پنهنجو پاڻ کان سوال ڪريو ته اوهان جون وڏيون وڏيون ڪمزوريون ڪهڙيون آهن؟
اسان مان جڏهن ڪو اخبار ۾ ملازمت وغيره جو اشتهار ڏسندو آهي ته اها ملازمت کيس ڏاڍي پسند ايندي آهي، پر هو انهيءَ نوڪري حاصل ڪرڻ جي لاءِ ڪجھ ناهي ڪندو ڇو ته هو سوچيندو آهي ته مان انهيءَ نوڪريءَ جي قابل ناهيان.
پيسٽ هڪ نوڪريءَ جي لاءِ درخواست ڏني. انٽرويو ۾ هن کان پڇيو ويو ته تون ڪيتري پگھار وٺندين؟ پيسٽ عاجزي ۽ انڪاريءَ وچان تمام گھٽ پگھار جو مطالبو ڪيو. ڇو ته هو محسوس ڪري رهيو هو ته هو تمام گھڻي پگھار جي لائق نه آهي.
هزارين سال اڳ فلاسافرن نهايت ئي خوبصورت نصيحت ڪئي هئي ته پنهنجو پاڻ کي سڃاڻو!! پر ڪجھ ماڻهو ان جي تعبير ۽ ساڀيان هن طرح ڪندا آهن ته فقط پنهنجي منفي پهلوءَ جي سڃاڻ ڪريو. انهن جو چوڻ آهي ته انسان غلطيءَ جو پتلو آهي، انهيءَ ڪري انسان مڪمل ناهي.
پر منهنجي خيال ۾ اسان کي پنهنجي نااهليت جي سڃاڻ ڪرڻ گھرجي. ان سان اسان کي خبر پئجي ويندي ته اسان زندگيءَ جي ڪهڙن شعبن ۾ بهتري ڪو نه ٿا آڻي سگھون، جيڪڏهن اسان رڳو پنهنجي منفي سرگرمين جي باري ۾ معلوم ڪندا سون ته اسان کي پنهنجي اهليت ۽ اصليت جي خبر پئجي ويندي...... اسان بي قدر ٿي وينداسون.
اسان هتي اوهان کي هڪ مشق ٻڌائي رهيا آهيون، جنهن سان اوهان صحيح طور تي پنهنجو پاڻ کي سڃاڻي سگھندا، انهيءَ مشق کي مون گھڻن ئي ماڻهن تي آزمايو آهي.
1. اوهان پنهنجن پنجن شين جو تعين ڪريو. انهيءَ ۾ اوهان پنهنجي زال، پنهنجي سينئر، پنهنجي استاد يا ڪنهن ٻئي دوست کان مدد وٺي سگھو ٿا ته هو انهن متعلق پوري ايمانداريءَ سان راءِ ڏئي. اهي پنج شيون هي آهن. تعليم، اوهان ڪيئن ٿا لڳو؟ گھريلو زندگي، رويو، شخصيت ۽ ڪنهن ڪم ڏانهن اڳتي وڌايل وک.
2. هر شئي جي هيٺان انهن ٽن ماڻهن جا نالا لکو جن کي اوهان سڃاڻيندا آهيو ته انهن زندگيءَ ۾ تمام وڏيون وڏيون ڪاميابيون ماڻيون آهن، پر اهي ماڻهو اوهان ۾ موجود هر اهليت کان گھٽ اهليت رکندا آهن.
جڏهن اوهان اها مشق مڪمل ڪري وٺندا ته اوهان کي معلوم ٿيندو ته انهن ماڻهن مان رڳو هڪ اهليت اوهان ۾ ناهي، جيڪا انهن ماڻهن ۾ آهي.
پوءِ اوهان صحيح نتيجي تي پهچي ويندا ۽ اوهان کي معلوم ٿي ويندو ته اوهان جيترو پنهنجو پاڻ کي سمجهو ٿا، ان کان وڌيڪ ئي آهيو. پوءِ اوهان پنهنجي صحيح تعين مطابق سوچيو، اوهان جيترا آهيو، اوترو ئي اعليٰ سوچيو. ڪڏهن به پاڻ کي گھٽ نه سمجهو.
*****
جڏهن ڪو چوندو آهي ته مان پٿر آهيان ته ان جو مطلب آهي ته اهو شخص ڏاڍو مضبوط ۽ سخت جان آهي. پر جيڪڏهن هو چوي ته مان ڏاڍو ناز نخرن وارو آهيان ته اسان سمجهي سگھون ٿا ته هو سٺا لفظ استعمال ڪري رهيو آهي ۽ پٿر جي ڀيٽ ۾ اِهي وڌيڪ سهڻا ۽ بهتر لفط آهن. ڇا انهن لفظن ۾ اعليٰ سوچ جا لفظ استعمال ٿيا آهن؟!
شايد نه؟
جيڪي ماڻهو مشڪل ۽ ڏکيا لفظ پنهنجي گفتگو ۾ استعمال ڪندا آهن، ته ان جو مطلب اهو ناهي هوندو ته انهن جي اعليٰ سوچ آهي. ڇو ته اعليٰ سوچ جي لاءِ مشڪل دقيق ۽ منجهائيندڙ لفظن جي ضرورت نه هوندي آهي. اهم ڳالهه اها آهي ته اهي لفظ ۽ جملا يا فقرا جيڪي اسان جي پنهنجي ذات ۽ ٻين جي سوچ تي اثر انداز ٿين ته اسان ان کي به (Big thinking vocabulary) چوندا آهيون.
اها نهايت بنيادي ڳالهه آهي ته اسان لفظن ۽ فقرن (جملن) ۾ ناهيون سوچيندا بلڪه اسان رڳو منظرن ۽ تصورن يعني خيالن ۾ سوچيندا آهيون..... لفظ ته خيالن جي لاءِ خام مال جي حيثيت رکن ٿا.
جڏهن اسان ڳالهائيندا آهيون يا پڙهندا آهيون ته ذهن جي مشينري خود بخود انهن لفظن يا جملن کي ذهن جي پردي تي هڪ منظر جي صورت ۾ تبديل ڪري ڇڏيندي آهي. جيڪڏهن اسان کي ڪو ٻڌائيندو آهي ته فلاڻِي نئين ڪار ورتي آهي ته اوهان جي ذهن جي پردي تي نئين ڪار اُڀري ايندي. جيڪڏهن اوهان کي چيو وڃي ته فلاڻي نئون گھر خريد ڪيو آهي ته اوهان جي ذهن ۾ هڪ ٻئي تصوير اُڀري ايندي. اهي مختلف ڏيک لفظن مان ٺهندا آهن. جڏهن اسان ڪنهن شئي جو نالو وٺندا آهيون ته اها شئي اسان جي ذهن ۾ هڪ تصوير يا منظر پيش ڪندي آهي. انهيءَ ڳالهه کي اسان هيئن سمجهي سگھون ٿا ته جيڪڏهن اسان ڪا شئي پڙهون ٿا يا ڪو لفظ ڳالهائيون ٿا ته اسان جي ذهن جي پردي تي فلم وانگر اِهي منظر ٺهندا آهن. اهي تصويرون جن کي اوهان تخليق ڪريو ٿا، انهيءَ کان اوهان ۽ ٻيا ماڻهو ردِ عمل جي طور تي عمل ڪندا آهن.
فرض ڪريو اوهان کي گھڻا ماڻهو چون ٿا ته مون کي افسوس آهي جو اسان ناڪام ٿي چڪا آهيون ته اهي ماڻهو ڪهڙي تصوير پسندا؟ اهي ماڻهو نراسائي مايوسي ۽ غم جي تصوير ڏسندا، جيڪا لفظ ”ناڪاميءَ“ انهن جي ذهن ۾ اُڀاري آهي. پر جيڪڏهن انهيءَ ڳالهه کي ڪجھ هنن لفظن ۾ چئو ته هڪ نئون خيال ۽ آئيڊيا هي آهي ته اسان سخت محنت ڪندا سون، ته انهن لفظن سان انهن ۾ حوصلو جنم وٺندو ۽ اهي ٻيهر ڪوشش ڪرڻ جي لاءِ تيار ٿي ويندا.
فرض ڪريو اوهان چئو ٿا ته اسان اچي مصيبت ۾ ڦاٿا آهيون ته انهيءَ سان اوهان ٻين جي ذهنن ۾ هڪ مشڪل ۽ خوفناڪ تصوير بڻايو ٿا. جيڪڏهن ان ڳالهه کي اوهان هن طرح چئو ته اسان کي هڪ چيلنج سان منهن ڏيڻو آهي ته ان سان ٻين جي ذهن ۾ مدد ڪرڻ وارا وڻندڙ تصور جنم وٺندا.
جيڪڏهن ماڻهن کي چيو وڃي ته ”اسان هڪ نهايت ڳري رقم خرچ ڪندا سون“ ته ماڻهن جي ذهن ۾ تصور اُڀرندو ته اها خرچ ٿيندڙ رقم ڪڏهن واپس نه ٿيندي، جيڪو حقيقت ۾ اهو هڪ اڻ وڻندڙ تصور ٿيندو. پر جيڪڏهن ان جي بدران ائين چيو وڃي ته اسان هڪ وڏو ڪاروبار ڪري رهيا آهيون ته ماڻهن جي ذهن ۾ تصور اُڀرندو ته انهن جي رقم منافعي سميت واپس ٿيندي ۽ اهو نهايت خوشگوار تاثر ٿيندو.
انهيءَ سڄي گفتگو ۾ اصل نقطو هي آهي ته اعليٰ سوچ رکندڙ ماڻهو مثبت ۽ خوشگوار تصور تخليق ڪرڻ جا ماهر هوندا آهن. جيڪو خوبصورت تصور انهن جي ذهنن ۾ هجي ٿو ته هو اهو ئي تصور ٻين جي ذهنن ۾ به پيدا ڪندا آهن. اعليٰ سوچ وارا لفظ ۽ جملا، نهايت ئي اعليٰ تصورات ذهن ۾ پيدا ڪندا آهن، هيٺ اسان اهي لفظ ۽ فقرا ڏيون پيا جيڪي منفي ۽ پريشان ڪندڙ خيالن کي جنم ڏيندا آهن ۽ انهن جي ڀيٽ ۾ اهي لفظ ۽ فقرا آهن جيڪي مثبت ۽ خوشگوار تاثر پيدا ڪندا آهن.
مثبت ۽ وڻندڙ تاثر پيدا ڪرڻ وار فقرا منفي ۽ اڻ وڻندڙ تاثر پيدا ڪندڙ فقرا
1. تشدد ڪرڻ جو ڪو فائدو ناهي 1. اسان کي ان مهل تائين تشدد نه ڪرڻ گھرجي، جيسيتائين اسان ڪوشش ڪري ڪا نئين واٽ ڪڍي وٺون.
2. مون هڪ ڀيرو ڪاروبار ڪيو هو پر ناڪام ٿيڻ کان پوءِ وري ٻيهر ڪاروبار نه ڪيو. 2. ان ۾ منهنجو ئي قصور هو جو ڪاروبار ناڪام ٿيو پر هاڻي مان ٻيهر ڪاروبار ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهيان.
3. مون پروڊڪٽ وڪڻڻ جي ڪوشش ڪئي پر اها ڪو نه وڪامي ڇو ته ماڻهن ان کي پسند ئي نه ڪيو. 3. هيءَ پراڊڪٽ آءُ نه وڪڻي سگھيس، اها پراڊڪٽ آهي ته ڏاڍي ڀلي، مان ان کي وڪڻڻ جو طريقو وضع ڪندس ته جيئن اها وڪامي سگھي.
4. 75 سيڪڙو مارڪيٽنگ خريداري ٿي چڪي آهي، چڱائي انهيءَ ۾ آهي ته هن ڪم ۾ هٿ ئي نه وڌو وڃي. 4. تصور ڪريوته پنجويهه سيڪڙو مارڪيٽ ۾ اڃان گنجائش باقي آهي، اهو به تمام وڏو موقعو آهي.
5. انهن ماڻهن جا ته آرڊر ئي تمام ٿورا آهن انهن کي ختم ڪريو. 5. جيتوڻيڪ انهن جا آرڊر گھٽ آهن پر اسان رٿا بندي ڪري انهن جي ضرورت کان به وڌيڪ وڪڻي سگھون ٿا.
6. پنج سال وڏو عرصو ٿئي ٿو جيڪو مان ضايع ڪري چڪو آهيان، مون کي اوهان جي سطح تائين پهچڻ ۾ وڏو وقت لڳندو. 6. پنج سال ته ڪجھ به ناهن، مون وٽ هاڻي به ٽيهه سال آهن جو مان اعليٰ سطح تي پهچي وڃان.
7. مقابلو ڏاڍو سخت آهي ته پوءِ مون مان ڪهڙي ٿا اميد رکو، مان اهڙي سخت مقابلي ۾ ڇا ٿو ڪري سگھان؟! 7. جيتوڻيڪ مقابلو ڏاڍو سخت آهي، انهيءَ کان انڪار نه ٿو ڪري سگھجي، پر موقعو ته ڪنهن کي به ملي سگھي ٿو، انهيءَ ڪري ان مقابلي ۾ ٻين کي ڪنهن به نموني مات ڏيڻ جي کيڏ کيڏجي.
8. ڪو به هيءَ شيءِ خريدڻ نه ٿو چاهي. 8. هيءَ شيءِ موجوده شڪل ۾ وڪامجڻ جي قابل ناهي. انهيءِ ڪري هن ۾ ڪجھ تبديلي ڪرڻي پوندي.
9. هن جي دست برادري تائين انتظار ڪريون ٿا پوءِ اسٽاڪ وڪڻندا سون. 9. نئون مال خريد ڪيون ٿا، هن جي به عزت جو سوال آهي، پريشانيءَ جي ڪهڙي ڳالهه آهي؟
10. مان هن ملازمت جي لاءِ گھٽ عمر يا (پوڙهو) آهيان. 10. عمر جي لحاظ کان مون کي فائد رسندو ۽ هيءَ نوڪري ضرور ڪندس.
11. هي ڪم نه ٿو ٿي سگھي، مان ثابت ڪريان ٿو ته تصورات، مايوسي، غم، اونڌاهي ۽ ناڪامي ٿيندا. 11. ڪم ٿيڻ جي گھڻي اميد ڪئي ويندي آهي ته اهي تصورات ئي ڪاميابي، فتح ۽ نصرت جو سبب بڻجي ويندا آهن.