4. سُر“بروي”جو فلسفو
هڪ ڀيري دڪان تي گوشت ختم ٿي ويو۽ بروي جي بت تي به گوشت جو ذرو باقي نه رهيو ته بروي، ٻانهيءَ کي ڪاتي ڏيئي چيو “وٺ ڪاتي، وڍ انگڙا، ادب ڪرِ م ڪوءِ ”. تڏهن شهزاديءَ کي وڃي خبر پيئي ته، “بلي ! بروو منهنجي لاءِ ڪيڏي قرباني پيو ڏئي؟” پوءِ انهن ٻنهيءَ جي دوستي عروج تي پهتي ۽ سندن شادي ٿي،
هن سُر ۾ سنڌي شاعرن جيڪو ڪلام چيو، اُن کي “بروو سنڌي” ۽ هندي شاعرن جيڪو ڪلام چيو، اُن کي “برووهندي” يا “بيراڳ” ڪري سڏيو ويو. مثلا؛ هنديءَ جي هڪ شاعر چيو آهي؛
ساجن هماري پاس رهي، دن ٿوڙي دس بيس،
ايڪ ايڪ هووي لاک برس ڪا، ايسي هوون دن تيس،
هن سُر ۾ شاھ صاحب، مجازي محبت جي مثالن جا واهڙ وهايا آهن. ڪڏهن ڪانگل کي ڪورنشون، زاغ کي زاريون، ويندڙن کي وينتيون، عاجزيون، منٿون، حيلا ۽ ايلاز ٿو ڪري، ته ڪڏهن چوي ٿو، “ ڪانگل ! ڪتابت جي، آنديئي خُوب خبر ”، “ ڪي اوڏائي ڏور، ڪي ڏور به اوڏا سپرين ”، “ڪڏهن تاڪيون ڏين، ڪڏهن کلن در دوستن جا ”.
هندوستاني موسيقيءَ ۾ “راڳ بروو” موجود آهي، پر سنڌ ۾ “بروو” شروع کان ئي سنڌي موسيقيءَ جي هڪ مقامي راڳ يا راڳڻي طور ڳايو ويو، “برووسنڌي” ڄڻ هندوستاني موسيقيءَ جو“نٽ ملهار” آهي.
“بروو” شاه جي رسالي جو چوٿون نمبر سُر آهي، جنهن ۾ 80 بيت، 06 وايون ۽ 04 داستان شامل آهن، هن سُر جو پهريون نمبر بيت “ جڏهن پوي ٿي ياد، صحبت سُپيرين جي، ۽ آخري وائي “ مولو ڪندو ماڙ، منهنجي الله ڪندو ماڙ ” آهي،
[b]بيت ۽ انهن جون سمجھاڻيون
[/b]
جانب ! تون جيڏو، آهيين شان شعور سين،
مون تي ڪرمنهنجا پرين!توھ تُسي تيڏو،
ايءُ ڪامل!ڪم ڪيڏو، جيئن نوازيمِ نگاھ سين.
اي منهنجي جيءَ جا جانب! تون جيڏو وڏو شان ۽ شعور وارو آهين. اي منهنجا محبوب پرين ! تون ايڏو ئي وڏو، مون تي کلندي کڻي ڪرم ۽ احسان فرماءِ. اي چڱا ۽ اشراف ! اهو ڪيڏو نه وڏو ڪم ٿي پوي ! جو تون مون کي، پنهنجي نرم نگاھ سان کڻي نوازين !
تون صاحبزادو سُپرين، آئون نسورو نوڪر !
بيحد ڪريان بندگيون، هٿ ٻڌي حاضر،
ڇنان هڏِ نه ڇڏيان ! دوست! تنهنجو در،
مون تان مهرنظر، پرين! لاھ مَ پانهنجو،
اي منهنجا سهڻل سُپرين! تون صاحب جو اولاد آهين ۽ آئون (اوهان جو) خاص خادم ۽ نسورو نوڪر آهيان ! ٻيئي هٿڙا جوڙي، تمام گھڻيون خدمتون ڪريان ٿو ۽ اوهان جي حاضري ڀريان ٿو، اي دل جا دلبر! تنهنجي در کي ڇڏي، دوستيءَ ٽوڙي، قطعي ڪونه ويندس مان ! اي منهنجا پيارا پرينءَ! مون تان پنهنجيءَ مهر واريءَ نظرِڪرم، ڪڏهن به نه ھٽائجانءِ تون،
زاغ ! تنهنجيءَ ذاتِ جو، ٿورو مٿي مون،
اُڏامج، عبداللطيف چئي، صبح سيڻن ڏون،
ڪِجِ وينتيون وِتريون، ٻاجھائيجِ ٻهون،
ته لالڻ ! ڪو نه لهون، جهو تو جهانَ ۾،
اي قربدار ڪانگل ! تنهنجي پياري ذات جو، مون وڇوڙي جِي ويراڳڻ مٿان، وڏو وڙ ۽ احسان آهي. سهڻو شاھ لطيف چوي ٿو ته “منهنجي مٺڙي محبوب جي پار ڏي، اڄ صبح ساڻ، وري ٻيهر اُڏامي وڃ، اڄ وڃي ان عجيب جي اڳيان، تمام گھڻيون ٻاجھ ڀريون ٻوليون، عاجزيون ۽ وڌيڪ وينتيون ڪر،
(کيس وڃي چئو ته ) اي لالڻ ! هن جهان ۾، تو جهڙو سهڻو ۽ پيارو، اسين ٻيو ڪو ڏسون ئي ڪونه ٿا ”.
ڳاڙها ۽ ڳُوڙها، سڄڻ ڊاک ڇُڳن جيئن،
مُڪائون مُحبت جا، جھاٻا ۽ جھُوڙا،
سچُ ڪِه سنڀوڙا ! سڄڻ اچي سامُهان.
منهنجا محبوب پرينءَ، تيز، تکي ۽ گھاٽي رنگ جهڙا ڳاڙها ۽ ڊراک جي ڇُڳن وانگر ڳُوڙها آهن، مون ڏانهن (مٺڙن محبوبن) محبت جا، ٽونرن وارا رنگين جھاٻا ۽ جھُوڙا، اڄ سُوکڙيون ڪري موڪليا آهن، (شايد) سچي پچي (مون ڏانهن) سهڻا سڄڻ اڄ سنبريا آهن، اُهي اِجھي ڄاڻ ته سامُهان آيا !
اڄ پُڻ انگيمِ انگ، هٿان حبيبن جي،
ساجن رءَ سرتيون ! رُوح نه رُچنِ رنگ،
جاني آيو جوءِ ۾، منجھان نينهن نسنگ،
جا پَرِ ساٽيءَ سنگ، سا پَرِ سُورنِ ساڻ ٿي.
اڄ وري مٺڙن محبوبن جي هٿان، منهنجا انگ ۽ عضوا، سندن ڀريل ڀاڪرن ۾ اچي ويا آهن، (نظر ۽ حفاظت هيٺ آيا آهن) اي سُهڻيون سرتيون ! سهڻي ساجن کان سواءِ، هاڻي روح کي ٻيا رنگ ۽ روپ وڻن ئي ڪو نه ٿا، منهنجو جانب جاني، نينهن نسنگ سان نروار ۽ چٽو پٽو ٿي، دل جي ديري تي موٽي آيو آهي، جيڪا ريت، (حالت) ساٽيءَ سنگن کي سونٽي سان سٽڪڻ مهل ڪري ٿو، اُها ساڳي ريت اڄ سُورنِ ساڻ ٿي ويئي آهي،
اهڙيءَ ريت شاھ جي رسالي جو سُر“بروو” انساني اُمنگن، آرزوئن ۽ التجائن جا اڻ کٽ انبار کڻي، دُکايل دلين جي سر زمين سيراب ڪري، پنهنجي پُڄاڻيءَ تي پهچي ٿو، جنهن کي پڙهندڙ، پيار سان پڙهي، پُورو پُورو سُڪون ۽ حض حاصل ڪن ٿا ۽ پنهنجيون اُڃايل اکڙيون ٺارين ٿا.