہ ميلن جي هم چورس ٽُڪر کي عجيب حيثيت بخشي ٿو. اکين ۾ انيڪ خواب کڻي الهڙ جوانيون، ڏيڍي اورانگهين ٿيون، الاءِ ڪيترا خواب ساڀيان سان ميلاپ ڪري سگهن ٿا، الاءِ ڪيتريون اکيون وري خوابن جي پيچرن تي رُلندي، خلا ڏانھن نھارڻ ۾ مشغول ٿي وڃن ٿيون. فتح ۽ شڪست، سا بہ پنھنجي وجود جي، هتي ڪجهہ سالن ۾ ئي ڀرپور ’ديدار‘ ڪرائي ٿي. عملي زندگيءَ ڏانھن وکون کڻندڙ وجود، بي عمليءَ جي خوف ۾ وڪوڙجي، پنھنجي اعتماد کي ڳوليندا رهن ٿا.
هتي ماڻھو اچي تہ علم پرائڻ ٿو، پر ڪتابي علم کان وڌيڪ کيس پنھنجي ’ذات‘ جي علم ۽ عرفان کان آگاهي ملي ٿي. ٽُٽي بہ ٿو تہ جڙي بہ ٿو. بس نصيب نصيب جي ڳالھہ آهي. حياتي رڳو ڪتاب تہ ناهي نہ... حياتي تہ ڪتابن کان ٻاهر بہ گهڻو ڪجهہ آهي. اکين جا آبخورا ڀرجي آيا هئس. هلڪي وڌيل شيو ۾ جهڪيل ڳچيءَ سان، هن موبائيل جي بٽڻن سان کيڏندي چيو ”سر... اهو ڏينھن بہ اچي ويو آهي، اڄ کان جدائي مقدر آهي... يونيورسٽيءَ ۾ آخري ڏينھن آهي... اڄ تہ پنھنجو موبائل نمبر ڏيو...“ ڪو تير هيو، تفنگ هو... ننڍڙي ڳالھہ جي چوٽيءَ تي، باھہ جي ڄَرَ هئي، ڪو آتش فشان ڄڻ ڦاٽي پيو... ياد آيم... کيس مون ئي منع ڪئي هئي، ڇاڪاڻ تہ مان پنھنجن شاگردن کي پنھنجو سيل نمبر ناهيان ڏيندو. اها ٻي ڳالھہ آهي تہ اهو کانئن ’ڳجهو‘ رهي نہ سگهندو آهي. الاءِ ڪٿان ڪنھن نہ ڪنھن حيلي وسيلي سان هو اهو هٿ ڪري ئي وٺندا آهن. اهو ڪو ايڏو وڏو مسئلو ڪونھي... پر بھرحال پنھنجي اولاد کي کارائبو سونو گرھہ آهي ۽ ڏسبو شينھن جي اک سان آهي. سو، پنھنجي شاگرد کي نمبر ڏيڻ، الاءِ ڇو عجيب لڳندو آهي. الاءِ ڪيترا ڪم اهڙا هوندا آهن معزز خواتين و حضرات جيڪي اسين نہ ڪرڻ چاهيندا آهيون، جيتوڻيڪ انھن جي ڪرڻ ۾ ڪا قباحت نہ هوندي آهي ۽ مٿان وري ڪيترا ئي ڪم اهڙا بہ هوندا آهن، جيڪي اسين ڪندا رهندا آهيون، جيتوڻيڪ انھن جي ڪرڻ ۾ ڪا بہ چڱائي نہ هوندي آهي. هتي، هن سحر انگيز علائقي ۾، عمرِ عزيز جا تقريبن چاليھہ سال گذارڻ کان پوءِ، هلندڙ دور ۾ اهو احساس شديد ٿي ويو آهي تہ هتي علم حاصل ڪندڙ، علم سان گڏ ’محبت‘ ۾ بہ شدتن سان ويساھہ رکن ٿا. حياتيءَ جا گذريل آخري چوڏنھن سال پنھنجي عظيم درسگاھہ جي خدمتن ۾ گذريا آهن ۽ الاءِ ڇو هاڻي اها سوچ گهري پئي ٿيندي وڃي تہ شاگردن ۾ هاڻي تعليمي ادارو ڄڻ ’پريم نگر‘ جي جاءِ وٺي پيو ٿو... هتي علم حاصل ڪرڻ لاءِ ايندڙ جوانين کي، اندر ۾ اهو بہ احساس ڪر کڻندي محسوس ٿئي ٿو تہ حياتي، اتي ٻيا بہ انيڪ ’موڙ‘ مڙي سگهي ٿي. ڪنھن نہ ڪنھن جو ساٿ، ڪٿي بہ ’نصيب‘ ٿي سگهي ٿو. زندگي هڪدم مٽجي سگهي ٿي.
هاڻي اهو سڀ پھرين بہ هو... ائين ناهي تہ اها سوچ ڪا دور جديد جي پيداوار آهي، پر هاڻي هن دور جي ’ميڊيا‘ سڀني سوچن کي ڪمال بڻائي ڇڏيو آهي. زندگي هڪدم ’سُسِي‘ وئي آهي، ائين ئي جيئن ’ڪاٽن‘ جو نڪور ڪپڙو پاڻي چورائيندو آهي. جي انھيءَ کي بنا پاڻيءَ مان لنگهائڻ جي، درزي کي ڏئي ڇڏجي تہ سبجڻ کان پوءِ پھرئين ڌَوپ کان پوءِ ئي وڳو وري پھرڻ جھڙو ناهي رهندو. اسان سان بہ هاڻي اها ڪار ٿي وئي آهي. اسان جي سوچ جي ڪاٽن بنا ڌوئڻ جي سبجي ٿي ۽ نتيجي طور وجود جو وڳو سُسي وڃي ٿو. اهي سڀ جيڪي هت اچن ٿا، انھن مان ڪيترن کي ٽيليويزن جي اسڪرينز تي هٿ هٿ ۾ ڏئي هلندڙ انھن جوڙن جي ياد تنگ ڪندي رهندي آهي، جن جو مقدر سڏڪا ۽ آهون هوندا آهن. اهو سڀ ڄاڻندي بہ هو اهو سڀ ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا آهن. حياتيءَ جي ’گليمر‘ ۾ هاڻي اهي سڀ نڪتا، مخصوص جاءِ والارين ٿا. ڪتابن سان گڏ ’ڪتابي چھرن‘ جي ڄاڻ جو عمل بہ جانچيو وڃي ٿو. پوءِ ڪتاب الاءِ ڪٿي رهجي وڃن ٿا، ڪتابي چھرا، جيءُ جڪڙي وٺن ٿا. موسمون تيزيءَ سان مٽجن ٿيون. جدائيءَ جي اسٽيشن، جڏهن وقت جي ريل جي وسيلي سامھون اچي ٿي تہ ڪتابي چھرا اکين کي ڌنڌ بخشين ٿا، بينائي متاثر ٿئي تہ اڳ ڇڏايل ڪتاب بہ هٿ ۾ نٿو اچي، حياتي بس ’فلمي‘ ٿي وڃي ٿي.
هي سڀ عجيب ڳالھيون آهن، صاحبانِ زمانہ، پر سچ اهو ئي آهي. هاڻي ان جو مطلب اهو هرگز ناهي تہ اسان جا تعليمي ادارا ڪو رڳو عشق جي ’آماجگاھہ‘ بڻيل آهن، پر گهڻي ڀاڱي نوجوان نسل ۾ اها سوچ پڪي پختي ٿيندي ٿي وڃي. هلو، ائين کڻي مڃجي تہ محبت امر جذبو آهي. جڙ پڪڙي وٺي ٿو، بي ساختہ ٿي وڃي ٿو، پر ان جو اهو ’کُلئي عام اظھار‘ ڪا ’مناسب‘ ڳالھہ تہ ناهي... اهو سڀ ظاهر ڪرڻ مان اسان جو ’مقصد‘ ڇاهي؟
اڳي عزيزانِ من... محبت، هڪ قسم جي چادر هوندي هئي، هڪڙو ’غلاف‘ هوندي هئي، جيڪو سامھون واري کي ڍڪي وٺندو هو، پنھنجي ’محبوب‘ جي مدح پاڻ سان ڪندي بہ چارئي پاسا نھاربو هو تہ ڪنھن کي ڪو ’شڪ‘ نہ پئجي وڃي... ڪا ٻڙڪ بہ ٻاهر نہ نڪري، ناموس سلامت رهي، پرينءَ جي پار شل ڪوسو واءُ نہ لڳي. پنھنجي سيني تي گهاءُ سھي به، سامھون واري جو نانءُ نہ اچاربو هو. ان جو مطلب اهو قطعي نہ هوندو هو تہ ڪو محبت ڪمزور هوندي هئي... جي غور ڪيو وڃي تہ اهڙي ’مضبوط محبت‘ تہ اسان کي وري ڪڏهن نظر ئي نہ آئي. سڀني جي سامھون محبت جو ’اظھار‘ ان کي ڪمزور ڪندو آهي. اهو فلسفو اسان کي الاءِ ڇو نہ سمجهہ ۾ اچي ٿو... ائين ڪلاڪن جا ڪلاڪ جڳ جي سامھون واڪ ڪرڻ کان بھتر ناهي تہ ڪير نگاهن ۾ ’واڪ‘ ڪري ۽ هونئن بہ ’پرين‘ تہ اهو آهي، جنھن جا قدم دل تي هلندا هجن... زماني جي سامھون کڻي اهي ڪيترائي روڊ رستا ڇو نہ ماپين، جي دل تي نہ هليا تہ هنن جو هلڻ ئي بيڪار آهي.
اهي سڀ ڳالھيون صاحبانِ عقل و فراست، رڳو هنن تعليمي ادارن ۾ ڪونھن، اهو سڀ اوهان کي هاڻي تقريبن هر هنڌ نظر اچي ٿو. ان جو مطلب، مان وري عرض ڪرڻ گهران ٿو تہ اهو قطعي ڪونھي تہ يونيورسٽين ۾ رڳو عشق پيا ٿا ٿين... يا علم حاصل نٿو ٿئي. اهو سڀ پنھنجي جاءِ تي جاري آهي پر الاءِ ڇو نوجوان حياتين، پنھنجي ساھہ جي تند ۾ ’ٻيو گهڻو ڪجهہ‘ بہ پوئي ورتو آهي. اکين جي غلافن تي خوابن جا گل ڪجهہ وڌيڪ ’ٽوپجي‘ ويا آهن.
نمبر لکايومانس تہ ڄڻ سندس سيني تي بار وڌي ويو. عرض ڪري چڪو آهيان تہ اکين جا آبخورا اڳ ۾ ئي ڀريل هئس... نمبر محفوظ ڪري تہ ڄڻ ڇلڪي پيو... ٽپ ٽپ ڪندي، ٻہ ڳوڙها ٽيبل جي شيشي تي ڪريا تہ ڄڻ منھنجو سينو ڇڄي پيو. ڀاڪر ۾ ڀريندي چيومانس، ”وڇوڙي جي لاءِ ڇا مان توکي تيار نہ ڪري سگهيو هئس؟...“ هن سڏڪندي اقرار ۾ ڪنڌ لوڏي ’ها‘ ڪئي، مون سندس مُنھن ۾ نھاريندي چيو، ”شڪر ڪر... جدائيءَ جي گهڙي اوچتي ناهي آئي... ٻن مھينن کان اوهان سڀني پر ’ساهيا‘ پئي... وڃڻ وڃڻ جا نعرا پئي هنيو. جنھن ڏينھن ڪپڙن کي ’گلال‘ هنيو هو، ان ڏينھن دراصل اهي وڇوڙي جا رنگ هئا، نادان... مٿان وري شرناءِ پئي وڳي... معنيٰ تہ جدائي آئي ئي آئي... ان ڏينھن تہ اکين ۾ ائين جل ٿل ڪو نہ ٿي هيئي... اڄ ڇا ٿي ويو آهي؟...“
ڪمال نفاست سان، هن ڳوڙها اگهي ورتا... ۽ ائين ڪنڌ هيٺ ڪيو، بيٺو رهيو. الاءِ ڪيترا لمحا ائين سرڪي ويا... ڇا ٿيو... اها بہ خبر نہ پئي... بس منھنجي وات مان هي جملو نڪري ويو... لفظ ڪڏهن ڪڏهن ضابطي کان ٻاهر هوندا آهن... جي ضابطي ۾ هجن تہ ڪا غلطي ٿئي؟ ائين جيءُ جهورين؟ ماڻھو ائين نادانيون ڪري؟... نہ ڄاڻ ڇو چئي ڏنومانس، ”هن انڪار ڪيو آهي يا توکان اقرار ٿي نہ سگهيو آهي؟...“
بس... ڪنڌ جي خَمَ ۾ اضافو ٿي ويس. سندس آواز ڄڻ کوھہ مان ايندو هُجي... پاڻ سنڀاليندو رهيو ۽ ڳالھائيندو رهيو، ”سمجهي نہ ٿي سگهي مون کي سر... سمجهي تہ شايد ائين نہ ڪري..“
”تو سمجهيو اٿس؟...“ مون کي سمجهہ ۾ نہ پئي آيو تہ الاءِ ڪيئن تُز جملا منھنجي واتان نڪرندا پئي ويا... ”توکي اها سمجهہ آئي آهي ڀُوڪ تہ هوءَ توکي نہ سمجهي سگهي آهي؟“ حيران ٿي ويو. ڪنڌ مٿي کڻي اکيون ملايائين.
”سر... مان هن جي انڪار، اقرار کي سمجهان ٿو.“
”جي سمجهين ٿو تہ پوءِ پريشان ڇو آهين؟ انڪار ٿي ويو آهي ڇا؟...“ هن نهڪار ۾ ڪنڌ لوڏيو... “معنيٰ اقرار ڪيو اٿائين؟“ سندس ڪنڌ نهڪار ۾ وري لڏيو. لوڏ هلڪي هئس، پر بھرحال ”مُنڪر“ هئس.
”سوچڻ لاءِ وقت گهريو ٿئين سر... چوي ٿي زمانو ڏسان... پوءِ فيصلو ڪيان..“
”هيترا سال سوچڻ لاءِ ڪافي نہ هئس ڇا سانورا؟ هاڻي ڪھڙو زمانو ڏسڻو اٿس... تون هاڻي انڪار، اقرار جي رمز ڇڏ... خوابن جي درين کي لوھہ جا پڙڇ هڻاءِ... نيڻن جي ڪاٺ ۾ وقت جي اڏوهي لڳڻ واري ٿئي. زمانو تہ هڪڙو لمحو هوندو آهي جاني... هڪ لمحي ۾ جنھن جي سڃاڻ نہ ٿي سگهي، ان کي سالن ۾ ڪٿان سڃاڻي سگهبو؟...“
”منھنجا دوست کلن ٿا سر... لڳي ٿو سڀني جي سامھون جواب ڏئي وئي آهي...“ غور سان نھاريومانس... مُکُ ڪجهہ ڳاڙهيٽڙو ٿيس پئي... ”اهو لڳي ٿو... يا واقعي سڀني کي خبر هئي؟...“ اهو بہ ڄڻ تتل لوھہ تي وار هو. ڳيت ڏئي هاڪار ڪندي چيائين ”سڀني کي خبر هئي“..
”تہ بس... نوجوان... سڄي قصي کي تون جي پنھنجي اندر ۾ ئي سانڍي نہ سگهيو آهين تہ ٻين جي ڳڻتي ڇو ٿو ڪرين...“
”پر سر... خوشبوءِ جي تہ خبر پئجي ويندي آهي...“ هن منھنجي ڳالھہ ڪٽي...” ۽ توهان کي ياد آهي، اوهان ئي چيو هو تہ محبت تہ خوشبوءِ آهي... اها تہ محسوس ٿيندي...“ پنھنجن جملن جا نشتر، پاڻ ڏانھن ايندي محسوس ڪيم تہ ڄڻ اندر جو عام ماڻھو ٻاهر نڪري آيو... لھجو تلخ ٿي ويو... سمجهاڻيءَ جي اهڙي موٽ شايد مون کي ڇرڪائي وڌو هو. چئي ڏنم، ”خوشبوءِ جي خبر پوندي آهي مٺا... پر ان جي نالي جو اظھار نہ ٿيندو آهي... جسم تي ڪوبہ پرفيوم لڳايو... جيستائين ٻئي کي ٻڌايو نٿا تہ ڪھڙو برانڊ آهي، ايستائين صرف خوشبوءِ محسوس ٿيندي، نانءُ نہ نڪرندو...“
”نہ پر... ڪجهہ خوشبوئون ’ڪامن‘ هونديون آهن، سر... اهي تہ بنا نالي سڃاڻپ ۾ اچي وينديون آهن...“
”اهي مخصوص هونديون آهن پُٽ... ۽ جيڪي گهڻو واپرائڻ وارا هوندا آهن... انھن کي ئي محسوس ٿينديون آهن ۽ اهي ئي نانءُ کڻندا آهن... محبت هر ڪو محسوس ڪري وٺندو آهي، محبوب جو نانءُ پھرين اوهان اچاريو ٿا پوءِ ڪو ٻيو کڻي ٿو... اها ڳالھہ ڪڏهن نہ وسارجانءِ... ۽ اهو بہ نہ وسارجانءِ تہ اقرار جا فيصلا مھلت نہ طلبيندا آهن... جتي انڪار جي گنجائش هجي، اتي ئي وقت جي گُهرَ ڪبي آهي...“
وڌيڪ ڄڻ هن ڪجهہ بہ ٻڌڻ نہ پئي چاهيو... تڪڙو اٿيو، پيرن تي هٿ رکيائين. ڀاڪر پاتائين ۽ رخصت ٿي ويو. انھن عملن ۾ مان بہ ماٺ رهيس. دروازو خالي ٿي ويو. سينو ڀرجي آيو آهي... ڊسمبر جي هوائن ۾ ذات جي عرفان جو سويٽر، انڪار ۽ اقرار جي رمز کي سمجهڻ ۾ مدد ڪري سگهي ٿو.

(ڇپيل: آچر 17 ڊسمبر 2006ع)