اچو اسان مقصد کي حاصل ڪرڻ جي لاءِ طاقت کي ڪجهه ويجھڙائي کان ڏسون ٿا
حيرت ۾ وجھندڙ ڳالهه اها اهي ته اوهان تصور جي ان مورچي ۾ ويهي ڪري سڌو پنهنجي مقصد تائين پهچو ٿا. اوهان جي ذهن ۾ جيڪو مقصد هوندو آهي، اهو اوهان جي لاشعور ۾ خود بخود ڪم ڪندو آهي ۽ اوهان کي ان مقصد ڏانهن وٺي ويندو آهي. اوهان جو لاشعور هميشه ڪم ڪندو رهندو آهي. اوهان جو شعور ان وقت تائين ڪم نه ڪندو، جيستائين اوهان جو لاشعور نه سوچيندو. جيڪو ڪم اوهان کي ڪرڻو هوندو آهي، لاشعور جي مدد کان سواءِ اوهان جوشعور گھٻرائيندو آهي. فيصلو ڪري نه سگھندو آهي.
جڏهن اوهان جي مقصد واري تصور کي اوهان جو لاشعور پنهنجي اندر محفوظ ڪري وٺندو آهي ته پوءِ اوهان کي سڌو رستو پنهنجو پاڻ ئي ملي ويندو آهي. شعور ۾ ڪا به سوچ نه هوندو آهي ۽ اهو فقط سڌو ۽ سادو سوچيندو آهي.
هتي اسان ٻن فرضي ماڻهن جا مثال پيش ڪريون ٿا. اوهان ان کي پڙهي اصلي ماڻهن جي باري ۾ ڄاڻي وٺندا، جن کي اوهان عام زندگيءَ ۾ سڃاڻيندا آهيو. انهن ٻنهي جو فرضي نالو ٽام ۽ جيڪ رکون ٿا. انهن ٻنهي ۾ سواءِ هڪ خاصيت جي سڀ خاصيتون هڪ جهڙيون آهن.
ٽام وٽ هڪ منزل جو خيال آهي. جڏهن ته جيڪ وٽ اهڙو تصور نه آهي. ٽام جي ذهن ۾ هڪ واضح مقصد جو تصور آهي ته اهو ڇا ڪرڻ چاهي ٿو. اهو ڏهن سالن جي عرصي ۾ هڪ ڪمپنيءَ جو نائب صدر بنجڻ جو واضح تصور ذهن ۾ رکي ٿو.
ڇو جو ٽام پنهنجي مقصد کي ذهن ۾ ويهاري ڇڏيو هو. انهيءَ ڪري هاڻي اها ڳالهه سندس لاشعور ۾ پختي ٿي چڪي آهي. ٽام جو لاشعور کيس چوندو آهي ته فلاڻو ڪم ڪر ۽ فلاڻو ڪم نه ڪر. ڇو جو اوهان جيڪو مقصد حاصل ڪرڻ چاهيو ٿا، ان سان اوهان کي ڪا به مدد نه ملندي. سندس مقصد پاڻ ڳالهائيندو آهي ته مان اوهان جو خيال آهيان. جنهن کي اوهان حقيقت ۾ ڏسڻ چاهيندا آهيو. انهيءَ ڪري ان خيال کي عملي صورت ۾ ڏسڻ جي لاءِ اوهان کي فلاڻو فلاڻو ڪم ضرور ڪرڻ گھرجي.
ٽام جو مقصد جيڪو سندس ذهن ۾ آهي، اهو سندس مبهم انداز ۾ رهنمائي نه ڪندو آهي، پر چٽيءَ ريت رهنمائي ڪندو آهي. اهو ٽام جي سڀني سرگرمين ۾ کيس خاص هدايتون ڏيندو آهي. ايتري قدر جو جڏهن ٽام سوٽ خريد ڪندو آهي ته به ٽام جو مقصد سندس رهبري ڪندو آهي. يعني ٽام کي هر پريشانيءَ ۾ خود بخود پنهنجي لاشعور کان مدد ملي ويندي آهي.
ٽام جو مقصد کيس غير معمولي توانايون مهيا ڪري ڏيندو آهي، جيڪي سندس لاءِ ڪم ڪنديون آهن.
ٻئي طرف جيڪ وٽ زندگيءَ جو ڪو به مقصد نه آهي. انهيءَ ڪري وٽس پاڻ مرادو ڪجھه ڪم ڪرڻ واري رهنمائي به نه آهي. اهو جلدي پريشان ٿي ويندو آهي. هو هر وقت رڳو اندازا ڪندو رهندو آهي ته کيس ڇا ڪرڻ گھرجي؟ انهيءَ ڪري اهو احساس ڪمتريءَ جي سڙڪ تي هلندو رهندو آهي.
انهن مثالن مان اوهان سمجھي ويا هوندا ته ٻنهي ۾ ڪهڙو فرق آهي؟ اوهان پنهنجي چوطرف نگاهه وجهي ڪامياب ماڻهن کي ڏسو ۽ انهن کي به جن وٽ زندگيءَ جو ڪو به مقصد نه آهي. اهي ڪيئن ڀٽڪندا ڦرندا آهن، جڏهن ته ڪامياب ماڻهو زندگيءَ مان لطف وٺندا آهن. پنهنجي مقصد کي ذهن ۾ پختو ڪريو. اهو پنهنجو پاڻ اوهان جي رهبري ڪندو، جنهن سان اوهان پنهنجي منزل تي پهچي ويندا.
**********
موڪل واري ڏينهن جڏهن اسان صبح جو سجاڳ ٿيندا آهيون ته اسان وٽ ڪو به منصوبو ايجنڊا يا لکڻ پڙهڻ جو ڪم نه هوندو آهي. انهيءَ ڪري اسان سواءِ موڪل جي ٻيو ڪم نه ڪندا آهيون. ان ريت ڏينهن پورو ٿي ويندو آهي. پر جڏهن اسان موڪل تي نه هوندا آهيون ته اسان جي آڏو سڄي ڏينهن جو ڪم ڪرڻ جو منصوبو هوندو. هي هڪ عام تجربو اسان کي اهم سبق سيکاري ٿو ته اسان جن ڪمن جي باري ۾ رٿابندي ڪندا آهيون، انهن ڪمن کي مڪمل ڪندا آهيون.
ٻي جنگ عظيم کان اڳ اسان جي سائنسدانن ائٽم جي ذري ۾ لڪل قوت کي معلوم ڪري ورتو هو. ان کان پوءِ انهن ائٽم کي ٽوڙي ان جي طاقت کي استعمال ڪرڻ به سمجھي ورتو هو. هاڻ ائٽم جي توانائي کي استعمال ڪرڻ انهن جو مقصد بڻجي چڪو هو. ان مقصد کان پوءِ انهن ائٽم بم ٺاهيو. انهن ان مقصد جي لاءِ لڳاتار ڪم ڪيو ۽ ڪجھه سالن کان پوءِ انهن طاقتور بم ڪيرائي، پنهنجو مقصد حاصل ڪري ورتو. اهڙيءَ ريت جنگ پنهنجي پڄاڻيءَ تي پهتي. جيڪڏهن ڪاروباري ماڻهو نااميد ٿي ويهي رهن ته اسان جي ڪارخانن جي پيداوار بيهجي وڃي. اهڙا ماڻهو پنهنجي پيداواري سامان کي وڪڻڻ جي لاءِ باقاعده رٿابندي ڪندا آهن. اهي پنهنجي سيلزمينن کي هدف ڏيندا آهن ته جيئن اهي انهن کي حاصل ڪن ۽ سندن پيداواري سامان وڪامجي وڃي ۽ ڪاروبار هلندو رهي، بلڪ وڌندو رهي ٿو. جيڪڏهن اوهان ڪاميابي حاصل ڪرڻ چاهيو ٿا ته پنهنجي مقصدن جو تعين ڪريو ته جيئن پنهنجا مقصد حاصل ڪري سگھو.
*********
تولان يونيورسٽيءَ جي اسڪول آف ميڊيسن جي پروفيسر ڊاڪٽر جارج بروچ جو چوڻ آهي ته اسان ڪنهن انسان جي زندگيءَ جو تعين ڪري سگھندا آهيون ته اهو ڪيترو عرصو جيئرو رهندو. ان جو اندازو ان جي وزن، ورثي ۾ مليل عادتن، خوراڪ، جسماني بيهڪ ۽ ذاتي عادتن سان ڪري سگھجي ٿو. ڊاڪٽر صاحب جو اهو به چوڻ آهي ته ڪم کان جلد رٽائرڊ ٿيڻ، جلد موت جو سبب بڻجندو آهي. ڇو جو جيستائين ماڻهو ڪم ڪندو رهندو آهي ته ان جي آڏو زندگيءَ جو هڪ مقصد هوندو آهي، پر جيڪي ماڻهو رٽائرڊ ٿي ويندا آهن،جيڪڏهن اهي ڪو به ڪم نه ڪن يا انهن جي آڏو زندگيءَ جو ڪو به مقصد نه هجي ته اهي جلدي مري ويندا.
اسان مان هرڪوئي فيصلو ڪري سگھي ٿو ته کيس رٽائر ٿيڻ کان پوءِ زندهه رهڻو آهي يا مرڻو آهي. جيڪڏهن رٽائر ٿيڻ کان پوءِ ڪو ڪم نه ڪيو وڃي، پر کائڻ پيئڻ، سمهڻ ۽ بيزاريءَ سان وقت گذاريو وڃي ته، اهو سڀ ڪجھه رٽائر ٿيڻ واري جي زندگيءَ لاءِ قاتل زهر جيان هوندو آهي. پر جيڪي ماڻهو رٽائر ٿيڻ کان پوءِ به ڪنهن مقصد کي حاصل ڪرڻ چاهيندا آهن ۽ انهن جي سامهون هڪ مقصد هوندو آهي ته اهي ڊگھي عرصي تائين جيئرا ۽ صحت مند رهندا آهن.
منهنجو هڪ دوست ”ليو“ آهي. هن اٽلانٽا بينڪ مان رٽائرمينٽ وٺڻ کان پوءِ هڪ ڪاروباري مشير جي حيثيت سان پنهنجي ذاتي آفيس کولي. هو هر وقت پنهنجي اصيلن سان مصروف رهندو آهي ۽ پنهنجي اصيلن جي هر قسم جي مدد ڪندو آهي. اهڙيءَ طرح ان جي شخصيت ۾ هڪ نئون نکار پيد ٿي ويو آهي. اهو پهريان کان وڌيڪ جوان نظر اچڻ لڳو. جڏهن ته سندس عمر جا ماڻهو، جيڪي ڪو به ڪم ڪار نه ڪندا هئا، اهي نااميديءَ جي زندگي گذاريندي، زنده هوندي به مئلن کان بدتر آهن. زندگيءَ جي مقصدن کي حاصل ڪرڻ جي لاءِ جيڪا محنت ۽ جدوجهد ڪئي ويندي آهي، اها اسان کي صحتمند رکندي آهي ۽ اهڙيءَ طرح انسان پنهنجي زندگيءَ جي مقصدن کي به حاصل ڪري وٺندو آهي.
منهنجي قريبي دوست جو پيءُ سندس ٻاروتڻ ۾ ئي گذاري ويو. سندس ماءُ پڪو پهه ڪري ورتو ته مان پنهنجي ٻار کي وڏو ماڻهو ضرور بڻائينديس. پر سندس ماءُ به هڪ موتمار بيماريءَ ۾ مبتلا هئي. هن جا ڊاڪٽر هن جي باري ۾ گھڻا پر اميد نه هئا. سندس ماءُ هڪ ننڍڙو دڪان کوليو ۽ پنهنجي ٻار جي پالنا شروع ڪري ڏني. جڏهن اها هر مهيني پنهنجي چڪاس ڪرائڻ ويندي هئي ته سندس ڊاڪٽر چوندا هئا ته بس هڪ ٻن مهينن جي زندگي آهي. جيئن ته انهيءَ عورت جي اڳيان هڪ واضح مقصد هو. انهيءَ ڪري هن حوصلو رکيو ۽ ائين هڪ هڪ ٻه ٻه مهينا گذرندي گذرندي ويهه سال گذري ويا ۽ ان دوران سندس پٽ ڪاليج مان گريجوئيشن ڪري ورتي ۽ هڪ وڏو ڪاروباري ماڻهو بڻجي ويو. ان مان معلوم ٿيو ته جيڪڏهن انسان جي زندگيءَ ۾ ڪو به چٽومقصد هوندو ته انهيءَ سان زندگيءَ کي طويل ڪري سگھجي ٿو.
هڪ مقصد کي حاصل ڪرڻ جي شديد خواهش انهيءَ عورت کي ڪينسر جهڙي خطرناڪ مرض کان ويهن سالن تائين بچائي رکيو. منزل جو تعين ڪريو ۽ ڊگھي عمر حاصل ڪريو. ان جي لاءِ نه ڪنهن دوا جي ضرورت آهي ۽ نه ئي ڪنهن ڊاڪٽر جي ضرورت آهي. خواهش جي تڪميل تائين هاڪاري جدوجهد هڪ اهم طاقتور جزي جي حيثيت رکندي آهي.
*****
جيڪو شخص گھڻي کان گھڻي ڪاميابي حاصل ڪرڻ چاهي ٿو، ان کي گھرجي ته هڪ ئي وقت ۾ هڪ ڪم ڪري. جڏهن گھر اڏيو ويندو آهي ته هڪ وقت ۾ هڪ ئي سر هنئي ويندي آهي. اهڙيءَ طرح آهستي آهستي ڪري گھر مڪمل طرح تيار ٿي ويندو آهي.
ايرڪ گھڻو ئي ڄاتل سڃاتل مصنف آهي. هو اپريل 1957ع جي ”ريڊرز ڊائجسٽ“ ۾ لکي ٿو ته هڪ کان پوءِ ٻيو قدم کڻڻ گھرجي. اهڙيءَ ريت اوهان ڪاميابيءَ جي منزل تي پهچي ويندا. ان جو چوڻ آهي ته ٻي جنگ عظيم ۾ هو ٻين ڪيترن ئي ساٿين سان گڏ جهاز جي ذريعي برما ۽ هندستان جي سرحد تي پيراشوٽ وسيلي لٿو. اهو علائقو تمام ئي سڃو، ويران ۽ ناهموار هو. اسان گھڻي بري حالت ۾ هئاسين. جڏهن ته اسان جي مدد لاءِ ڪيترن ئي هفتن تائين ڪير به نه پهچي سگھيو. اسان هندستان ڏانهن هلڻ شروع ڪري ڏنو. اسان کي 140 ميل پنڌ ڪري پنهنجي منزل تي پهچڻو هو. جڏهن ته اهو پهاڙي رستو هو ۽ آگسٽ جا چوماسي مينهن به شروع ٿي ويا هئا. اسان کي پنڌ ڪندي اڃا رڳو هڪ ڪلاڪ ئي مس گذريو هو ته منهنجي هڪ پير ۾ هڪ وڏو ڪوڪو چڀي ويو. منهنجي پير مان شام تائين رت وهندو رهيو. ان وقت مون سوچيو ته ڇا مان ان حالت ۾ 140 ميل پنڌ ڪري سگھندس؟ مون همت ڪئي ۽ پنهنجي ساٿين سان هلندو رهيس. رات جو هڪ ڳوٺ ۾ پهتاسين ۽ اهڙيءَ طرح منزلون طئي ڪندا پنهنجي اصل مقام تي پهچي ئي ويا سين.
جڏهن مون پنهنجي ان مهم تي هڪ ڪتاب لکڻ جو ارادو ڪيو ته ان وقت به مون سوچيو ته ڇا مان اهو ڪم ڪري سگھندس؟ آخر مون هڪ باب لکڻ کان پوءِ ٻيو باب لکڻ شروع ڪيو. ڪنهن وقت ته فقط ڪجھه لفظن کان وڌيڪ نه لکي سگھندو هوس. اهڙيءَ طرح نيٺ هڪ ڏينهن مون اهو ڪتاب مڪمل ڪيو. ان ڪتاب کي مون ڇهن مهينن ۾ مڪمل ڪيو.
ڪيترا ئي سال اڳ مون ريڊيو لاءِ اسڪرپٽ لکڻ شروع ڪيا. هاڻ انهن اسڪرپٽن جو تعداد ٻن هزارن کان مٿي آهي. جيڪڏهن مون کي چيو وڃي ها ته اوهان ٻه هزار اسڪرپٽ لکي ڏيو ته مان ڪڏهن به نه لکي سگھان ها. پر مون هڪ هڪ ڪري ٻه هزار اسڪرپٽ لکي ورتا.
ڪنهن به منزل کي حاصل ڪرڻ جي لاءِ ڏاڪي به ڏاڪي وڌبو ته منزل تي پهچي سگھجي ٿو. ان اصول تي عمل ڪندي سگريٽ جي عادت کي به ڇڏي سگھجي ٿو. منهنجي هڪ دوست جو چوڻ آهي ته مون اها عادت انهيءَ اصول کي اختيار ڪندي ڇڏي ڏني هئي. پهريائين مان سوچيندو هوس ته هڪ ڪلاڪ کان پوءِ سگريٽ دکائيندس. جڏهن هڪ ڪلاڪ گذري ويندو هو ته مان سوچيندو هوس ته وڌيڪ هڪ ڪلاڪ کان پوءِ سگريٽ دکائيندس ۽ اهڙيءَ ريت مان وقت گذاريندو رهيس ۽ سگريٽ دکائڻ واري وقفي کي ڊگھو ڪندو رهيس ۽ هڪ ڏينهن مون کي ان عادت کان ڇوٽڪارو ملي ويو.
سگريٽ جي عادت کي هڪ ڏينهن ۾ ڇڏي نه ٿو سگھجي. ان سان سگريٽ ڇڏڻ وارو تڪليف ۾ پئجي ويندو.
ڪو به مقصد مرحلي وار ڏاڪي به ڏاڪي اڳتي وڌندي حاصل ڪري سگھجي ٿو. انهيءَ طريقي کي اختيار ڪندي، واعظ ڪرڻ وارا، ڪاليج ۾ ليڪچر ڏيڻ وارا، پروفيسر ۽ سائنسدان پنهنجي تجربن کي قدم به قدم اڳتي وڌائيندي پنهنجو ڪم ڪاميابيءَ سان ختم ڪري وٺندا آهن. اهي سڀ ماڻهو پنهنجي ڪم کي هڪ ئي دفعي سان ختم نه ڪري سگھندا آهن. اوهان ڏٺو هوندو ته ڪيئي ماڻهو اوچتو ڪاميابي حاصل ڪري وٺندا آهن. پر جڏهن اوهان اهڙن ماڻهن جي ماضيءَ جي باري ۾ معلومات حاصل ڪندا ته اوهان کي خبر پئجي ويندي ته ان شخص اوچتو ڪاميابي حاصل نه ڪئي هئي بلڪه هن انهيءَ ڪاميابيءَ جي لاءِ گھڻي محنت ڪئي آهي ۽ ٺوس قدم کنيا آهن ۽ دير تائين ان جي لاءِ ڪم ڪندو رهيو هو.
هڪ خوبصورت عمارت پٿر جي ٽڪرن سان ٺاهي ويندي آهي. پٿر جو هر ٽڪرو خاص اهميت رکندو آهي. بلڪل ائين ئي هڪ ڪامياب زندگيءَ جي اڏاوت ڪري سگھجي ٿي.
اچو پنهنجي زندگيءَ جي مقصد کي حاصل ڪرڻ جي لاءِ پنهنجي ڪارڪردگيءَ جي پهرين وک کڻون ۽ پوءِ اڳتي وڌندا وڃون. پهرين وک جڏهن صحيح طرف کنئي وڃي ته منزل تي پهچي سگھجي ٿو. ان ڳالهه کي ياد رکو جيڪو به ڪم اوهان ڪرڻ چاهيو ٿا، ته پنهنجو پاڻ کان پڇو: ڇا اها پهرين وک مون کي اوڏانهن وٺي ويندي، جيڏاهن مان وڃڻ چاهيان ٿو؟ جيڪڏهن اوهان جو جواب نه ۾ هجي ته ان ڪم کي نه ڪريو. جيڪڏهن جواب ها ۾ هجي ته پوءِ اڳتي وڌو، پڪ سان اوهان ڪاميابي ماڻيندا.
اها ڳالهه ته واضح آهي ته اسان ڪاميابيءَ تائين هڪ ٽپو لڳائي نه ٿا پهچي سگھون. هڪ وقت ۾ اسان فقط هڪ ئي وک کڻي سگھون ٿا. هڪ مهيني جي لاءِ جنهن ڪم کي جيتري قدر ڪرڻو آهي، انجي رٿابندي ڪري سگھجي ٿي.
پنهنجو جائزو وٺو ته ڪهڙيون خاص ڳالهيون اوهان کي وڌيڪ بهتر ڪري سگھن ٿيون. اوهان جي لاءِ هڪ رهنما چارٽ ڏجي ٿو ته اوهان کي ايندڙ ٽيهن ڏينهن ۾ ڇا ڇا ڪرڻو اهي. وري ٽيهن ڏينهن کان پوءِ اوهان پنهنجي ڪارڪردگيءَ جو جائزو وٺو ۽ وڌيڪ هڪ مهيني جي لاءِ رٿا بندي ڪريو. اوهان محسوس ڪندا ته ننڍيون ننڍيون شيون به اوهان جي لاءِ ڪيترو وڏو ڪم سر انجام ڏين ٿيون.