ڪالم / مضمون

سائين، محبت ۽ حياتي: رمزون (خواب نگر)

هيءُ ڪتاب ’محمود مغل‘ جي ڪاوش اخبار ۾ ڇپيل مشھور ڪالم سلسلي ’خواب نگر‘ جي 38 چونڊ ڪالمن تي مشتمل آهي.’خواب نگر‘ جڏهن ’ڪاوش‘ اخبار ۾ هفتيوار ڇپبو هيو تہ انھن ڏينھن ۾ جيڪا پذيرائي، هن ڪالم کي ملي هئي، شايد ئي ڪنھن ڪالم نگار جي حصي ۾ اهڙي ناماچاري آئي هجي. ان جو سبب خاص ڪري اهو هيو تہ ’خواب نگر‘ ماڻھن سان ’سندن‘ دل جون ڳالھيون ڪندو هو يا ماڻھن سان ’پنھنجي‘ اندر جي لھسُن جون ڳالھيون ڪندو هو. محبتن واري مامَ جي کول ڪندو هو ۽ نفرتن جا نتيجا اظھاريندو هو. ’خواب نگر‘ ماڻھن جي سمجهہ واري گهرج کڻي حاضر ٿيندو هو ۽ ائين لڳندو هو تہ واقعي ڪو ’سائين‘، ڪو ’مرشد‘ پنھنجن خليفن يا مريدن سان رمزن جا راز کولي حياتي ۽ ان جا ڪارونھوار سمجهائي رهيو آهي.

  • 4.5/5.0
  • 122
  • 30
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • محمود مغل
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book Saien, Muhabbat ain Ha’ya’ti: Ramzoo’n [Khwaa’b Nagar]

پيار جي پارت هجئي..! (سائين)

الاءِ ڪيترا ڏينھن ٿيا هئا جو اندران ڪا جاءِ نہ پئي ملي. پنھنجو پاڻ سان گفتگو ڪئي عرصو ٿي ويو هو. حياتيءَ جي هڻ هڻان ۾ وقت جو ’وقفو‘ ناراض ٿي ويو هو. آئيني ۾ ڏٺي بہ ڄڻ ڏينھن ٿي ويا هئا. ماڻھو تہ ماڻھو آهي، عزيزان من.... پنھنجو پاڻ کي مڌوبالا ۽ اميتاڀ بچن کان گهٽ ڪٿي ٿو محسوس ڪري! پر وري بہ غمِ دوران جو وهڪرو ڪا اهڙي صورتحال اختيار ڪري ئي وٺي ٿو، جو اهو ’خوبصورت روپ‘ بہ ڏٺي ڏينھن ٿي ويندا آهن. ڪڏهن ڪڏهن تہ پنھنجا ’ساروپا‘ بہ وسري ويندا آهن.
اهو سڀ هر ڪنھن سان ناهي ٿيندو، خواتين و حضرات.... جن جي دوستي ’پنھنجو پاڻ‘ سان هجي، سي ئي بھتر سمجهي سگهن ٿا، جن کي پنھنجي اندر جي آواز جي خبر هجي، انھن لاءِ اهو سڀ سولو بڻجي ويندو آهي. مسئلو وري انھن سان اهو ٿيندو آهي، جو ڪڏهن ڪڏهن بنا ڪنھن سبب جي، اندر جا ايوان بند ٿي ويندا آهن. رڙ، واڪو تہ ڇا.... ڪا سرگوشي ٻڌڻ ۾ ڪونہ ايندي آهي.... من ملول ٿي ويندو آهي. دنيا ٻاهران تہ سڀ هار سينگار ڪيو ٽلندي وتندي آهي.... اندر ۾ عجيب ’ٻڙڌڪ‘ هوندو آهي. وجود وسامي ويندو آهي.... اسان جي کل بي رنگ، مُرڪ ڇسي ۽ ڀاڪر ٿڌا بڻجي ويندا آهن. زندگي، ويٺي ويٺي ’بلڪ اينڊ وائيٽ‘ بڻجي ويندي آهي.
پاڻ ڳالھائڻ ۾ مصروف هئا.... ڪنھن ڪُنڊ پاسي کان جاءِ ملي هئي. منھنجو مُنھن تہ اڳ ۾ ئي مونن ۾ اچي ويو هو. بس ڪَنَ هئا، جيڪي ڄڻ اينٽينا بڻيل هئا.... ”مسي مساڳ.... چپن لاءِ هوندي آهي ۽ چپ اظھار لاءِ.... پنھنجي اندر جي هر اڌمي کي، هر خواب کي لفظن جو روپ ڏيڻ لاءِ اوهان چپن جا محتاج آهيو. اظھار جي هڪ واٽ اک بہ هوندي آهي، پر ان جي زبان عام فھم ناهي هوندي. اکين جي ٻولي هرڪو ناهي ڳالھائيندو ۽ نہ ئي هر ڪنھن سان ڳالھائي ويندي آهي. جيڪي نگاھہ جي ٻولي ڳالھائڻ گهرن، انھن کي چڱيءَ طرح خبر هوندي آهي تہ سامھون واري جي نگاھہ، اکين ۾ ڪَنَ رکي ٿي. مطلب.... منھنجي اکين جا چپ جيڪو آڇين ٿا، سامھون واري جي اکين جا ڪن انھيءَ صدا کي ڪنائين ٿا ۽ سمجهن ٿا. جيڪڏهن انھن ٻنھين مان، ڪنھن بہ هڪ ۾ ڪا کوٽ آهي تہ اها ٻولي ئي بيڪار آهي دانائو.... ٻولي هوندي آهي سمجهڻ لاءِ.... جيڪڏهن سمجهہ ۾ ئي نہ اچي تہ صدا جو فائدو ڪھڙو رهي ٿو....!؟“
ڳالھائيندي ڳالھائيندي هنن مون ڏانھن نھار ڪئي هئي. مون کي اندازو تڏهن ٿيو، جڏهن ڪنڌ مٿي کنيو تہ سندن نگاھہ مون تي اٽڪيل هئي. اکين جي حجت اکين کي محسوس ٿي تہ هلڪي مرڪ سندن مُک تي وکري وئي. کين احساس ٿي ويو هيو تہ دانائن ۾ هڪ ڀُوڪ بہ ويٺل آهي. ”هاڻي، چپن جي اظھار جا بہ گوشا آهن.... پوري ڳالھہ، اڌ اکري، اڌو گابري ڪٿا.... اشارو ڪنائيو، سڀ چپن جا محتاج.... اشارو اک بہ ڪندي پر غير واضح، مبھم ۽ گهٽ.... چَپ تہ کلي اظھار ڪندا.... ماڻھوءَ جو الميو اهو بہ آهي تہ هو اظھار جي مرحلي ۾ پاڻ کي ڏسي ڪونہ ٿو سگهي.... مطلب.... ان لمحي ۾ هو ڇا پيو لڳي، آئن اسٽائن يا ڪو ڀُوڪ بصر.... جيڪڏهن آئن اسٽائن لڳو تہ ڪمال ٿي ويو ٻچا.... پر اهو بہ ٿئي گهٽ ٿو، ڇاڪاڻ تہ گهڻو تناسب ’ڇسن‘ وجودن جو هوندو آهي. ڳالھہ محبت جي هُجي يا نفرت جي.... احمق پڻو واضح نظر ايندو آهي....“ اتي ڪنھن ٻوليو ”ان جو مطلب اهو آهي مرشد سائين تہ ماڻھو اظھار ئي نہ ڪري....“ هنن آواز جي سِمت ۾ نھاريو، ”منھنجي ڳالھہ پوري ناهي ٿي نادان... اظھار ڪجي ضرور ڪجي... بلڪ اظھار ئي تہ ڪجي پر ڪوشش اها هجي تہ ان مھل اندر جا چپ ٻاهرين چپن جو ساٿ ڏيندا هجن.... ٻنھي ۾ ڪو مت ڀيد نہ هجي. جيڪو اندر جي آواز سان آواز ملائي ڳالھائي، اهو ڪڏهن بہ ڇسو، بيوقوف يا احمق نہ لڳندو آهي.... ان جي ئي ڳالھہ وزندار هوندي آهي.“
سڀني جا وات پٽجي ويا هئا.... اڳ ۾ ڪڏهن اهڙو ڪجهہ ڪونہ ٻڌو هئوسين. چھرا، چھرا گهٽ سواليہ نشان وڌيڪ پئي لڳا... سندن مرڪ ڪجهہ گهري ٿي وئي. ”هزارين ڀيرا سمجهايو اٿمانوَ.... هر ماڻھوءَ جي اندر هڪڙو ٻيو ماڻھو رهي ٿو.... جيڪو سڀ رنگ ساڻ ٿو رکي، مرڪ، ڪاوڙ، گهور، لمس، سڀ وٽس آهن. اوهان سندس هر احساس محسوس ڪري سگهو ٿا، بشرطيڪ توهان کيس ٽائيم ڏيندا هجو.... حياتيءَ جي ابتدائي حصي ۾، سندس اثر گهڻو هجي ٿو، پر پوءِ وقت جي دز، اوهان جي اندر جي ايوانن ۾ گهڙي کيس لٽي ڇڏي ٿي.... غم دوران ايئن جڪڙي ٿو وٺي جو غمِ جانان تہ پنھنجو موت پاڻ ئي مريو وڃي.... مصروفيتن جو سبب ايترو مضبوط هوندو آهي جو اندر جي کڙڪيءَ جا انجيس زنگجي ويندا آهن.... پنھنجو پاڻ سان فرصت جو تيل، طلب ۾ هوندو آهي، پر ذات جي بوتل ئي خالي هوندي آهي. زنگ گهرو ٿئي تہ لازمًا کولڻ ۾ تڪليف ٿيندي. چيڪاٽ وڌي ويندا. اسين شايد اهي چيڪاٽ ڪنائڻ نہ گهرندا آهيون ۽ نہ ئي اها دز هٽائڻ جي فرصت اسان کي نصيب ٿيندي آهي. نتيجو اهو ئي سادو هوندو آهي.... اسان جو اندر ناراض ٿي ويندو آهي. سندس چَپَ، جسم جي چپن سان نہ ٺھڪندا آهن.... نتيجي طور اظھار ڇسو لڳندو آهي....“
حيرتن جا درياءَ پوري وهڪري ۾ هئا. سوال جون ٻيڙيون آهستي آهستي پاڻ سنڀالڻ جي چڪرن ۾ هيون.... ”مطلب.... عقل جو اظھار اندر سان آهي سائين....“ ڪنھن پڇيو.... پاڻ وري مُشڪي پيا.... ”نہ.... سچ جو اظھار اندر سان آهي شھزادا.... جنھن مھل بہ سچ زبان مان نڪري ٿو تہ سڀ ڪجهہ گڏيل ٿو هجي. ڪوڙ مھل ٻئي الڳ الڳ ٿي ويندا آهن ۽ وري الاءِ ڇو ملي نہ سگهندا آهن.... سچ ڳالھائجي تہ اندر جو آواز اڌما ڏيندو آهي.... ۽ اها اوهان سڀني کي خبر آهي تہ سچ ڳالھائڻ کان پوءِ، اهو ياد رکڻ جي ضرورت ناهي هوندي تہ توهان ڪھڙو بيان جاري ڪيو هو.... ياد تہ ڪوڙن کي رکڻو پوندو آهي، نادانو...“ هاڻي ماٺ ٿي وئي.... پاڻ تڏي جي ڪانيءَ سان کيڏندا رهيا.... ڪير ڳالھائي.... ۽ ڇا ڳالھائي؟ وري سندن آواز اڀريو، ”سچ جي ڪٿا مھل.... اکيون، اندر بڻجي وينديون آهن بابلا.... سويل چيو هئم نہ.... تہ اک جي ٻوليءَ جو هُنر ڪجهہ ٻيو هوندو آهي.... هاڻي اهو هُنر سچ سان نروار ٿئي ٿو.... سچار ماڻھوءَ جي اک ۽ چپ گڏجي مُرڪندا ۽ گڏجي سُڏڪندا آهن....“
”۽ محبت سائين... ان جي اظھار ۾ تہ اک ۽ چپ الڳ هوندا آهن....“ ڪنھن لقمو ڏنو... پاڻ پاسو ورايائون....
”محبت بہ تہ سچ ئي آهي نہ پُٽ.... هاڻي ان جو وري درجو ڌڻيءَ اهڙو رکيو آهي، جو هر ڪا ٻولي الڳ ٻولجي ٿي، پر سُر ساڳيو نڪري ٿو. اهو ڪڏهن نہ وسارجو تہ اهو صرف محبت سان ناهي. هر اهو جذبو، جيڪو اندر ۾ جڙ وٺي.... مطلب.... مٿاڇرو نہ هجي، ايئن ئي سلوڪ ڪندو آهي. اک ۽ چَپَ الڳ الڳ ڀلي هجن، پر انھن جو اهو وڇوڙو، شدت کي ظاهر ڪندو.... يعني ڪنھن جذبي کي اکيون وڌيڪ شدت سان بيان ڪنديون ۽ انھن جي مقابلي ۾ ساڳي ڳالھہ جي حمايت چَپَ بہ ڪندا، پر ٿورو گهٽ شدت سان ۽ اهو سڀ وري ابتڙ بہ ٿي سگهي ٿو تہ چپ شدت سان لفظ اوڳاڇين ۽ اکيون ايترو ساٿ نہ ڏين.“
ڳالھہ واضح ٿي وئي هئي، هر ڪنھن جو ڌيان مرڪز تي ئي هو. ”بس.... اها ڳالھہ پنھنجي اندر سان ڪري ڇڏيو، جيڪا چپن تي اچڻي هجيوَ ۽ اندر جو جواب ٻڌي پوءِ ان جو اظھار ڪندا ڪيو.... پنھنجي اندر سان ملاقات ضروري هوندي اٿوَ.... ان ۾ دير ڪندؤ تہ حياتي ڪو ختم ڪونہ ٿي ويندي.... ها.... ان جو ساءُ لهسجي ويندو....“
ڪلاس ختم ٿيو.... سڀ هيڏي هوڏي ٿيا تہ هنن پيار مان هٿ ڦيريو.... مٿو ڄڻ ڇانءَ ۾ اچي ويو. اکين جا پيمانا تَر ٿيڻ لڳا.... سندن مرڪ وڌيڪ گهري ٿي وئي.
”ڄاڻو ماڻھو آهين تون.... داناءُ آهين.... پوءِ بہ.... پاڻ سان نٿو ملين. وقت نٿو ڪڍين پاڻ لاءِ ڀُوڪ.... هان.... پنھنجو پاڻ کان رُسي ٻين سان پرچي سگهبو آهي ڇا....؟“
الاءِ ڪيئن چپن تي اچي ويو:
”اهو سڀ توهان آڳاٽو پڙهايو هو قبلا.... اهو سڀ پڙهي.... لکي ئي تہ اندر جي وارتا سامھون ڪئي هئي.... سامھون واري جي فلڪَ ئي نہ ٻُڏي.... پنھنجي چيل سچ تي گمان ورائي ويا هئا سائين.... پوءِ شايد اندر بہ رسي ويو آهي. بي اعتباري وڏو عذاب آهي مرشد....“
هنن گُهور ڪئي، ”بي اعتباريءَ کان وڌ اعتبار وڏو عذاب ٿئي چريا.... تو ڳالھہ اعتبار سان ڪئي هوندي.... بي اعتباري تہ پوءِ ٿي هوندي. هاڻي هڪڙي ڳالھہ سمجهي ڇڏ.... جي هو فَلَڪَ ٻوڙي تہ محبوب چوائي!؟ .... ڳالھہ ڪرڻ جي هئي ۽ تو پوري سچ سان ڪري ڇڏي.... بس.... تنھنجو ڪم پورو ٿيو. اڳيان هن جو راز آهي. جيڪڏهن مڃي تہ وهواھہ، جيڪڏهن نہ مڃي تہ بہ واھہ.... ۽ ڀلا جي ڪم وهواھہ ٿي بہ وڃي نہ.... تہ ياد رکجانءِ عمل دخل تنھنجو نہ ٿو هلي سگهي.... بس.... منٿ ميڙ ۽ پارت ئي ڪم اچي سگهي ٿي. جتي حق سمجهئي اتي سڀ ڪجهہ رک ٿي ويندئي. ڦوٽو ٻڌو ٿئي نہ....“ ڏاڏاهي صاحب کي جهونگاريندي.... هنن جهونگارڻ شروع ڪيو:
اي پرين پرديس وارا، پيار جي پارت هجئي
عھد جي، انجام جي، اقرار جي پارت هجئي
همسريءَ جي هام ڪھڙي، مان ذرو تون ماهتاب
ناز پرور، نينھن جي نادار جي پارت هجئي
جانِ من جلوو سندءِ آهي جيئاپو جان جو
دلربا نامِ خدا ديدار جي پارت هجئي
مرتضيٰ محبوب آ، تو در اچي جهولي جهلي
سونھن جا سردار هن پينار جي پارت هجئي

سندن جهونگار بيحد خوبصورت هئي. پَل، ميڙجي ويا. ڄڻ ڪا کڙڪي کُلي وئي ۽ پنھنجو اندر نظر اچڻ لڳو. اتي هنن فرمايو، ”سامھون وارو به، جيڪڏهن پنھنجي اندر سان اچي تہ تنھنجو اٿئي. پر جي خالي ٻاهران ٻاهران آيو تہ ڇسو، احمق ۽ نادان لڳندئي. محبت ڀلي چوٽ چڙهي، پر ڪنھن ڪنھن مھل، هن جو روپ توکي پاسا ورائڻ تي مجبور ڪندو ۽ ان جي عملي نشاني اها ٿئي تہ تنھنجو اندر، ڪڏهن بہ هن کي پارت نہ ڪندو، کڻي تنھنجا چپ ڪيتريون ئي منٿون ڇو نہ ڪندا هجن.“

(ڇپيل: آچر 4 فيبروري 2007ع)