2. سُر“يمن”جو فلسفو
هن کان هيٺ شاھ جي رسالي مان، سُر “يمن” جي فلسفي ۽ تعارف کي، بيتن جي سمجھاڻين سميت سمجھڻ جي ڪوشش ڪنداسين، جن ۾ وحدانيت، رسالت، جدوجهد ۽ پاڻ ارپڻ جا اصطلاح نه رڳو پوشيده آهن، پر ڪٿي ڪٿي پڌري پٽ بيٺل آهن.
[b]سُر“يمن”
[/b] “يمن” سنسڪرت ٻوليءَ جو لفظ آهي، جنهن جي لغوي معني آهي، “من کي روڪڻ”، “پُر سُڪون ٿيڻ ” ۽ “دل جو اطمينان حاصل ڪرڻ”، سُر“يمن” گھڻي ڀاڱي سُر“ڪلياڻ ” ۾ سمايل فڪر ۽ فهم جي تصديق ۽ ان جو وڌيڪ تفسير آهي. هن سُر ۾ نج حقيقي عشق ۽ صوفيانه سُلوڪ جي رمزن جِي، مختلف مثالن ۽ تمثيلن سان اُپٽار ڪئي ويئي آهي، جھڙوڪه ؛ آڳڙين ۽ اڱارن، اگھن ۽ سگھن، باھ ۽ بُڪين، بٺين ۽ بُٺين، ٻُڪيءَ ۽ ويڄن، تير ۽ نيشانن، پرکا ۽ پيڙن، پياڪ ۽ پيالين، جيري ۽ جونشن، چاڪ ۽ چُٽڪن، حبيبن ۽ طبيبن، خُلت ۽ خنجرن، دارون ۽ دردن، دوڳ ۽ ديڳن، ڏاتر ۽ ڏُکندن، ڏنڀ ۽ ڏڏن، رڳن ۽ ربابن، رُڻڪ ۽ رنجورين، سيخن ۽ سڄڻن، عاقل ۽ اٻوجھن، قاضي ۽ ڪتابن، ڪانڊن ۽ ٽانڊن، ڪان ۽ ڪماڻن، ڪڪوھ ۽ ڪلاڙن، ڪنڌ ۽ ڪٽارن، ڪڻهيءَ ۽ ڪڙڪن، کُوري ۽ ماڳن، لُونئن ۽لُھارن، ماڳ ۽ مستانن، مُترڪي ۽ سانداڻن، مڌ ۽ ميڙاڪن، مرڻ ۽ مُشاهدن، موريسر ۽ اکين، موکي ۽ متارن، مئخاني ۽ ماڪُن ۽ وِھُ ۽ وٽين وغيره جي ڳالھ ڪئي ويئي آهي،
مَ ڪرِ سڌ سري جِي، جي تُون ٽاريين ٽُروھ،
پيتي جنهن پري ٿئي، منجھان رڳن روح،
ڪاٽي چک ڪَڪُوھ، لاهي سِرُ لطيفُ چئي.
هندوستاني موسيقيءَ جي روايت موجب، “راڳ ايمن” سنڌ ۾ آڳاٽي دور کان رائج ٿيو، هڪ راءِ موجب “ايمن” جيڪو“ڪلياڻ ٺاٺ” جو پھريون راڳ آهي، سو اصل ۾ خالص عرب ايراني راڳ آهي ۽ “يمن” جو ئي بگڙيل نالو آهي. هي راڳ هندوستاني راڳ “نٽ ڇايا” سان لڳي ٿو ۽ راڳ “جيجونتي” سان مشابھ آهي.
سُر “يمن ” شاھ جي رسالي جو ٻيو نمبر سُر آهي، جنهن ۾ 161 بيت، 07 وايون ۽ 06 داستان شامل آهن. هن سُر جو پهريون نمبر بيت، “حبيب تُون، طبيب تُون، تُون درد جي دوا ” ۽ آخري وائي “وسارج مَ ويڻ، آهي جوڀن ٻه ٽي ڏينهڙا ” آهي.
[b]بيت ۽ انهن جون سمجھاڻيون
[/b]
پاٻوهي هيڪار، مون کان پُڇيو سڄڻين،
“الستُ بِربڪُم”، چيائون جنهن وار،
سندي سُورڪنار، تڻ تڏهانڪون نه لهي.
منهنجي سهڻي سڄڻ، هڪ ڀيرو مُرڪي، پنهنجيءَ ٻاجھ ۽ مهر منجھان، مون کان سُوال پڇيو. “ ڇا آئون اوهان جو ربُ نه آهيان؟” ( ۽ منهنجي روح اقرار ڪيو “هائو !”) جڏهن ايئن فرمايائين. اُن ويل کان وٺي، ذاتِ حق کان، منهنجي روح جي جدائي واري سختي، اڃان تائين نه ٿي لهي.
سگھنِ سڌ نه سُور جي، ته گھايل ڪيئن گھارينِ،
پيل پاسو پٽ تان، وڍيل نه وارينِ،
پرِ ۾ پچي پرينءَکي، هئي هنجھون هارينِ،
سڄڻ جي سارينِ، سي نه رون، نه چون ڪين.
ٿُلهن متارن کي (ڏنڊن مُٽن بي دردن کي ) وڇوڙي جي سخت سور جي ڪهڙي خبر؟ ته درد ۽ فراق جا ماريل عاشق، ڪيئن ٿا گھڙيون گھارين؟ جيڪي ويچارا ورھ جا وڍيل هوندا آهن، اُهي پٽ تي پاسو کوڙي پيا رهندا آهن. سي اُٿلي پُٿلي ۽ چُري سُري به ڪو نه سگھندا آهن. هُو پنهنجي مٺڙي محبوب سان ملڻ لاءِ، پنهنجيءَ پر ۾ پيا پچندا آهن ۽ “هاءِ هاءِ” ڪيو پيا هنجھون هاريندا آهن. جيڪي پنهنجي پرينءَ کي، دل جي گهراين سان سارين ٿا، اُهي نڪي ٿا پڌرو روئن ۽ نڪي ٿا ڪنهن کي دانهن ڏين،
سَر جو سڃيوسڄڻين، ٻنگان ٻاڻ ڀري،
ويو وجودان نڪري، “ڪڙ ڪڙ” ڪان ڪري،
پُڇو پير ڀري، ته ڪين ٺريو هٿ حبيب جو؟.
گوڏو کوڙي، وجھ وٺي، مٺڙن محبوبن، جيڪو تير تڪي، مون (البيلي عاشق) کي وهائي ڪڍيو. اُهو(تير) اهڙو ته سڌو سنئون لڳو، جو منهنجي ڪرنگھي مان، “ڪڙ ڪڙ” ڪندو، جسم مان آر پار نڪري ويو. (اي دوستو !) منهنجي مٺڙي محبوب کان وڃي پُڇو، ته اهڙي زورائتي ڌڪ هڻڻ سان، هُن جو هٿ ٺريو يا ڪو نه ٺريو؟.
سِرُ سانداڻ ڪري، پُڇج گھر لُهار جو،
ڌڪنِ هيٺ ڌري، مانَ گڏيئي رُڪ سين.
(اي البيلا عاشق!) پهريان پنهنجو ثابت سِرُ (هجر جي هٿوڙي هيٺان رکڻ لاءِ) سانداڻ ڪري، پوءِ ڪنهن لُهار(مٺڙي محبوب) جي گھر جي پُڇا ڪر. من ڌڪن مٿان ٻيا ڌڪ هڻي، صفا سچي رُڪ ساڻ ملائي، توکي ان سان گڏي هڪ ڪري ڇڏي.
اٿئي سَڌ سُرڪ جِي، ته ونءُ ڪلاڙين ڪاٽي،
لاهي رک لطيف چئي، مٿو وٽ ماٽي،
تِڪ ڏيئي پِڪ پيءُ تون، گھُٽ منجھان گھاٽي،
جو ورنھ وهاٽي، سوسِر وٽ سرو ساهنگو،
(اي البيلا عاشق !) جيڪڏهن توکي سري جي سُرڪ چکڻ جِي خواهش آهي، ته پنهنجو سِرُ سينگاري، قُربدار ڪلاڙن جي ڪانٽي ڏانهن هليو وڃ، سُهڻوشاھ لطيف چوي ٿوته جنهن ماٽي ۾ چڱو چوکو شراب چِڪائجي ٿو، تون پنهنجو سينگاريل سِر وڍي، وڃي اُن جي آڏو رک، تُون اُن محبت جي گھاٽي مڌ مان، گھُٽ گھُٽ ڪري، ڳيتون ڏيئي، پوءِ ويهي پيار جون پِڪون پيءُ، جيڪو سچائي ۽ صداقت وارو سَرو، الهڙ البيلن کي وڍي، ڍيرِيءَ ڪري ٿو رکي، سو سِر جي سودي (عيوض) ۾ به صفا سستو آهي،
اهڙيءَ ريت سُر “يمن”، حضرت سيد شاھ عبداللطيف ڀٽائي رحه جي پيغام ۽ فلسفي واري پالوٽ سان، اختتام پذير ٿئي ٿو، جنهن مان ڪيترا ئي معني جا ماڻڪ ۽ موتي ميڙي، پائي ۽ پُروئي سگھجن ٿا،