غيريقيني هڪ منفي قوت آهي
شڪ ۽ غير يقيني جي سبب لاشعور ناڪام ٿي ويندو آهي. در اصل اهو شخص ڪاميابيءَ جو گُهرجائو ئي ناهي هوندو، اهڙي طرح ان کي ڪيترن ئي ناڪامين کي منهن ڏيڻو پوندو آهي. ”سوچ ۾ شڪ هوندو ته نتيجو ناڪامي هوندو“ ”يقين پُختو هوندو ته نتيجو ڪاميابي هوندو.“
هڪ نوجوان افسانه نگار عورت مون سان ملڻ آئي، هوءَ پنهنجي ڪم جي حوالي سان حوصلا افزائي چاهي پئي. هن جي ساٿي افسانه نگارن ۾ هڪڙو نالو سڀ کان وڌيڪ مشهور هو.
انهيءَ عورت جو چوڻ هو ته، هاءِ! ڇا ٻُڌايان!! مسٽر ايڪس نهايت ئي شاندار ليکاري آهي، مان ته بلڪل ان جهڙي ڪاميابي جي ويجهو به نه ٿي پهچي سگھان.
انهيءَ عورت جي رويئي مونکي ڏاڍو مايوس ڪيو، ڇو ته هن مسٽر ايڪس جو نالو وٺِي، پاڻ کي ڪمتر ڪري ڇڏيو هو. حالانڪ مسٽر ايڪس ڪو تمام گھڻو ذهين ناهي. ان ۾ ڪا به بهتر شئي ناهي، ليڪن ان جي خود اعتمادي سڀ کان اعليٰ آهي، انهيءَ ڪري هن جو عمل ۽ هن جو ڪم سڀ کان بهتر آهي.
اُها سُٺِي ڳالهه آهي ته پنهنجي قائد جي تعظيم ڪئي وڃي، ان کان سکيو ۽ پرايو وڃي ۽ ان جو مشاهدو ڪيو وڃي پر ان جي پوڄا نه ڪئي وڃي.
انهيءَ ڳالهه تي ويساهه رکو ته توهان هُن کان اڳ کڻِي ويندا،گوءِ کڻي ويندا. اِن ڳالهه تي يقين رکو ته توهان ان کي پوئتي ڇڏي ويندا، هارائي ويندا. جيڪي ماڻهو ٻئي درجي جي خواهش ڪن ٿا، ان جو رويو کين ٻئي درجي تائين ئي وٺيو وڃي ٿو.
يقين هڪ اهڙو ٿرموسٽيٽ آهي جيڪو ظاهر ڪري ٿو ته اسان زندگي ۾ ڪهڙيون ڪهڙيون ڪاميابيون ماڻيندا سون.
انهيءَ معمولي حيثيت جي شخص کي ڏسو، جيڪو پنهنجو مقام نه ٿو بڻائي سگھي، ڇو ته ان جو يقين هو ته هو معمولي شخص آهي، انهيءَ ڪري اُهو معمولي ئي رهيو. ان جو يقين اِهو هو ته هو ڪو وڏو ڪم نه ٿو ڪري سگھي ۽ هو ان ڪري وڏو ڪم ڪري ئي نه سگھيو. هن جو اهو يقين هو ته هو غيراهم آهي، انهيءَ ڪري هو هرجاءِ تي غير اهم ئي رهيو. جيئن جيئن وقت گذرندو ويو، منجهس يقين گهٽبو ويو ۽ ان ۾ ڪمي ايندي ويئي. هن جي گفتگو، هن جي چال چلت ۽ ٻين ڪم ڪارين ۾ کيس محسوس ڪري سگھجي ٿو. بجاءِ اِن جي جو هو پنهنجي يقين جي ٿرموسٽيٽ کي ٻيهر سيٽ ڪري ها، هن جي شخصيت ويئي محدود ٿيندي ۽ هو ننڍو ٿيندو ويو. ڇو ته هن پاڻ بابت اهو اندازو پاڻ ئي مقرر ڪيو هو. هو پنهنجي اردگرد جي ماڻهن جي نسبت پاڻ کي ڪم تر سمجهندو هو، انهيءَ ڪري هو ڪم تر ئي ٿيندو ويو.
هينئر ٻئي پاسي ان شخص کي ڏسو جيڪو نهايت ئي اڳتي پيو وڃي. هن کي پڪو پختو يقين آهي ته هو اعليٰ صلاحيتن جو مالڪ آهي. انهيءَ ڪري هو حاصل به گھڻو پيو ڪري. هن کي اهو به يقين آهي ته هو گھڻو ڪجهه ڪري سگھي ٿو. بلڪه ڏکيا ۽ اهنجا ڪم به ڪري سگھي ٿو. هو ڏکيا ڪم ڪري به وڃي ٿوبلڪه هو هرڪم ڪري سگھي ٿو. هو ماڻهن سان به ڏاڍو سهڻو سلوڪ ۽ سٺو ورتاءُ ڪري ٿو. هن جو ڪردار، هن جا خيال ۽ هن جو نقطءِ نظر سڀ ان ڳالهه جي عڪاسي ڪن ٿا ته اهو ماڻهو سچ پچ پروفيشنل آهي ۽ نهايت ڪارائتو ۽ اهم ماڻهو آهي.
هڪ شخص پنهنجن ئي خيالن سان پنهنجي ڪردار جي تعمير ڪري ٿو. اعليٰ يقين سان گڏ پنهنجي ذات جي ٿرموسٽيٽ کي اڳتي وڌايو ۽ ديانتداريءَ سان پنهنجي مقصد ڏانهن وڌو. پختي يقين سان گڏ، اوهان ڪاميابي ماڻي وٺندؤ. اعليٰ يقين رکو ۽ اڳتي ئي وڌندا رهو.
***
ڪافي سال اڳ مون ڊيٽرائٽ ۾ بزنس مين گروپ کي خطاب ڪيو هو. انهيءَ گروپ مان هڪ بزنس مين مونسان ملڻ آيو. هن پنهنجو تعارف ڪرايو ۽ چيائين ته ”مون سچ پچ اوهان جي ڳالهين مان تمام گھڻو لطف ورتو هو. ڇا اوهان مونکي ڪجھ وقت ڏيئي سگهو ٿا؟ مان اوهان سان پنهنجي ذاتي تجربي جي باري ۾ گفتگو ڪرڻ گھران ٿو“. مان ان سان گڏجي هڪ پرسڪون ”ڪافي روم“ ۾ ويس... ”هي منهنجو ذاتي تجربو آهي“، هن چوڻ شروع ڪيو: ”اوهان جيڪو ڪجھ چيو هو، مون ان کي پنهنجي ذهن ۾ رکيو. مان اوهان کي ٻڌائي ڪو نه ٿو سگهان ته مون پنهنجي معمولي حيثيت کي پنهنجي ذهن مان ڪيئن ڪڍي ڦٽو ڪيو، وري به اوهان کي ٻڌائڻ جي ڪوشش ڪريان ٿو“. مون کيس چيو ته ٻڌاءِ، آءُ ٻڌڻ چاهيان ٿو..... چيائين؛ ”هيءَ پنج سال پهريان جي ڳالهه آهي ته مان ڏاڍي ڏکيائيءَ سان زندگي ڪاٽي رهيو هيس. مان عام طرح جي زندگي گذاري رهيو هئس. زندگي گذارڻ جو معيار، بهتر زندگي جي خيال کان ڏاڍو پري هو. اسان جو گھر تمام ننڍو هو، اسان وٽ گهر جي لاءِ روزمره جون شيون وٺڻ لاءِ رقم به نه هئي. منهنجي زال، خدا ان کي خوش رکي، منهنجي گھٽ آمدنيءَ جي ڪا به شڪايت ڪو نه ڪندي هئي. هوءَ پنهنجي قسمت تي ڪو ڏوهه نه ڏيندي هئي، بلڪه خوش رهندي هئي. پر مان مطمئن نه هيس، جڏهن سوچيندو هيس ته منهنجي زال ۽ منهنجا ٻار محرومي جو شڪار آهن ته دل ڏُکاري ٿي ويندي هئي.
اڄ سڀ ڪجھ بدلجي ويو آهي، هاڻي اسان وٽ ٻن ايڪڙن جي ايراضيءَ تي پکيڙيل هڪ خوبصورت گھر آهي، زمين جائيداد آهي، اسان کي پنهنجي ٻارن کي بهترين ڪاليجن ۾ موڪلڻ ۾ ڪا پريشاني ناهي، منهنجي زال بهترين ڪپڙا پهري ٿي، سُٺو کائي پيئي ٿي، هاڻي کيس ڪا ڳڻتي ناهي، ايندڙ اونهاري جي موڪلن ۾ اسان جو ڪٽنب هڪ مهيني لاءِ يورپ جي سير سفر تي وڃي پيو، هينئر اسان بهترين زندگي گذاري رهيا آهيون.“
”اِهو سڀ ڪجھ ڪيئن ٿيو؟“ مون کانئس پڇيو.
ان تي هن پنهنجي ڳالهه کي جاري رکندي چيو: ”جڏهن اوهان پنهنجي خطاب ۾ هڪ جملو چيو هو ته ”يقين جي قوت کي قابوءَ ۾رکو“ ته مون اوهان جي اُنهن لفظن تي عمل ڪيو ۽ يقين کان ڪم ورتو ۽ سڀ ڪجھ مٽجي ويو.
پنج سال اڳ مون کي ڊيٽرائيٽ ۾ هڪ (ڪمپني جي) ملازمت جي باري ۾ ڄاڻ ملي، اُن وقت اسان ڪليوي لينڊ ۾ رهندا هئا سون. مون فيصلو ڪيو ته اها نوڪري ڪرڻ گھرجي ته جيئن آمدنيءَ ۾ ڪجھ اضافو ٿئي. مان اُتي آچر جي شام جو پهتس انٽرويو سومر تي ٿيڻو هو.
مان شام جو کاڌو کائڻ کانپوءِ پنهنجي هوٽل جي ڪمري ۾ ويهي رهيس، الائجي ڇو مان پنهنجو پاڻ کي بدليل محسوس ڪري رهيو هوس.
ائين ڇو آهي؟....... مون پنهنجو پاڻ کان سوال ڪيو، ڇا مان هڪ وچولي طبقي سان واسطو رکندڙ ناڪام ماڻهو آهيان؟
مان هڪ ننڍڙي نوڪري حاصل ڪرڻ لاءِ ڇو پيو جاکوڙيان؟ خبر ناهي ان ڏينهن منهنجي اندر انهيءَ تبديليءَ ڪيئن جنم ورتو. مون هڪ ڪاغذ ورتو ۽ ان تي پنجن ماڻهن جا نالا لکيا جيڪي مونکي گھڻي وقت کان سڃاڻندا هئا، پر اهي ملازمت ۽ پئسا ڪمائڻ جي حوالي سان مون کان تمام گھڻو اڳتي هئا. انهن مان ٻه ڄڻا ته منهنجا اڳوڻا پاڙيسري هئا، پر هينئر اهي بهترين رهائشن ۾ منتقل ٿي چڪا هئا. ٻه اهي هئا جن سان گڏجي آءُ ڪم ڪري چڪو هوس ۽ پنجون منهنجو سالو هو.
مان نه پيو ڄاڻان ته مون ائين ڇو ڪيو؟ مون پنهنجو پاڻ کي چيو..... نيٺ منهنجن انهن پنهنجن دوستن ۾ ڪهڙي خوبي آهي، جيڪا مون ۾ ناهي؟ جڏهن ته انهن وٽ اعليٰ ملازمتون آهن ۽ مون وٽ ڪجھ به ڪونهي.
مون انهن سان پنهنجي ڀيٽ ڪئي ته، نه اهي مونکان وڌيڪ ذهين هئا ۽ نه ڪي اهي مونکان تعليم ۾سرس هئا. مان ديانتداريءَ سان ٻُڌايان ٿو ته عادتن ۽ خصلتن ۾ به مونکان بهتر نه هئا. مون تجربو ڪيو ته انهن ۾ ڪا هڪڙي خوبي به مونکان چڱي نه هئي.
مون هڪ فيصلو ڪيو ته منهنجو رڪارڊ رڳو اهو ٿو ڏيکاري ته مان انهن کان فقط ڪاميابيءَ ۾ پوئتي آهيان. ان مهل رات جا ٽي پئي وڳا، رات جي انهيءَ خاموش ماحول ۾ منهنجو ذهن بلڪل صاف هو. ان ڏينهن مون پهريون دفعو پنهنجي خامي ۽ ڪمزوري ڳولهي لڌي هئي. مونکي انهن چند لمحن جي سوچ ويچار ڪرڻ سان سمجھه پئجي وئي هئي ته مان انهن کان پٺتي ڇو آهيان! مان سدائين پاڻ وٽ هڪ هلڪو لڪڻ رکندو هئس. ان لڪڻ سان مون پنهنجي جسم کي زور سان رُگهو ڏنو ته پوءِ مونکي اُهو ڪارڻ معلوم ٿي ويو، جنهن جي ڪري مان پاڻ تي اعتماد جي کوٽ محسوس ڪندو هيس. ڇو ته ان کان اڳ ۾ مون کي خبر ئي نه هئي ته آءُ ڪو کوڙ سارين صلاحيتن جو ڌڻي ۽ مالڪ آهيان.
مان اهو ئي ويچارڻ لڳس ته مون منجھ اعتماد ۽ يقين جي گهٽتائي ڪيئن گھر ڪري ويئي هئي ۽ مون پنهنجي ذهن کي ڪيئن پنهنجي خلاف استعمال ڪيو هو. آخر ڇو نه مون اڳتي وڌڻ جي جاکوڙ ڪئي. مان ته پاڻ کي سستو ۽ گھٽ ملهه تي پيو وڪڻان! ان کانپوءِ مان پاڻ ۾ اعتماد محسوس ڪرڻ لڳس. مون محسوس ڪيو ته مان جيڪڏهن پنهنجو پاڻ تي يقين ۽ ويساهه نه رکندس ته ٻيا ته مون تي بنهه يقين ڪونه ڪندا. تڏهن مون فيصلو ڪيو ته مان پاڻ کي سستو ڪونه وڪڻندس. ٻئي ڏينهن صبح جو مون ۾ تمام گھڻو اعتماد هو. ملازمت جي انٽرويو ۾ به اعتماد سان ٽمٽار هئس. انٽرويو ۾ وڃڻ کان اڳ مون سوچيو هيو ته مان پنهنجي موجوده نوڪريءَ کان ست سئو پنجاهه ڊالر يا هڪ هزار ڊالر وڌيڪ گھرندس.
پر جڏهن مون محسوس ڪيو ته مان باصلاحيت شخص آهيان ته مون فيصلو ڪيو ته مان پنهنجي موجوده ملازمت مان ٽي هزار پنج سئو ڊالر وڌيڪ طلب ڪندس، پوءِ ايتري پگھار مونکي ملي ويئي.
هڪ سڄي رات ۾ مون پنهنجي ذات جو تجزيو ڪيو هو ۽ انهن ڳالهين تي غور ڪيو هوجن جي ڪري مان سستي ملهه وڪامجي رهيو هيس، پر هينئر مان پنهنجو صحيح ملهه ورتو هو.
ٻه سال گذرڻ کانپوءِ منهنجي عزت ۽ وقار ۾ تمام گھڻو اِضافو ٿي چڪو هو. هاڻِي مان پنهنجي دوستن جهڙي جنت ماڻي ورتي هئي. مان پنهنجي فرم ۾ سڀ کان وڌيڪ بزنس حاصل ڪندڙ شخص هيس. مان تمام گھڻو معتبر ٿي چڪو هيس. ڪمپنيءَ ۾ ناماچاري ۽ اثررسوخ هو ۽ ڪمپني مون کي ڪيترين ئي سهولتون ڏيڻ سان گڏوگڏ معقول پگھار به ڏيندي هئي“.
”پنهجو پاڻ تي اعتماد رکو ته پوءِ سڀ ڪجھ ٿيڻ لڳندو.“
***
اوهان جو ذهن خيالن جو ڪارخانو آهي. اُهو نهايت ئي معروف ڪارخانو آهي. هڪ ڏينهن ۾ منهنجا انيڪ خيال ذهن ۾ جنم وٺن ٿا.
اوهان جي ذهن جو ڪارخانو ٻن فورمينن جي نگراني ۾ ڪم ڪري ٿو، انهن فورمينن مان هڪ کي اسان ”سوڀ“ يا ”فتح” جو نالو ڏينداسون ۽ ٻئي کي اسان ”شڪست“ يا ”هار“ جو نالو ڏينداسون.
”سوڀ“ مثبت خيالن جي پيداوار جي ذميدار آهي. هوءَ اسباب پيدا ڪرڻ جي ماهر آهي. جهڙوڪ: تو تعليم ڇا لاءِ حاصل ڪئي آهي؟ اها تنهنجي ڪهڙي ڪم ايندي؟ تون پنهنجي مرضيءَ جو مالڪ آهين، تو ۾ صلاحيتون آهن..... وغيره وغيره.
۽ ٻي ”شڪست“ آهي، جيڪا منفي خيالن کي جنم ڏيڻ جي ذميدار آهي.
”شڪست“ هنن سببن کي جنم ڏيڻ جي ماهر آهي، جهڙوڪ: تون نه ٿو ڪري سگھين، تون ڪمزور آهين، تون معمولي آهين، وغيره وغيره.
”سوڀ“ ۽ شڪست ٻئي فرمان جي تابع آهن. اهي ٻئي هڪدم متوجهه ٿيو وڃن ٿا. جن اشارن جي اوهان کي ضرورت هجي ٿي ته اهو فورمين فوراً حرڪت ۾ اچيو وڃي ٿو. جيڪڏهن اشارو مثبت آهي ته ”سوڀ“ ان کي اڳتي وڌائي ڪم ۾ لڳائي ڇڏيندي آهي. اهڙي طرح جيڪڏهن اشارو منفي هوندو ته ”شڪست“ ان کي اڳتي وڌڻ کان روڪي ڇڏيندي.
اوهان ڏٺو ته ڪيئن نه اهي ٻئي فورمين اسان جا ڪهڙا ڪهڙا ڪم ڪن ٿا؟ اچو ته انهن ڪمن کي سرانجام ڏيڻ جي ڪوشش ڪريون ٿا.
پنهنجو پاڻ کي چئو، ”اڄوڪو ڏينهن نهايت ئي سست آهي“ انهيءَ سگنل سان ”شڪست“ عمل ۾ اچي ويندي ۽ اها ڪجھ اهڙيون حقيقتون پيدا ڪندي جو ثابت ٿي ويندو ته اوهان صحيح پيا چئو. پوءِ توهان ائين به پيا چوندؤ ته اڄ ڏاڍي گرمي آهي يا اڄ وڌيڪ سردي آهي، انهيءَ ڪري اڄ ڪاروبار ۾ ٻاڙائي رهندي. وڪرو گھٽ ٿيندو، ماڻهو گھران گھٽ نڪرندا. ٿي سگهي ٿو ته اوهان بيمار ٿي پئو. اوهان جي زال ڏاڍي ڏنگي آهي وغيره وغيره.... ”شڪست“ ڏاڍي تيز ۽ ڪارگر آهي، اها ڪجهه ئي لمحن ۾ توکي سست ۽ نٻل بڻائي ڇڏيندي. اڄ ڏاڍو خراب ڏينهن آهي. ان کان اڳ ۾ جو تون ڄاڻي سگھين، خراب ڏينهن جو عذر توکي ملي ويندو.
پر جڏهن اوهان پنهنجو پاڻ کي چوندؤ:
”اڄ جو ڏينهن ڏاڍو ڀلوآهي“ ته ”سوڀ“ ان تي هڪدم عمل ۾ اچي ويندي. اها اوهان کي ٻڌائيندي ته اڄوڪو ڏينهن نهائت ئي ڀلو آهي، موسم به تمام ڀلي آهي. اڄ اوهان پنهنجو ڪم تمام سٺي طريقي سان ڪري سگھوٿا؛ تڏهن سچ پچ به اوهان جو اهو ڏينهن ڏاڍو سٺو ٿي ويندو.
بلڪل ائين ئي ”شڪست“ به ڪم ڪري ٿي. ”شڪست“ اوهان کي ڏيکاريندي ته توهان ڪجھ نه ٿا ڪري سگھو. جڏهن ته ”سوڀ“ چوندي ته اوهان سڀ ڪجھ ڪري سگھو ٿا. ”شڪست“ اوهان کي ناڪامي ۽ نامراديءَ جو ڏس ۽ گس ڏيندي، جڏهن ته ”سوڀ“ ۽ ”فتح“ اوهان کي ٻڌائيندي ته اوهان سوڀارا ٿي ويندؤ.
هاڻي اوهان انهن ٻنهي فورمينن کي وڌيڪ ڪم ڏيو ته اهي نهايت طاقتور ٿي ويندا. جيڪڏهن ”شڪست“ کي وڌيڪ ڪم ڏنو ويندو ته هوءَ ان ۾ ڪجھ ٻيو شامل ڪري اوهان جي دماغ کي ويهاري ڇڏيندي. نيٺ اها اندروني خيالن کي جنم ڏيندڙ حصي تي به قبضو ڪري وٺي ٿي. اهڙي طرح سڀئي خيال منفي صورت اختيار ڪري وٺن ٿا. ”شڪست“ ائين، ٻرنديءَ تي تيل جو ڪم ڪري ٿي. ”شڪست“ چئي ٿي ته اوهان کي ته انهيءَ شيءِ جي ڪا ضرورت ئي ناهي. ناڪامي اوهان جو مقدر آهي ۽ اهڙي طرح جا ٻيا خيال پيدا ڪري ٿي.
اوهان ڪهڙي پاسي وڃڻ گھرو ٿا، ان ۾ شڪست اوهان سان سهڪار ڪو نه ڪندي اهڙيءَ طرح اها اوهان جي فائدي کي ختم ڪري ڇڏي ٿي.
جڏهن اوهان ”فتح“ کي استعمال ڪريو ٿا ته اها اوهان سان سئو سيڪڙو گڏ هجي ٿي. جڏهن ڪو خيال اوهان جي ذهن جو در کڙڪائي داخل ٿئي ٿو ته فتح اوهان جي لاءِ ڪم ڪرڻ شروع ڪري ڏئي ٿي. فتح اوهان جي رهنمائي ڪري ٿي ته اوهان ڪهڙي طرح ڪامياب ٿيندا؟
هينئر کان سڀاڻي تائين يارهن هزار پنج سئو نوان گراهڪ آمريڪا ۾ داخل ٿيندا. اهو هڪ وڏو انگ آهي. آبادي ۾ وڃي پيو گھڻو اضافو ٿيندو. محتاط اندازو لڳايو ويو آهي ته ايندڙ ڏهن سالن ۾ آمريڪا ۾ ايندڙ ماڻهن جو ڳاڻيٽو 35 ملين تائين وڌي ويندو. اها آبادي اسان جي موجوده پنجن وڏن شهرن نيويارڪ، شڪاگو، لاس اينجلس، ڊيٽرائيٽ ۽ فلاڊيلفيا جي برابر ٿي ويندي.
نئين انڊسٽري (صنعت) لڳندي، نوان سائنسي ادارا جڙندا، مارڪيٽ وڏا ٿي ويندا، هر قسم جي ماڻهن کي موقعا ملندا. اها سٺي خبر آهي، ڇو ته هي زندگي گذارڻ جو بهترين دور آهي.
اهو انهيءَ ڳالهه ڏانهن اشارو آهي ته اعليٰ صلاحيتن وارن ماڻهن جي هر ميدان ۾ گھرج ٿيندي. اهي ماڻهو جيڪي اعليٰ قابليت جي وسيلي ٻين تي اثرانداز ٿي سگھن، پنهنجي ڪم جي نگراني ڪري سگھن، انهن منجهه قائداڻيون صلاحيتون هئڻ به ضروري آهن. جيڪي ماڻهو اهڙين قائداڻين صلاحيتن جا مالڪ هوندا، اهي بالغ هجن يا بلوغت جي ويجهو، انهن جي لاءِ انيڪ موقعا آهن. انهن منجهان اوهان به هڪ ٿي سگھوٿا.
گھڻي داٻي ۽ دهمان جي بلڪل ضرورت ناهي، بلڪه ذاتي ڪاميابيءَ جي ضمانت ضروري آهي. آمريڪا ۾ گجڻ ۽ چمڪڻ جي هميشه کان ڌوم متل آهي. پر جڏهن اسان سرسري نظر سان ڏسون ٿا ته حقيقت جي خبر پوي ٿي ته آمريڪا ۾ لکين ماڻهو ڪوشش جي باوجود ڪامياب زندگي ناهن گذاري رهيا. عوام جو هڪ وڏو انگ هينئر به معمولي زندگي گذاري رهيو آهي. جڏهن ته گذريل ٻن ڏهاڪن ۾ ماڻهن کي بيشمار موقعا مليا آهن. هينئر آمريڪا جي عروج جو دور آهي، پر عوام هاڻي به پريشانين ۾ وڪوڙيل آهي. اهو ڊنل آهي، هو گجندڙ زندگي جي احساس کان پنهنجو پاڻ کي غير اهم سمجهن ٿا. انهن جي مرحبا ناهي ڪيئي ويئي، انهن کي اها به خبر ناهي ته هو ڇا ٿا ڪرڻ گھرن. نتيجتاً انهن جي ڪارڪردگي حقير آهي، انهن جون خوشيون هيچ ۽ حقير آهن.
جيڪي ماڻهو پنهنجي موقعن کي انعام چون ٿا (ته مونکي چوڻ ڏيو ته مان پوري خلوص سان اوهان تي اعتماد رکان ٿو، اوهان انهن منجهان آهيو، جيڪڏهن اوهان قسمت وغيره تي يقين رکو ٿا ته اهي شيون هن ڪتاب منجهه ناهن) جيڪي ڏاها ۽ عقل وارا ماڻهو سکڻ گھرن ٿا ته پنهنجي سوچ سان ڪاميابي ماڻين ته هي ڪتاب انهن جي لاءِ آهي. اندر داخل ٿي وڃو، ڪاميابيءَ جو دروازو کليل آهي. اهو درواز ايڏو ئي وسيع آهي جيترو هميشه کان آهي. اوهان پنهنجو پاڻ کي ائين سمجهو ته اوهان چونڊيل ماڻهن مان آهيو، جيڪي زندگيءَ کان ڪجهه حاصل ڪرڻ گھرن ٿا. اها ڪاميابيءَ ڏانهن پهرين وک آهي. اهو بنيادي قدم آهي، ان کان ڪنارا ڪشي ۽ پاسو نه ڪريو. پهرين وک... پنهنجو پاڻ تي يقين رکو، ڪاميابيءَ تي ويساهه رکو.
يقين جي سگھ ڪيئن پيدا ٿئي ٿي؟ يقين جي طاقت کي ڪيئن بهتر ڪرڻو آهي؟ هتي اسان اوهان کي ٽي شيون ٻڌايون ٿا، جن سان اوهان پنهنجي يقين جي طاقت ۾ واڌارو ڪري سگھو ٿا.
1. رڳو ڪاميابيءَ لاءِ سوچيو، ناڪاميءَ جو تصور به نه ڪريو:
جڏهن اوهان پنهنجي گھر ۾ ڪم ڪندا هجو ته ڪاميابيءَ متعلق نه سوچيو، ڇو ته اها اوهان کي ناڪاميءَ ڏانهن وٺي ويندي. پر جڏهن اوهان ڪنهن مشڪل صورتحال مان گذرندا هجو ته پوءِ سوچيو ته مان ڪامياب ٿيندس. اهو بلڪل خيال نه ڪريو ته اوهان متان ناڪام ٿي وڃو. جڏهن اوهان ڪنهن ٻئي سان پنهنجي ڀيٽ ڪريو ته يقين رکو ته اوهان ان کان بهتر آهيو، نه ڪي ان کان گھٽ.
جڏهن اوهان کي ڪو موقعو ملي ته يقين رکو ته اوهان اهو ڪم ڪري وٺندوء. اهو خيال بلڪل نه ڪريو ته اوهان اهو ڪم ڪو نه ڪري سگهندوء....... اهو سوچيو ته مان ٻين کان بهتر آهيان..... مان ڪاميابي حاصل ڪري وٺندس.
جڏهن اوهان ڪاميابيءَ تي ويساهه رکندوء ته اوهان جو ذهن اوهان جي ڪاميابيءَ جي لاءِ رٿابندي ڪندو، پر ناڪاميءَ جو خيال اوهان کي ابتي پاسي ڏانهن وٺي ويندو. اهڙيءَ طرح اوهان جو ذهن ناڪاميءَ جي خيالن کي جنم ڏيندو.
2. اوهان اهوسمجهو ته اوهان پنهنجي سوچ کان به وڌيڪ سٺا آهيو
ڪامياب ماڻهو: انسان هجڻ کان وڌيڪ ٻي ڪا شيءِ ناهن هوندا. ڪاميابيءَ جي لاءِ انسان جو ذهين هجڻ به ضروري ناهي ۽ نه ئي ڪاميابي جي لاءِ ڪنهن راز ڄاڻڻ جي ڪا ضرورت آهي. ڪاميابي ڀاڳ سان به واسطو نه ٿي رکي.
ڪامياب ماڻهو، عام ماڻهوئي هوندا آهن پر انهن جي اندر يقين جي قوت تمام گھڻي هوندي آهي ۽ هو اهو به ڄاڻندا آهن ته انهن کي ڇا ڪرڻو پوندو؟ توهان پنهنجو پاڻ کي ڪڏهن به سستي ملهه نه وڪڻو.
3. اعليٰ يقين رکو
اوهان جي ڪاميابيءَ جو دائرو ايترو ئي وسيع هوندو، جيترو اوهان جويقين وسيع هوندو. جيتري اوهان جي سوچ محدود هوندي، اوترائي اوهان جي ڪاميابيءَ جا امڪان گھٽ هوندا. وڏن منصوبن جي باري ۾ يقين رکو ۽ وڏي ڪاميابي ماڻيو.
ياد رکو ته وڏا آئيڊيا ۽ وڏا منصوبا اڪثر سولا ۽ سهنجا هجن ٿا. يقيني طور تي اهڙا منصوبا گھڻا ڏکيا ڪو نه ٿا ٿين، جيترا ننڍا منصوبا ڏکيا هجن ٿا. مسٽر الف جي ڪورڊيز، جيڪو جنرل اليڪٽريڪ ڪمپني جي بورڊ جو چيئرمين آهي، هن هڪ ڪانفرنس ۾ چيو: ”اسان کي هر انهيءَ شخص جي ضرورت آهي جنهن ۾ قائداڻيون صلاحيتون هجن. هو انهن صلاحيتن کي خود پنهنجي لاءِ ۽ پنهنجي ڪمپنيءَ جي لاءِ استعمال ڪندو ته سندس ذات به ترقي ڪندي.“
جيڪڏهن ڪو شخص ڪنهن ٻئي کي حڪم نه ٿو ڏئي سگھي ته پاڻ منجهه بهتري پيدا ڪري، اهو انهيءَ شخص جي مرضيءَ تي ڇڏيل آهي ته پاڻ پنهنجي مسئلي جي حل ڪرڻ لاءِ جاکوڙي. ان ۾ ڪجھ وقت لڳندو آهي. ڪم ڪرڻ کانسواءِ ڪجھ قرباني به ڏيڻي پوندي آهي. اهو سڀ ڪجھ ڪو به ماڻهو، ڪنهن ٻئي جي لاءِ نه ٿو ڪري سگھي.
مسٽر ڪورڊيز جي نصيحت نهايت ٺوس ۽ عملي آهي. اها هڪ حقيقت آهي ته جيڪي ماڻهو ڪاروبار، مينيجمينٽ، خريدوفروخت (ڏيتي ليتي)، انجنيئرنگ، مذهبي ڪم، لکڻ پڙهڻ وغيره ۾ اعليٰ سطح تائين پهچيو وڃن ٿا، اهي ڌيان ۽ لڳاتار ڪوشش ڪرڻ سان منصوبابندي ڪري پنهنجي شخصيت ۽ ذات جي واڌ ويجهه ڪري وٺن ٿا. ڪو به تربيتي پروگرام، جهڙوڪ هي ڪتاب، جنهن ۾ٽن شين تي ئي زور ڏنو ويو آهي، يعني اوهان کي ڇا ڪرڻ گھرجي؟ ٻيو ڏس هي ته ڪيئن ڪرڻ گھرجي ۽ ٽيون اهو ته مقصد تائين ڪيئن پهچجي؟ انهيءَ سان مثبت نتيجا پيدا ٿين ٿا.
اوهان جي ذات ۾ تربيتي پروگرام جي ڪاميابي ڪيئن حاصل ڪجي؟ هي ٻڌائي ٿو ته رَوِين ۽ ٽيڪنڪ سان ماڻهو ڪاميابي حاصل ڪري وٺن ٿا.
اهي پنهنجي يقين کي ڪهڙيءَ طرح مستحڪم ڪن ٿا؟ اهي عام ماڻهن کان ڪهڙيءَ طرح جدارا ٿين ٿا؟ اهي ڪيئن سوچين ٿا؟
پوءِ ڏسو.... اوهان جي ترقيءَ جو منصوبو مسلسل حقيقي عمل جي تحت ڪيئن اڳتي وڌي ٿو. اهڙي رهنمائي اوهان کي هن ڪتاب جي هر باب ۾ ملندي. انهيءَ رهنمائي ڏيڻ واري ڪم کي واهپي ۾ آڻيو ۽ پوءِ پنهنجو پاڻ ۾ تبديلي محسوس ڪريو.
تربيت جو سڀ کان اهم حصو.... ڪهڙا نتيجا حاصل ٿيا؟
هن پروگرام کي جيڪڏهن حقيقي طور تي استعمال ۾ آندو وڃي ته هي اوهان کي ڪاميابي جي منزل ڏانهن وٺي ويندو. اهو ڪم جيڪو هينئر اوهان کي ناممڪن لڳي ٿو، اهو اوهان جي لاءِ ڏاڍو سهنجو ٿي ويندو. ان جي ترڪيبي جزن کي استعمال ۾ آڻيوته اوهان جي شخصيت ۽ ذات جي تربيت جو هي پروگرام اوهان جي لاءِ انعامن جي برسات وسائيندو. ڪٽنب ۾ اوهان جي عزت هيڪاري وڌي ويندي. اوهان جا يار دوست ۽ سنگتي ساٿي اوهان جي واکاڻ ڪندا. اوهان جا خيال نهايت ڪارائتا ٿي ويندا. سماج ۾ اوهان جو وقار وڌي ويندو. اوهان جي آمدنيءَ ۾ اضافو ٿي ويندو. اوهان جي زندگيءَ جو معيار نهايت بلند ٿي ويندو.
اوهان پنهنجي تربيت پاڻ ڪندؤ، ڪو اوهان جي ڪلهن تي سوار ٿي ڪو نه ٻڌائيندو ته اوهان کي ڇا ۽ ڪيئن ڪرڻو آهي؟ هي ڪتاب ئي اوهان جو رهنما هوندو، فقط اوهان کي پاڻ سمجهڻو آهي.
اوهان کي پنهنجي رهنمائي پاڻ ڪرڻي آهي ۽ انهيءَ تربيت کي عمل ۾ آڻڻو آهي. اوهان پاڻ ئي پنهنجي ترقيءَ جا ذميدار هوندا. اوهان پاڻ ئي صحيح عمل جي چونڊ ڪندا.
مختصر اهو ته اوهان پنهنجي ذات جي تربيت ڪرڻ وڃو پيا ته جيئن وڏي کان وڏي ڪاميابي حاصل ٿي سگھي.
اوهان وٽ اڳ ۾ ئي اوهان جو تجربيگاهه اوزارن سان ڀريل موجود آهي، جنهن ۾ اوهان ڪم ۽ مطالعو ڪري سگھو ٿا. اوهان جو تجربيگاهه اوهان جي ارد گرد آهي، اوهان جو تجربيگاهه انسانن تي مشتمل آهي، اها تجربيگاهه اوهان کي انسانن جي هر عمل جو مثال مُهيا ڪندي.
جيڪڏهن توهان پنهنجي انهيءَ تجربيگاهه ۾ پاڻ کي هڪ سائنسدان جي حيثيت سان سڃاڻي ورتو ته پوءِ اوهان جي سکڻ جي ڪا حد نه هوندي، هتي خريد ڪرڻ جي لاءِ ڪجھ به ناهي. هن تجربيگاهه جو ڪو ڪرايو وغيره به ادا ڪرڻو ڪو نه ٿو پوي. هن تجربيگاهه ۾ ڪا فيس به ڪو نه ٿي ڀرڻِي پوي. اوهان انهيءَ تجربيگاهه کي پنهنجي مرضيءَ سان مفت ۾ استعمال ڪري سگھوٿا.
اوهان انهيءَ تجربيگاهه جا پاڻ ئي ڊائريڪٽر آهيو، اوهان کي انهيءَ تجربيگاهه ۾ اهو ئي ڪجھ ڪرڻو پوندو جيڪو هڪ سائنسدان ڪندو آهي، يعني مشاهدو ۽ تجربو.
ڇا اها تعجب جي ڳالهه ناهي ته اڪثر ماڻهو پنهنجي چوڌاري ۽ آس پاس رهندڙ ماڻهن جي عمل کان ٿورڙو ئي سونهان هجن ٿا. تمام گھٽ ڄاڻن ٿا، گھڻو ڪري ماڻهن کي مشاهدي ڪرڻ جي تربيت ناهي هوندي. هن ڪتاب جو هڪ اهم مقصد اوهان کي مشاهدي جي تربيت ۾ مدد ڏيڻ آهي. ان کانسواءِ اوهان ۾ انسان جي عمل کي پرکڻ جي بصيرت پيدا ڪرڻ به آهي.
احمد نهايت ڪامياب انسان ڇو آهي؟ ۽ سليم ڇو نه آهي؟
ڪن ماڻهن جا تمام گھڻا دوست ٿين ٿا ۽ ڪن جا تمام گھٽ دوست ڇو آهن؟
هڪ شخص جڏهن ڪا ڳالهه ڪنهن ٻئي کي ٻُڌائي ٿو ته ماڻهو ان تي يقين ڪري وٺندا آهن، پر جڏهن اها ئي ڳالهه ڪو ٻيو شخص چوندو آهي ته ماڻهو انهيءَ تي ويساهه يعني اعتبار ڪو نه ڪندا آهن- ڇو؟
جڏهن اوهان هڪ ڀيرو تربيت حاصل ڪري ورتي ته پوءِ اوهان مشاهدي جي نهايت ئي سادي طريقي جي سبقن جي اهميت کي سمجهي ويندا.
هتي خاص ڪري ٻه تجويزون اوهان کي مشاهدي جي تربيت ۾ مدد ڏينديون، اوهان پنهنجن ڄاتل سڃاتلن مان اهڙن ٻن ماڻهن جي چونڊ ڪريو جيڪي نهايت ڪامياب شخص آهن ۽ ٻن اهڙن ماڻهن کي چونڊيو جيڪي نهايت ئي ناڪام آهن.
تڏهن ڏسو ۽ مشاهدو ڪريو ته اوهان جي ڪامياب دوستن ڪاميابيءَ جي ڪهڙن اصولن کي اختيار ڪيو ۽ ناڪام دوستن ڪهڙن اصولن کي اختيار ڪيو هو ۽ انهن ڳالهين کي ڪاغذ تي لکندا وڃو. پوءِ انهن نوٽس (Notes) جو مشاهدو ڪريو ته سچ توهان جي آڏو اچي ويندو.
هر ٻئي شخص سان اوهان جو رابطو اوهان کي موقعو ڏئي ٿو ته ڪم جي دوران اوهان ڪاميابيءَ جي اصولن جي ترقيءَ جو جائزو وٺِي سگھوٿا.
اوهان جو مقصد اهو هئڻ گھرجي ته ڪاميابيءَ جي عمل کي پنهنجي عادت بڻائي وٺو. جڏهن اسان ڪنهن ڳالهه کي باربار ورجايون ٿا ته جلد ئي اها اسان جي عادتِ ثانيه ۽ اسان جي ذهن جو حصو بڻجي ڪري عمل ۾ اچي وڃي ٿي. اسان جي دوستن مان ڪي دوست باغبانيءَ جو مشغلو رکندا آهن، اسان انهن کي اڪثر اهو چوندي ٻڌندا آهيون ته ٻوٽن کي ڦٽندو ڏسي اسان کي نهايت ئي فرحت محسوس ٿيندي آهي، پوءِ اهي ٻوٽن کي پاڻي ۽ ڀاڻ وغيره به ڏيندا آهن... هاڻي ٻوٽا گذريل هفتي جي ڀيٽ ۾ گھڻا وڏا ٿي چڪا آهن.
يقين ڪريو جڏهن انسان احتياط ڪندي، فطرت سان سهڪار ڪري ٿو ته انهيءَ وقت به ڪيترائي شاندار واقعا جنم وٺن ٿا.
پر هي ته ان جي ڏهين پتيءَ جو ڏهون حصو يعني ذرو به ناهي. جيڪو ڪجھ اوهان پنهنجي ذات ۾ ڏسندا، جڏهن اوهان منظم طور تي هن پروگرام کي پنهنجي ذات جو حصو بڻائي ورتو.
اوهان محسوس ڪندا ته اوهان جي اعتماد جي واڌ ويجهه پئي ٿئي. اهو وڌيڪ فعال پيو ٿئي، ڏينهون ڏينهن وڌيڪ ڪامياب ۽ مهيني کان ٻئي مهيني ان کان به وڌيڪ ڪامياب.
اهو ته ڪجھ به ناهي، جڏهن اوهان ڪاميابيءَ جي شاهراهه تي اچي ويندا ته هي زندگيءَ ۾ اوهان کي وڌيڪ مطمئن رکندو، پوءِ اوهان جي آڏو ڪو چئلينج ناممڪن نه رهندو.