ڪالم / مضمون

سائين، محبت ۽ حياتي: رمزون (خواب نگر)

هيءُ ڪتاب ’محمود مغل‘ جي ڪاوش اخبار ۾ ڇپيل مشھور ڪالم سلسلي ’خواب نگر‘ جي 38 چونڊ ڪالمن تي مشتمل آهي.’خواب نگر‘ جڏهن ’ڪاوش‘ اخبار ۾ هفتيوار ڇپبو هيو تہ انھن ڏينھن ۾ جيڪا پذيرائي، هن ڪالم کي ملي هئي، شايد ئي ڪنھن ڪالم نگار جي حصي ۾ اهڙي ناماچاري آئي هجي. ان جو سبب خاص ڪري اهو هيو تہ ’خواب نگر‘ ماڻھن سان ’سندن‘ دل جون ڳالھيون ڪندو هو يا ماڻھن سان ’پنھنجي‘ اندر جي لھسُن جون ڳالھيون ڪندو هو. محبتن واري مامَ جي کول ڪندو هو ۽ نفرتن جا نتيجا اظھاريندو هو. ’خواب نگر‘ ماڻھن جي سمجهہ واري گهرج کڻي حاضر ٿيندو هو ۽ ائين لڳندو هو تہ واقعي ڪو ’سائين‘، ڪو ’مرشد‘ پنھنجن خليفن يا مريدن سان رمزن جا راز کولي حياتي ۽ ان جا ڪارونھوار سمجهائي رهيو آهي.

  • 4.5/5.0
  • 122
  • 30
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • محمود مغل
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book Saien, Muhabbat ain Ha’ya’ti: Ramzoo’n [Khwaa’b Nagar]

حاصل... لاحاصل (سائين)

جسم ۾ ضعف اچي ويو هئن، پر آواز جي پاٽ ۾ ڪا بہ ڪمي ڪا نہ هئي. هنن ايئن ئي پوري ’شد مد‘ سان بيان جاري رکيو پئي ۽ ٻڌڻ وارا سدائين جيان مَحوِ حيرت هئا.
”پراڻي ڪٿا آهي اها ٻچا تہ جيڪي لاحاصل آهي، اهو ئي دراصل هٿ اچي ٿو. جيڪي هٿ اچي ٿو، سو دراصل وڃائڻ جي مام آهي. جيڪي مليو سو ڪٿي بچيو؟ سڀ خرچ ٿي ويو... بھانو کڻي ڪھڙو بہ گهڙيون، شرطَ شُروطَ ڪھڙا بہ کڻي رکون... قصو مختصر تہ اهو آهي تہ هٿ تہ بس حاصل ڪرڻ کان پوءِ خالي ئي رهن ٿا... ڪو اهڙو آهي، جيڪو چوي تہ ”ها ٻيلي جيڪو هٿ ڪرڻ چاهين، سو هٿ اچي ويو آهي، ۽ مون وٽ محفوظ رهجي ويو آهي...“
ڳالھہ کي اتي ئي ڇڏي هنن پاڻيءَ جي وٽي مان ٻہ ٽي ڍڪ ڀريا... پاڻي پيئڻ دوران هنن اسان سڀني تي نگاھہ وڌي هئي... ۽ پوءِ الائي ڇو هڪ ئي ساھہ ۾ پاڻي اندر ۾ اوتي ورتو هئائون. الائي ڪيتري عرصي کان پوءِ ’حاضري‘ پلئہ پئي هئي. ملاقاتون بہ نصيب جو کيل هونديون آهن. جن لاءِ ساھہ جي ڏور ’شرط‘ هوندي آهي. حياتي آهي تہ ملاقات بہ ٿيندي رهي ٿي ۽ جيڪڏهن نٿي ٿئي تہ ان جي ٿيڻ جو انومان من ۾ هورا کورا ڪندو رهي ٿو. سوچ جي ڀت ۾ هڪ دري هوندي آهي، جنھن جي ’پَٽن‘ کلڻ ۽ ديدار جي دوا ۽ درمان ملڻ جو يقين پيو تڳائيندو آهي. پنھنجي غير حاضريءَ لاءِ اسين الائي ڪيترا عذر، ڪيترا حيلا ڳوليندا رهندا آهيون. هر هر اهو سبق رٽي اڳيان وڃبو آهي تہ ’هي ٿي ويو ۽ هو ٿي ويو...‘ اهي حيلا بھانا گهڻي قدر اسان کي ڪم بہ ايندا آهن، پر ڪٿي ڪٿي انھن جو گهڙجڻ اجايو هوندو آهي. صاحبِ سوال، سوال حاصل ڪرڻ ئي ناهي گهرندو. سڀ عذر، جواب، گهڙتون، شرمساريءَ جي رئي ۾ منھن لڪائي ’گهونگهٽ‘ ۾ خوار ٿينديون رهنديون آهن. سائينءَ بہ اها ئي ڪار ڪئي هئي. هنن اسان کان ڪجهہ بہ نہ پڇيو هو، ڪو سوال نہ ڪيو هئائون تہ حياتيءَ جي ڪارِ زار ۾ ايترا ڏينھن ڪٿي خرچ ٿيا هئا...! مسافر جو سفر تي نڪتا بہ هئا تہ ’زادِ راھہ‘ ڪيترو ڪم آيو هو! جيڪو اڳ ۾ پلئہ پيو هو، سو ڪٿي ڪم بہ آيو يا بس... بنديون ايئن ئي بند رهيون هيون ۽ ڪنھن بہ ’ڪاڳر‘ اک نہ پٽي هئي، يا سندن سيکاريل ’لکت پڙهت‘ اسان ڪٿي ڪنھن ڪم ۾ بہ آندي هئي! پر ايئن بہ ٿيندو آهي، جنھن وٽ ڏيڻ لاءِ گهڻو هجي، سو ئي ڏئي گهڻو سوال نہ ڪندو آهي... گهٽ ڏيندڙ تہ هر هر پڇندا آهن تہ ”هن جو ڇا ڪندين... ڪھڙي ڪم ايندئي يا ڪھڙي ڪم آيئي؟“
”سو ڳالھہ پئي ڪيم حاصلات جي سھڻا...“ هنن وري سلسلو جاري رکيو... ”ڪا بہ شيءِ جڏهن ملندي آهي نہ... تہ اصل ۾ وڃائجي ويندي آهي. ڳولا جي جستجو ختم ٿي وڃي تہ وزن ڪري پوندو آهي ٻچا... اسان جن لاءِ راھہ تڪيندا آهيون، اهي اچن تہ جيءَ کي قرارن جا ڪوٽ ورائي ويندا آهن. پر انھن سان گهڻو ’جالڻ‘ انھن ڪوٽن کي ڪڏهن ڪڏهن ڪيرائي بہ وجهندو آهي.“
”تہ ان جو مطلب آهي تہ ملڻ گهرجي ئي نہ سائين...!“ ڪنھن سوال جو ڪشڪول دراز ڪيو... سائينءَ جي مرڪ جو سڪو، ڇَڻ ڇَڻ ڪندو ان ۾ ڪرندو رهيو... ”اهو منھنجي ڳالھہ جو مقصد آهي ڇا نادان! ملڻ تہ معراج آهي... ملڻ تہ اکين جو ٺار آهي، جي نہ ملبو تہ حياتي ساھہ ڪيئن کڻندي؟... مطلب اهو ناهي تہ نہ ملجي... مطلب اهو آهي تہ طلب جي سڪي کي کوٽو نہ ڪجي...“
”سائين...“ هڪ سنجيدہ نگاھہ واري سوال ڪيو، ”هي جو هيڏا امير ڪبير ماڻھو... حيثيتن ۽ مرتبن وارا ماڻھو آهن...اهي بہ تہ حاصلات جي ئي ڪھاڻي آهي... ڪجهہ حاصل ٿِئين ٿو تہ اهي مرتبا ماڻين ٿا نہ.. ۽ پوءِ ڏٺو وڃي تہ اهي مستقل حاصل ئي ڪندا رهن ٿا، وڃائين ڇا ٿا؟...“ سائينءَ جي مک تان مرڪ غائب ٿي وئي هئي، ننڍڙي گهگهي کي هيٺ ڪيو، ان مان پاڻي وٽي ۾ اوتيو ۽ وٽي کي ڪجهہ پل تڪيندا رهيا... ”جيڪو ٺارُ... هن صراحيءَ ۾ پاڻي کي حاصل هيو شھزادا... اهو هاڻي هن وٽي ۾ آهستي آهستي گم ٿي ويندو. چانھن ڪوپ جي ڪنارن ۾ لھي تہ ٺرڻ شروع ٿيندي آهي... پاڻي پنھنجو ڪوزو ڇڏي تہ سندس ٿڌڪار موڪلائڻ لڳندي آهي... حاصلات جي جھان ۾ اوتجڻ لازم هوندو آهي... ۽ پوءِ... اصلوڪو اثر موڪلائڻ لڳندو آهي...“
هاڻي ڪنڌ جهڪائي ڳالھائڻ لڳا هئا... اسين سڀ ڄاڻندا هئاسين تہ سندن جهڪيل ڪنڌ، ڪنھن جھاز جي ’ٽيڪ آف‘ ڪرڻ کان پھرين ’ٽيڪسي‘ ڪرڻ جيان هوندو آهي، ڳالھہ جو ٿلھہ ٻڌي پوءِ ڪندا تہ ڪنڌ کڻندا ۽ ڳالھہ جي ’اڏام‘ شروع ٿيندي.
”حاصلات رڳو جاھہ و حشم ۽ مال و دولت جي نہ هوندي آهي پرين...دل جي دل سان ملاقات، حُجت، حلم، عقل، علم، سڀ ملندا آهن ۽ قدر جي طلب رکندا آهن، پر اسين الاءِ ڇو اهو قدر سينن ۾ سانڍي نہ سگهندا آهيون. جن سانڍيو سَي سونُ ٿي ويا. شين جي قدر ڪرڻ جو هنر اچي تہ انھن جي حياتي وڌي ويندي آهي، شوڪيسن ۾ رکيل ٿانوَ محبت ۽ پاٻوھہ سان ڇنڊبا آهن، انھن جو ڌيان ڌربو آهي. ڌيان جي مٽي، ذهنن کي زرخيز فصل ڏيندي آهي بابلا...“
ڳالھہ اڃا بہ ڳتيل هئي، ڪجهہ سمجهہ ۾ نہ پئي آيو تہ اسين ڪھڙي رخ ۾ وڃي رهيا آهيون. ايئن تمام گهٽ ٿيندو آهي جو سائينءَ جي ڳالھہ اسان جي سمجهہ ۾ نہ اچي... موضوع سادا هوندا آهن، پر انھن ۾ لڪل عڪس هٿن ۾ جهٽجي ويندو آهي. ”تہ ان جو مطلب اهو سمجهون سائين تہ ڪجهہ بہ هٿ ڪرڻ کان پوءِ قدر گم ٿي وڃي ٿو... خيال رکڻ جي دولت کسجي ٿي وڃي...“ منھنجي واتان نڪري ويو... هنن ڪنڌ کڻي ورتو... ”بظاهر تہ اهو سڀ آهي محمود... پر جيڪي مان سمجهائڻ ٿو گهران، اهو ڪجهہ ’اور‘ آهي ٻچا...قدر تہ گم ٿئي ئي ٿئي ٿو... مٿان وٺڻ جا ڏيئڻا پئجي وڃن ٿا... ڇا صاحبِ حيثيت، پنھنجي حيثيت جو مان رکي ٿو، يا اڳيون نور بہ چٽ ٿي ٿو وڃيس..! ڇا صاحبِ زر... پنھنجي سخا جا دروازا ائين ئي کليل ٿو رکي يا هاڻي وٽس ماڻھن کي ڏيندي شرم ٿو اچي...؟ ڇا پرينءَ جا ناز ائين ئي دل تي حڪمراني ٿا ڪن يا هاڻي اهي ٻوجهہ ٿا لڳن ۽ کيسي تي بار ٿا محسوس ٿين؟... جيڪڏهن حيثيت ملڻ کانپوءِ عزت وڃائي، جي مال و زر ملڻ کانپوءِ دعا وڃائي ۽ جي پيارن جو هٿ جهلي، اوسيئڙي، خيال ۽ سوچ جي لمس کي وڃائي ڇڏيو تہ بچيو ڇا؟...ڪھڙي حاصلات ۽ ڪٿان جو حاصلات...!“
”نہ تہ پوءِ قبلا...ماڻھو اهي سڀ هٿ نہ ڪري؟ نہ مال ۽ نہ پرين...!“ ڪنڊ مان سوال آيو سائينءَ جي مرڪ موٽي آئي...”هٿ ڪير ٿو ڪري ۽ ڪٿان ٿو ڪري نادان... هٿ تہ شيون اچي وينديون آهن، اسين ڪير ٿيندا آهيون، اهو سڀ سوچڻ سمجهڻ وارا تہ اسان هيءُ هٿ ڪيو آهي يا اسان لاءِ هُو وڃائجي ويو آهي... سڀ ڪجهہ ڀاڳ جي ڪتاب ۾ لکيل آهي. جيڪي ملڻو آهي، اهو اوس بہ ملي ٿو... هِتان هُتان...گهمي ڦري، اوهان جو وري اچي دڳ جهلي ٿو... جيڪي ڪجهہ خواب خيال ۾ نٿو هجي، اهو ٿي ٿو وڃي ۽ جيڪي ڪجهہ سوچجي ٿو، ان جو ذرڙو بہ نٿو ٿئي. اختيار اندر بي اختياري ۽ بي اختياريءَ ۾ اختيار جي حيثيت ۽ زندگي گذاريون ٿا اسين راڻا... هاڻي اتي اهو بہ چئي سگهجي ٿو تہ جيڪڏهن حاصلات هٿ ۾ ناهي تہ پوءِ وڃائڻ تي وري ڪھڙو اختيار آهي... تہ صحيح... بلڪل صحيح... پر هڪڙي سوچ سدا ساڻ رکو... نہ ملڻ ۾ خبر نہ هوندي آهي تہ ملندو تہ ڇا ٿيندو...ان ۾ رڳو اها سوچ هوندي آهي تہ جيڪڏهن ملبو تہ هيئن ڪنداسين، هونئن ڪنداسين...پيرين ڌريان پنبڻيون، هنڌ وڇايان وار... هاڻي ان موقعي جي ڳولا هوندي آهي، جيڪو ملندو ناهي ۽ پوءِ جيڪڏهن سر بخت جو خير هجي ۽ اهو سڀ حاصلات ۾ اچي وڃي تہ اسان کان الاءِ ڇو اهي پنبڻيون ۽ اهي وار گم ٿي ويندا آهن... اسان اهڙي خاطر ڪري ئي ڪو نہ سگهندا آهيون ۽ حاصلات جو لطف زائل ٿي ويندو آهي. ٺيڪ آهي... ازل جي ڪتاب ۾ وڃائڻ جو قصو بہ ڪٿي لکيل ئي هوندو... پر ڇا... ان کان اڳ ۾ اسان اهو سڀ ڪري ورتو آهي، جنھن جي اسان وڇوڙي ۾ سوچ ڪئي هئي!... پنھنجي سوچ کي نامڪمل ڇڏڻ ئي دراصل لاحاصلات آهي ٻچا... جيڪڏهن ديدار ٿيو، پيرن تي هٿن جي سعادت ملي تہ فقير کي تہ خير مليو نہ... باقي وڌيڪ ڇا ڪرڻو آهي...حاصلات جي کيل ۾ جيڪڏهن ٻين جو ٿيڻ ٻين لاءِ هجي ۽ صرف پنھنجو ٿيڻ پاڻ لاءِ تہ راند جو لطف اچي ويندو آهي... اها راند، جنھن ۾ عدل ۽ ظلم جي تصوير چٽي هوندي آهي. حضرت علي ڪرم ﷲ وجهہ فرمايو... ”شين کي مناسب جاءِ تي رکڻ ’عدل‘ آهي، يعني ٽوپي مٿي تي هجي ۽ جتي پيرن ۾... ۽ شين کي سندن مناسب جاءِ تان هٽائڻ ’ظلم‘ آهي... يعني جتي مٿي تي هجي ۽ ٽوپي پيرن ۾...“ جي اهو توازن سمجهہ ۾ اچي وڃي تہ وصل، وصل چوَرائي سگهي ٿو... نہ تہ... سڀ ڪجهہ وڃايل ئي لڳي ٿو... ٿورو اوسي پاسي نھاريو، ڇا اوهان کي اهو سڀ ڪجهہ ائين نہ ٿو لڳي!“

(ڇپيل: آچر 22 نومبر 2009ع)