الاءِ ڇا ڇا وڃائجي ويو آهي..! (زندگي)

هٿ خالي لڳن ٿا. لڪيرن ۾ ڪجهہ بہ نظر نٿو اچي.... زندگي مسلسل شڪايتون ڪندي رهي ٿي. اسين ان منجهيل سُٽ جي ڇيڙي کي هٿ ڪرڻ جي چڪر ۾ هتان کان هُتي پريشان ٿيندا رهون ٿا. اڪيلائپ جو احساس کائيندو ٿو رهي.
’زاويہ-3‘ محترم اشفاق احمد صاحب جي ڳالھين جو آخري سلسلو ڇپيو آهي. انھن مان هڪ مضمون ’ﷲ ميان ڪي لالٽين‘ جو ڪجهہ حصو، ترجمو ڪري پيش ڪرڻ جي سعادت حاصل پيو ڪريان. لڳي ٿو، پنھنجيءَ ذات کي جڪڙيندڙ اڪيلائپ جو علاج ضرور نظر ايندوَ.
”مان ايترو عرصو اوهان کان جدا رهيس، پر ان طويل عرصي ۾ منھنجو ڌيان ٽيليويزن تي گهڻو رهيو. ٽيليويزن تہ مان پھرين بہ ڏسندو هئس، پر گذريل ڪجهہ مھينن کان مان اها ڪجهہ گهڻو ئي ڏسڻ لڳس. ٽيليويزن جي پروگرامن ۾ جڏهن ڪو اشتھار اچي پيو تہ منھنجا پوٽا پوٽيون سڏيندا هئا تہ ”ڏاڏا.... ڊوڙي اچو، اوهان وارو اشتھار اچي ويو آهي....“ اسان جي ٽيليويزن تي اسي سيڪڙو اشتھار واشنگ پائوڊر ۽ ڪپڙن بابت هلندا آهن. هڪڙي خاتون ايندي آهي ۽ چوندي آهي تہ ”منھنجن ڪپڙن تي ايڏو وڏو داغ لڳي ويو هو. مون کي تہ فلاڻي جي دعوت تي وڃڻو آهي....“ تہ اتي ٻي خاتون يا سندس ڪا ساهيڙي چوندي آهي، ”داغ لڳو تہ ڪا ڳالھہ ڪانھي، پنھنجن ڪپڙن کي فلاڻي پائوڊر جي پاڻيءَ ۾ ٽٻي ڏي، منٽن ۾ صاف ٿي ويندو.“ ٽٻي ڏيارڻ کان پوءِ هوءَ ڏيکاري ٿي ۽ چوي ٿي: ”ڏسو.... ڪيڏو نہ اجرو ٿي ويو آهي.... مون نہ پئي چيو....“
خواتين وحضرات، اهڙي قسم جا اشتھار ڏسي مان ڏاڍو خوش ٿيندو آهيان، ايئن ئي منھنجو هڪڙو دوست آهي، کيس ڏاڍي پياري نُنھن آهي، نالو جويريہ اٿس. هنن هاڻي ڪوٺي ٺھرائي آهي.... تہ هاڻي جيئن ڇوڪرين جو شوق هوندو آهي تہ گهر کي سنوارڻ سينگارڻ جو، تہ هاڻي اتي بيڊروم بہ زبردست آهي ۽ ڊرائنگ روم تہ ان کان وڌيڪ آهي. هاڻي مان اهو محسوس ڪندو آهيان تہ اسان جو ڌيان زندگيءَ کان هٽي ’رهڻي ڪھڻيءَ‘ تي وڌيڪ آهي. زندگي ڀلي پويان پاڻ گھليندي ڇو نہ اچي، اهو ڏسي ڏاڍي خوشي ٿيندي آهي تہ صفائي سٿرائيءَ ۽ صحت جي اصولن طرف اسان جو ڌيان وڌيڪ هوندو آهي. اسين جتي بہ رهندا آهيون، اها اسان جي دلي خواهش هوندي آهي تہ اها جاءِ ڏاڍي صاف سٿري هجي، پر ڇاڪاڻ تہ مون اوهان سان واشنگ پائوڊرن ۽ صفائيءَ جي ڳالھہ پئي ڪئي تہ منھنجي بہ اها سڌ آهي ۽ اها سڌ ڪجهہ مھينن کان شديد ترين ٿي وئي آهي تہ جڏهن بہ نماز پڙهڻ جو موقعو ملي ٿو ۽ ﷲ سائينءَ کي پنھنجي گهر سڏڻ جو موقعو ملي ٿو ۽ پوءِ جنھن دل سان مان کيس ياد ڪريان ٿو، منھنجيءَ دل جو گوشو ڏاڍو اونداهو ۽ بدبودار ۽ سڙيل آهي. اتي هر قسم جي گندگي ۽ ڪثافت ڀريل آهي ۽ هر قسم جي غلاظت اتي موجود آهي. مان ڪنھن اهڙي Detergent (صفائيءَ جي پائوڊر) جي ڳولا ۾ آهيان، جيڪو منھنجيءَ دل ۾ بلڪل اهڙي صفائي پيدا ڪري ڇڏي، جھڙي مون کي انھن اشتھارن ۾ نظر ايندي آهي. پر مان ڄاڻان ٿو تہ ڪيترا ئي اهڙا ماڻھو آهن، جن جون دليون ڏاڍيون صاف، ويڪريون، پاڪيزہ ۽ خوشبودار هونديون آهن ۽ انھن ۾ ﷲ پاڪ جي نالي کي گهر ڪرڻ ۾ واقعي بہ ڪا هٻڪ نہ ٿيندي آهي - ۽ هونئن بہ ﷲ پاڪ تہ وڏو رحيم ۽ ڪريم آهي. جاءِ کڻي ڪھڙي بہ هُجي، ڪير بہ کيس سڏي تہ هو هڪدم هليو ويندو آهي. هن ڪڏهن بہ، ڪو بہ اعتراض ناهي ڪيو، اسان ئي ڪڏهن ان ڳالھہ جو نوٽيس ناهي ورتو ۽ نہ ڪڏهن ڪو اهڙو پروگرام ٺاهيو اٿئون تہ اها جاءِ بہ صاف ڪئي وڃي ۽ صفائيءَ تي عمل ڪيو وڃي. اسان کڻي ان جاءِ کي اهڙو صاف سٿرو يا خوبصورت نٿا ٺاهي سگهون، جھڙو جويريہ جو گهر آهي، پر اهڙو تہ ڪري سگهون ٿا، جھڙو منھنجو گهر آهي. اسان ڪڏهن اهڙي ڪوشش ئي ناهي ڪئي. ڀڳل ڏاڪڻين، وکريل ٿانون، ٽٽل ۽ چٻن دٻن، اجڙيل کٽن، صندوقن، نفرتن، تڪليفن، ڪدورتن، گهمنڊ ۽ فخر سان ڀريل گهر کي، اسين محبت، پيار ۽ عاجزيءَ جي خوشبوءِ سان ڀري ڇڏيون، اهو اسان کان ايئن ٿئي نہ ٿو.
ٽي ويءَ تي اشتھار ڏسي، منھنجي دل جو ٻوجهہ وڌي وڃي ٿو، طبيعت تي طاري ٿي وڃي ٿو ۽ ڏينھون ڏينھن وڌندو رهي ٿو. اسين جڏهن صبح جو فجر نماز پڙهي سير ڪرڻ لاءِ نڪرندا آهيون تہ اسان کي پنھنجا بوٽ پائڻا پوندا آهن ۽ جڏهن مسجد مان نڪرڻ کان پھرين اسين جُتيون پائيندا آهيون پيا، تہ ﷲ سائين جو خوف روز اسان وٽ ايندو آهي ۽ چوندو آهي تہ ”ڪيڏانھن ٿا وڃو.... مون کي بہ پاڻ سان گڏ وٺي هلو“ تہ اسان مان هڪڙو چوندو آهي تہ مان تہ واپڊا جي آفيس وڃان پيو.... توهان کي ڪيئن وٺي وڃان؟ ٻيو شخص چوندو آهي تہ جي منھنجو ٽيليفون کاتو آهي.... مان توهان کي اتي وٺي وڃي نٿو سگهان.... ۽ مون جھڙو رٽائرڊ ماڻھو چوندو آهي تہ اوهان اسان جي گهر وڃي ڇا ڪندا؟ ۽ ان نموني سان اسان سڀ ’يڪ زبان‘ گڏجي چوندا آهيون: توهان هتي ئي رهو، اسين وري ڪڏهن اوهان سان ملي وٺنداسين ۽ اسان کي ٻن پھرن جي نماز تي تہ اچڻو ئي آهي نہ.... تہ پوءِ اوهان سان ملاقات ٿي ويندي. توهان ايئن نہ ڪجو، جو اسان جي گهرن يا آفيسن ۾ اچي وڃو، ڇوتہ اسان جو ’ڀيد‘ اوهان تي کُلڻ نہ گهرجي تہ اسان سڀ پنھنجين پنھنجين آفيسن ۾ ڇا ڇا ٿا ڪندا وتون.
مان سمجهان ٿو تہ ﷲ جي ساٿ کان سواءِ جيترا بہ ڪم ٿيندا آهن يا ٿين پيا ٿا، اهي اڻپورا رهن ٿا. ﷲ کي پنھنجي پاڻ سان گڏ رکڻ ۽ کيس پنھنجي حياتيءَ جو حصو ٺاهڻ اسان جي ذاتي غرضن لاءِ بہ بنھہ ضروري آهي. ڪڏهن ڪڏهن تہ ننڍي ڄمار وارا وڌيڪ همٿ، عزم ۽ اعتماد سان اهڙا ڪم ڪري ويندا آهن، جيڪي اسان وڏن کان بہ نٿا ٿي سگهن. ڪجهہ عرصي جي ڳالھہ آهي، اسين بھاولپور ويجهو هڪ جاءِ حاصل پور ۾ هئاسين. اتي منھنجو پٽ ۽ منھنجي نُنھن تہ ’لال سنارا باغ‘ ڏيڻ هليا ويا ۽ مون کي ۽ منھنجي پوٽي کي هڪ اهڙي ڪمري يا ڪوٺيءَ ۾ ڇڏي ويا، جيڪا حاصل پور جي وستيءَ کان ڪجهہ پرڀرو هئي ۽ اتفاق سان اسان کي رهڻو بہ هڪ اهڙيءَ جاءِ تي پيو، جتي ڪڏهن ’مال‘ ٻڌندا هئا، يا وري اهڙي ڪا صورتحال هوندي. اسان اتي ان لاءِ ترسيا هئاسين جو اتان، اڳيان وڃڻ لاءِ سولائي هئي، نہ تہ اسان شھر ۾ ئي کڻي ترسون ها. اسين ڏاڏو پوٽو، جنھن ڪمري ۾ رهيا هئاسين، ان ۾ هڪ دري هئي، جنھن ۾ شيخون هيون، پر ’پَٽَ‘ ڪونہ هئا. پراڻي زماني جي ڪا جاءِ هئي. اتي هڪ کٽ پيل هئي. اسين ٻئي ان تي ليٽي پياسين. منھنجو پوٽو، مون سان ڳالھيون ڪرڻ لڳو ۽ چيائين ”ڏاڏا.... ڏاڍي اوندھہ آهي.“ مون چيو ”ها.... اوندھہ تہ ڏاڍي آهي....“ چوڻ لڳو ”اوندھہ ۾ ڪجهہ بلائون وغيرہ بہ اينديون هونديون.“ مون چيو ”ها.... اوندھہ ۾ تہ بلائون اينديون ئي آهن.“ چيائين ”ڇا اسين انھن جو مقابلو ڪري ٿا سگهون؟“ مون چيوِ ”انھن جو مقابلو ڪري بہ سگهون ٿا ۽ نہ بہ ٿا ڪري سگهون.“ هو مون کي چوڻ لڳو ”ڏاڏي چوندي آهي تہ ﷲ گڏ هوندو آهي.“ مون پنھنجي پوٽي کي چيو تہ ”تنھنجي ڏاڏي وڌيڪ سگهاري آهي. اها ٺيڪ سمجهي ٿي. هن جو ﷲ تہ واقعي هن سان گڏ هوندو آهي. مان ۽ تون هڪ نئين تجربي تي نڪتا آهيون. شايد اسان کي ان جو ايترو پڪو يقين ڪونھي، جيترو تنھنجي ڏاڏيءَ کي آهي.“
اسان جي ڳالھين جي وچ ۾ چنڊ نڪري آيو هو، جنھن کي ڏسي هو ڏاڍو خوش ٿيو ۽ چوڻ لڳو ”ڏاڏا! اها ﷲ سائينءَ جي بتي آهي ۽ جيئن اسان جي ٽارچ ويھجي وئي هئي (ان جا سيل ختم ٿي ويا هئا) ايئن ﷲ سائينءَ جي اها لالٽين تہ ڪونہ وسامندي نہ؟“
مون چيو ”مان پڪ سان ڪجهہ نٿو چئي سگهان. ڪڏهن ڪڏهن وسامجي بہ ويندي آهي.“ هن چيو ”ڏاڏا، جيئن اسين بتيون وسائي سمھي پوندا آهيون، ڇا جڏهن اها چنڊ جي بتي وسامجي ويندي تہ ﷲ سائين بہ سمھي پوندو؟“ مون چيو ”نہ.... ﷲ کي نہ ننڊ ايندي آهي، نہ جهوٽو، هو سُمھندو ناهي.“ حيرانيءَ سان مون کا پڇيائين ”ڇا هر وقت جاڳندو رهندو آهي؟“ اهو چوندي ئي هن، منھنجي پيٽ تي پنھنجي ٽنگ رکي ۽ کونگهرا هڻندو سمھي پيو. هن سوچيو هوندو تہ جڏهن ﷲ جاڳي پيو، تہ پوءِ مون کي ڇا جي ڳڻتي آهي؟.... ۽ مان سڄي رات، ان دريءَ ڏانھن نھاريندو، ڊپ ڊاءَ ۾ صبح جو انتظار ڪندو رهيس. ان گهڙيءَ ۾ اهو ننڍو ٻار ’ﷲ تي يقين‘ ۾ مون کان گوءِ کڻي ويو هو.
خواتين و حضرات، جنھن کي خدا جي قربت يا ساٿ نصيب ٿيندو آهي، اهو کڻي حياتيءَ جي ڪھڙي بہ معاملي ۾ هجي، صرف روحانيت يا عبادت ۾ زندگي ناهي، جڏهن هلندي ڦرندي اهو احساس ٿئي تہ ڌڻي مون سان گڏ آهي، تہ ان جا الاهي فائدہ آهن. مادي بہ، نفسياتي بہ، بدني بہ، روحاني بہ.... منھنجو ذاتي تجربو آهي تہ جيڪو خدا کان ٿورو غافل ٿئي ٿو تہ پاڻ ڪمزور ٿي ٿو وڃي. اسين ننڍپڻ ۾ لڪ لڪوٽي کيڏندا هئاسين. ڳوٺ جا ويھہ پنجويھہ ڇوڪرا، هاڻي مان انھن سڀني ۾ بيڊولو ۽ ٿلهڙو هئس، ۽ ڦڙت نہ هئس.... هڪ ڏينھن منھنجو وارو آيو تہ هو سڀ لڪن ۽ مان کين ڳوليان.... هاڻي مان ڀت تي مٿو رکي، راند جي قانون موجب رڙ ڪئي، لڪي وڃو.... ڇُپي وڃو.... هاڻي کين مون کي سڏ ڪرڻو هيو تہ ’اچي ڳول.‘ هاڻي مان ڀت سان مٿو لڳايو رڙيون پيو ڪيان ۽ جواب ملي ئي نہ. ڪافي وقت ٿي ويو، مون جو مٿو کڻي ڏٺو تہ هو سڀ تہ مون کي بيوقوف ٺاهي، پنھنجي پنھنجي گهر ڀڄي ويا هئا. هاڻي مون کي اتي شرمساري ٿي ۽ مان وڏي آواز سان روئڻ لڳس. اتي منھنجي ماسي ڊوڙندي آئي ۽ پڇيائين ”ڇو ٿو روئين؟“ ٻڌايومانس تہ مون سان ”هينئن“ ٿيو آهي. هن منھنجا ڳوڙها اگهيا ۽ چوڻ لڳي تہ ”پٽ، ڪائي ڳالھہ ڪانھي. ايئن ٿيندو آهي.... پُٽ.... ﷲ جي دل ۾ پنھنجي مخلوق لاءِ ايتري وسعت آهي جو هو انتظار ڪندو رهندو آهي تہ منھنجو بندو ڪڏهن موٽندو.... انسان جي دل ۾ خدا جي مھربانيءَ سان هڪ تار اهڙي بہ موجود هوندي آهي، جو هو پنھنجي رب ڏانھن موٽندو ضرور آهي. پوءِ ڀلي ڪھڙي روپ ۾ بہ موٽي. منھنجي بہ دلي خواهش آهي تہ مون کي ڪا اهڙي شيءِ ملي، جيڪا مان پنھنجي دل ۾ وجھان ۽ جيئن اشتھارن ۾ ڇوڪريون ’اجري پڻ‘ جي دعويٰ ڪنديون آهن، ايئن منھنجي بہ دل صاف ٿي وڃي ۽ ان ۾ ﷲ جي نہ وسامجندڙ لالٽين وارو ماحول پيدا ٿي وڃي ۽ خدا کان منھنجو لڪ لڪوٽيءَ وارو اهو ماحول ختم ٿئي، جيڪو الاءِ ڪيترن ڏهاڪن کان پھرين صرف هڪ ڀيرو (گهڻا ڀيرا نہ، ڇاڪاڻ تہ مان لالچي ناهيان) ﷲ کي بيحد مان شان سان، پنھنجيءَ دل ۾ جاءِ ڏيان، جيئن اسين پنھنجي گهر ايندڙ ڪنھن خاص مھمان کي ڪرسي پيش ڪندا آهيون. بلڪل ايئن جيئن بانو، منھنجي پٽ جي شاديءَ تي پنھنجي سيڻ لاءِ ڪرسي صاف ڪئي پئي ۽ اسان کين عزت سان ويھارڻ لاءِ اتاولا هئاسين.
ڇا اهڙو ئي احترام، مان ﷲ سائينءَ لاءِ پنھنجيءَ دل ۾ پيدا ڪري سگهندس؟ يا وري صبح جي وقت ايئن ٿئي جو هو چوي تہ مان گڏ هلڻ ٿو گهران تہ مان اهو چوان تہ ”سائين.... ان کان ويڪ ڀلارن ڀاڳن جي ڳالھہ مون لاءِ ڪھڙي ٿي سگهي ٿي؟ بـسم ﷲ گڏ هلو....“ ڇا هو سڀ شرمندگيون ۽ ڪرتوت، پوئتي ورائي، مان ﷲ سائينءَ کي ساڻ ڪرڻ جو موقعو حاصل ڪري سگهان ٿو....؟“
ﷲ توهان کي آسانيون عطا فرمائي ۽ ان ڳالھہ جو شرف عطا ڪري تہ اسين خدا سان لڪ لڪوٽي کيڏندي، کيس سندس واري تي، اتي ئي بيھاري نہ هليا وڃون، بلڪ کيس آواز ڏئي، سڏ بہ ڪيون. ڌڻي توهان کي سولائيون ورهائڻ جو شرف بہ عطا ڪري، آمين.
عزيزانِ من، معزز خواتين وحضرات، صاحبِ فڪر لاءِ خير جي دعا ضرور گهرجو. ڌڻي سندس درجات بلند ڪري، آمين. الاءِ ڇو، اهو سڀ پڙهڻ کان پوءِ، الاءِ ڪيترن سالن کان پوءِ مون کي پنھنجي اڪيلائپ ختم لڳي آهي. اوهان جو ڇا خيال آهي!؟....

(ڇپيل: آچر 15 اپريل 2007ع)

ڪالم / مضمون

سائين، محبت ۽ حياتي: رمزون (خواب نگر)