ڪَنڍي (سائين)
ائين بہ نہ هو تہ ڪو حوصلو نہ هو پر ڪڏهن ڪڏهن حوصلو هوندي بہ اوهين بي حوصلي هوندا آهيو، سامھون وارو تُز هوندو آهي، تيز هوندو آهي، سندس شارپنيس ۽ ڪلر ڪنٽراسٽ نگاھہ کي جهٽڻ جون سڀ حرفتون ڄاڻندو آهي. توهان هارايل هجو تہ کٽڻ جي ڪھڙي فرمائشي پروگرام ۾ شرڪت ڪري سگهو ٿا؟
ڳالھہ جاري هئي، هنن چيو پئي ”جنھن کي دوست ڪوٺين ٿو. ان کان ڊڄندو ڪر. ڇاڪاڻ تہ ان جو ئي تير نشاني تي لڳندو آهي. دشمن تہ اُڙيو ٿُڙيو ڌڪ هڻندو آهي، جتي لڳو، لڳو.... نہ لڳو، نہ لڳو.... دوست جو وار ڪڏهن بہ ڪونہ گسندو اٿئي. ڀوڪ... ڪاپاري ڌڪ سدائين دوست ئي هڻندا آهن....“ ڪنھن پڇڻ جي جسارت ڪئي. ”قبلا پوءِ ماڻھو دوستي ئي نہ ڪري نہ.... ڌڪ کان بچيل رهندو....“ هڪ مرڪ سندن چپن تي تري آئي نگاھہ جي سموري تيزي سنڀالي چيائون. ”ڪيستائين ڌڪن کان بچندا رهندؤ؟...“
مون تازو هڪڙو گهاءُ کاڌو هو، دنيا جي اسڪرين تي مان هڪڙو داناءُ عاقل، بالغ ۽ ڏاهو وجود ڇو نہ هجان، پر منھنجي اندر ۾ مون سدائين جيڪو آئينو ڏٺو آهي. تنھن ۾ مان هڪڙو ڇسو، بي رونق، بدنما وجود آهيان. جيڪو سدائين ڀروسي جي ٺڪر ۾ پاڻي پيئندو آهي. پاڻي ڇا پيئندو آهي. پيئڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. ڇاڪاڻ جو هميشہ اهو ٺڪر جو پيالو هٿان ڪري پوندو آهي، پاڻي ڇلڪي ويندو آهي. اڃ آهي جيڪا اجهامڻ جو نالو ئي نہ وٺندي آهي. اعتبار جو وري هڪڙو ٻيو ٺڪر گهڙي وٺندو آهيان. دنياداريءَ جي اسٽيل واري گلاس ۾ شايد مون کي پاڻي پيئڻ نٿو اچي.
”جيڪو نظر ايندو آهي اهو ائين هوندو آهي ڇا؟“ هنن وڏو ساھہ کنيو. ”دنيا جي بازار ۾ جيڪا بہ شيءِ وڪامجي ٿي. ڇا سندس مول، مناسب لڳل هوندو آهي؟ ڀلا جي مناسب کڻي لڳل بہ هجي تہ ڇا ان تي اها ويندي آهي؟ قطعي نہ... يا ٻہ پئسا مٿي يا ٻہ پئسا گهٽ... ساڳي قيمت تي ڪٿي ويندي....؟“
پير جهليندي چيم، ”مرشد..... شين تي ٽيگ لڳل هوندو آهي. قيمتون جيتريون لکيل هونديون آهن. اوتريون ئي وٺندا آهن.... اسين تہ اوتريون ئي ڏيندا آهيون.“ پيرن کي پاسيرو ڪندي چيائون، ”لکيل ۽ لڳل جو فرق توکي معلوم ناهي ڇا؟.... جنھن لاءِ لکيل هجي، ان کي ئي لڳندي آهي جان حيات... ۽ هونئن بہ اهو تہ تون ڄاڻين ٿو تہ جي ’تو‘ وڪيو تہ ڏاڍو سستو وڪيو ۽ جي ’هن‘ خريد ڪيو تہ ڏاڍو مھانگو.“
”ماڻھو ئي اسان کي وڪڻندا آهن. قبلا! ۽ ماڻھو ئي خريد بہ ڪندا آهن.“ گيت ڏنم هاڻي اوٻر ڀرجي آيو هو. هنن ڳالھہ ڪٽي، ”ها.... پر جيڪي وڪڻندا آهن انھن جون اکيون کليل چمڪدار ۽ ذهين هونديون آهن ۽ وٺندڙ گهڻو ڪري نابين هوندا آهن.“
هنن جي درگاھہ ۾ رش هئي، درس جو وقت هو، مشڪل سان اندر اچڻ جي جاءِ ملي هئي. جاءِ بہ تڏهن ئي ملندي آهي، جڏهن نصيب ۾ هجي. اها ٻي ڪرم نوازي هئي جو کين خبر پئي تہ مان آيو آهيان تہ ديدار جي دولت عنايت ڪيائون. هونئن ائين نہ ٿيندو آهي ڇا تہ اوهان در تي اچي موٽي وڃو؟ ساعتِ نا مھربان ۾ گهڻي دير لڳي ٿي؟ هن واري هڪ عزيز دوست ڌڪ ڪڍيو هو. محبت جي ميدان ۾، مڙني دعوائن ۾، هن ڪجهہ سِڪن خاطر محبتن جو سودو ڪيو هو. پيرن هيٺان زمين ڪڍي بہ مرڪڻ جو فن ۽ لاعلمي ظاهر ڪرڻ جو هنر وٽس زور هو. ڊرامي پويان مرڪزي ڪردار کي ڪھاڻي بہ خبر نہ هئي. دل بيچين ٿي وئي هئي. سڏڪا اندر ۾ ڪر کڻڻ لڳا هئا. دل چيو پئي تہ وٽن وڃان. من ڪو دروازو کلي پئي.
”هڪڙي شھر ۾ هڪ ماڻھو ايمانداريءَ جو ذڪر هر هر ڪندو هو. ڪم بہ ذڪر مطابق ڪندو هو.“ سندن آواز ٿيڻ لڳو. ”ايترو ڪمائيندو هو جنھن مان سادو قوت ٿئي ۽ باقي وقت ٻين کي نصيحتن ۽ چڱن ڪمن جي وراڻيءَ ۾ گذاريندو هو. سڀ اچي ڦاٿا، نصيحتن مان جند ئي نٿي ڇٽي، همراھہ هو جو مڙي ئي نہ پيو سو هڪ ڏينھن سڀني گڏجي سوچيو تہ هن کي ماٺ ڪرائجي ۽ ماٺ ڪرائڻ لاءِ هنن کيس بي عزت ڪرڻ جو طريقو ڳولي لڌو. ٻئي ڏينھن جڏهن اهو چڱو مڙس ڪا چڱي ڳالھہ ڪري رهيو هو تہ هڪدم هڪڙو ماڻھو ڊوڙندو آيو ۽ اچي هن جي ڳچيءَ ۾ جتين جو هڪ هار وڌائين. هار پوڻ سان اهو ڏاهو کلڻ لڳو. سڀ حيران ٿي ويا. هڪڙي چيو، ”سائين اهو هار جتين جو اٿو!“ عقلمند ڏاهي کلندي چيو، ”ها ابا.... سمجهان ٿو. جتيون ڏاڍيون مھانگيون آهن. هنن سڀني کي پارائڻ جو مطلب اهو آهي تہ باقي زندگيءَ ۾ مون کي ڪابہ ڏکيائي نہ ٿئي. هڪڙي ڦاٽَي تہ ٻي پايان.“ اتي هڪ ٻئي وجود سرٻاٽ ”سائين... هوش ڪيو اهو جتين جو هار، اها ڪنڍي، دراصل اوهان جي بي عزتيءَ لاءِ اوهان جي ڳچيءَ ۾ وڌي وئي آهي. ان تي ڏک ڪرڻ گهرجي ....“ اهل علم جي مرڪ اڃا بہ گهري ٿي وئي. مرڪندي چيائين ”جنھن وٽ جيڪي ڪجهہ هوندو آهي، منھنجا ٻچا هُو اهوئي آڇيندو آهي، هي شھر موچين جو شھر آهي، هتي جتيون ئي ملي سگهن ٿيون. جي هي مالھين ۽ گلن وارن جو شھر هجي ها تہ ڪنڊيءَ ۾ گل نہ ملن ها.... ڏک ڪرڻ جو هتي ڪوبہ مقام ڪونھي جان حيات.... ڇاڪاڻ تہ ڏک بہ تڏهن ئي ٿي سگهي ٿو. جڏهن خوشيءَ جو احساس ٿي سگهي، جيڪي گلن جي جاءِ تي جتيون پارائين، انھن وٽ خوشي يا غم ڪھڙو ٿي سگهي ٿو.“
منھنجون اکيون ڀرجي آيون هيون، سڀ ماٺ ٿي ويا هئا. مرشد جو پاٽدار آواز گونج کان پوءِ ماٺڪو هو. ڳالھہ سمجهہ ۾ اچي وئي هئي. زندگيءَ جي گل کي ڪنھن جتيءَ ڇيڀاٽي ڪومايو هو. هاڻي واويلا ڇاجي هئي. پنھنجي هجري ۾ وٺي آيا. ويٺس تہ ڀُري پيس.... اندر اڳي ئي ٽاڪئُون هو، ڄڻ اشاري جو منتظر هو. مرڪندي چيائون ”هڪڙي ئي شڪايت رهي توکان..... تون ڪڏهن سڌرندين ڪونہ....“ همٿ ڪري چئي ڏنم، ”عمر جي اڌ صدي گذرڻ کان پوءِ گهڻا سال بچيا آهن، جن لاءِ سڌران سائين...؟“
”خالي هڪ پل لاءِ سڌري وڃين تہ بہ چڱو... گهٽ ۾ گهٽ اهو ’هڙڪو‘ تہ هر هر ڪونہ ٿيندو.“
”هر هر ڪونہ پيو روئان سائين.... اوهان وٽ اچي روئي ويٺو آهيان....“
”دنيا جي سامھون جيڪو ڀرم رکيو اٿئي اهو مون سامھون بہ رکندين ڇا ٻچا؟“ مٿي تي هٿ ڦيريائون، ”ماڻھن جي سامھون جيترو مضبوط آهين، تنھنجي اوتري ڪمزوري ئي منھنجي سامھون ظاهر آهي. اڳ ۾ بہ توکي سمجهايو هئم، اڄ وري هڪڙو ڀيرو سمجهايان ٿو. دنيا ۾ سڀ کان وڌيڪ ڊپ پنھنجي دوست کان ڪندو ڪر.... دشمن کان جاهل ڊڄندا آهن. عاقل جو ڪم، پنھنجي دوست کان ڇرڪڻ آهي. ڇاڪاڻ تہ هن جو وار سوچيل سمجهي، مضبوط ۽ ٽارگيٽ کي ڇھندڙ هوندو آهي. دشمن تہ ڪاوڙ ۾ ڌڪ هڻندو، بس ختم ڪرڻ گهرندو..... پر دوست ڇو ٺاهيندا آهيون؟ ڇاڪاڻ تہ انھن اعتبار ڪندا آهيون... انھن کي پنھنجي اندر جون واڳون آڇيندا آهيون، کين اسان جي وجود جي هر گهٽي گهميل هوندي آهي. هو ڦاسڻ گهرن تہ ٺيڪ نہ تہ هڪ پل ۾ نڪري سگهندا آهن. دشمن اسان ۾ اچي منجهي پوندو آهي. کيس دڳ نہ ملندو آهي. ان ڪري ٿڙ ڦٿڙ ڪري هٿ پير هڻي جند ڇڏائيندو آهي. جند ڇڏائڻ ۾ مصيبت وڌي ويندي آهي. صرف ان ڪري دشمن ڌڪ هڻي پڌرو ٿي پوندو آهي ۽ دوست کل لاهي بہ نڪتو هليو ويندو آهي.“ منھنجو جام ڀرجڻ لڳو. ٿورا مڃيندي رخصت ٿيڻ لاءِ اجازت گهريم، تہ چيائون ”ڀلي وڃ. پر هڪ ڳالھہ جي ڪنڍي تون بہ پائي وٺ..... پنھنجي دشمن تي سدائين اعتبار ڪجانءِ تہ هو سدائين دشمني ئي ڪندو.... پر پنھنجي دوست تي ڪڏهن بہ اعتبار نہ ڪجانءِ تہ هُو سدائين دوستي ڪندو... اهو ضرور ياد رکجانءِ تہ هُو ڪنھن مھل بہ دشمني ڪري سگهي ٿو. مان دعا ٿو ڪيان تہ خدا توکي تنھنجي دوستن کان بچائي. دشمنن سان مقابلي جي قوت تہ ٻچا تو ۾ جام آهي.“
(ڇپيل: آچر 13 مارچ 2005ع)