يقين رکوته هي ڪم ٿي سگھي ٿو- تخليقي سوچ ۾ اهو يقين بنيادي حيثيت رکي ٿو.
1. پنهنجي گفتگو ۽ ذهن مان لفظ ”ناممڪن“ ڪڍي ڇڏيو. لفظ ”ناممڪن“ ناڪاميءَ جو لفظ آهي. ناممڪن جو لفظ ذهن جي طاقت کي ناممڪن ثابت ڪرڻ جي لاءِ ڪم ڪرڻ شروع ڪري ڏيندو آهي.
2. ڪنهن خاص ڪم جي باري ۾ سوچيو جيڪو اوهان ڪرڻ گھرو ٿا پر اوهان محسوس ڪريو ٿا ته اوهان اهو ڪم نه ٿا ڪري سگھو.
پوءِ هڪ فهرست ٺاهيو ته اوهان اهي ڪم ڪهڙن سببن جي ڪري نه ٿا ڪري سگھو. ڇو ته ڪنهن وقت اسان جو ڌيان انهيءَ پاسي ٿي ويندو آهي ته ڪو ڪم اسان ڇو نه ٿا ڪري سگھون، پر اسان جو ذهن اسان کي واٽ ٻڌائيندو آهي ته اسان انهيءَ ڪم کي ڪهڙي طرح ڪري سگھون ٿا.
هاڻي جي ئي ڳالهه آهي ته هڪ اخبار ۾ شايع ٿيندڙ آرٽيڪل ۾ هڪ ليکڪ ان ڳالهه ڏانهن اشارو ڪيو ته آمريڪا جي رياستن ۾ جڏهن ضلعا ٺاهيا ويا هئا ته ان وقت موٽرڪارون وغيره نه هيون. جڏهن ته اڄ ڪلهه تيز رفتار موٽرڪارون موجود آهن ته ڇو نه ٻن ٻن ٽن ٽن ضلعن کي هڪ ئي ضلعو بڻايو وڃي. هن ٽيهن جي لڳ ڀڳ ماڻهن جا انٽرويو ڪيا ۽ هڪ اهم سوال انهن جي آڏو رکيو. پر ڪو به فرد انهيءَ حق ۾ ڪو نه هو. انهن جو چوڻ هو ته اهو اسان جي روايتن جي خلاف آهي. اهڙا ماڻهو حقيقت ۾ ذهني طرح مفلوج هوندا آهن، جيڪي روايتن سان ٻڌل هوندا آهن.
اهي هن تيز رفتار زماني ۾ به گهوڙي ۽ ٻگهي يا ڏاند گاڏيءَ جي تصور کي پنهنجي ذهن تان نه ٿا لاهي سگھن ۽ اهي پنهنجي روايتن کي ٽوڙڻ جو خطرو نه ٿا کڻي سگھن.
ڪمتر ذهن جا ماڻهو ترقيءَ جي راهه ۾ رڪاوٽ هوندا آهن. اهڙي ئي هڪ ميزائل جي ماهر هڪ سوال جو جواب ڏيندي چيو هيو ته، آخر انسان ڪٿي پهچڻ ٿو چاهي؟
هڪ تمام وڏي تجارتي اداري جي سربراهه ڊوپونٽ نيورس ڪولمبيا يونيورسٽيءَ ۾ خطاب ڪندي چيو هو ته ڪنهن ڪم جي ڪرڻ جا ڪيترائي طريقا ٿي سگھن ٿا. ڪيترن ئي طريقن جو مطلب آهي ته ڪنهن ڪم کي کوڙ سارا ماڻهو گڏجي به ڪري سگھن ٿا.
اها حقيقت آهي ته ڪنهن ڪم ڪرڻ جو رڳو هڪڙو ئي طريقو ضروري ناهي. ڪنهن ڪم کي ڪرڻ جي لاءِ تخليقي سوچ جو هئڻ ضروري آهي.
جيڪڏهن اسان پنهنجي ذهنن کي روايتن جي برف ۾ ڄمائي ڇڏيون ته پوءِ سمجھي وٺو ته برف ۾ ڪجھ نه ٿو ڦُٽي سگھي. ذهن ۾ ڪو نئون خيال ئي نه ايندو.
ڪنهن جي آڏو هيٺ ڏنل خيال رکو ۽ ان جي رويي کي ڏسو.
1. ٽپال جو سرشتو جيڪو حڪومت جي اجاراداريءَ ۾ آهي، انهيءَ کي خانگي ادارن جي حوالي ڪرڻ گھرجي.
2. صدارتي چونڊون چئن سالن جي بدران ٻن يا ڇهن سالن کانپوءِ ٿيڻ گھرجن.
3. دوڪانن کلڻ جو وقت صبح جو نائين بجي کان شام جو 5:30 بدران، هڪ وڳي کان 8 وڳين تائين شام جو هئڻ گھرجي.
4. رٽائرمينٽ جي عمر 70 سال هئڻ گھرجي.
ڳالهه اها نه آهي ته اهي خيال يا آئيڊياز ٺوس يا عملي آهن يا نه.... اصل ڳالهه هيءَ آهي ته ٻڌندڙ انهن معاملن کي ڪيئن ٿو وٺي؟
ڪجھ ماڻهو ته اهڙيون ڳالهيون ٻڌي رڳو چٿرون ئي ڪندا ۽ ڪا ٻي تجويز ڪو نه ڏيندا. يعني 95 سيڪڙو ماڻهو ته ضرور کِلَ پيا ڪندا. انهيءَ مان خبر پوندي ته ماڻهو روايتن جا قيدي آهن.
ويهن مان شايد هڪڙو ڄڻو اهو چوي ته اهو نهايت دلچسپ خيال آهي، ان جي باري ۾ ڪجھ وڌيڪ ٻڌايو. اهڙا ماڻهو تخليقي ماڻهو هوندا آهن.
تخليقي ماڻهو جيڪي ڪاميابيءَ ڏانهن ويندڙ هجن ٿا، روايتي سوچ سندن پهرين نمبر جي دشمن هجي ٿي. روايتي سوچ اوهان جي ذهن کي منجمند ڪري ڇڏي ٿي ۽ اوهان جي تخليقي قوت کي وڌڻ کان روڪي ڇڏي ٿي.
هتي اسان روايتي سوچ کي مَٽائڻ جي لاءِ ٽي طريقا ڏسيون ٿا.
1. نون خيالن کي ڀليڪار چئو.”هي ڪم نه ٿي سگھندو“، ”شايد نه ٿي سگھي“ جهڙن خيالن کي ذهن مان ڪڍي ڇڏيو. اهڙا خيال غيرضروري ۽ نقصانڪار هجن ٿا. منهنجو هڪ دوست آهي جيڪو هڪ انشورنس ڪمپني ۾ نهايت ڪامياب آهي. سندس چوڻ آهي ته هو انهيءَ بزنس کي ڪو گھڻو ڪو نه ٿو ڄاڻي پر سندس اهو به خيال آهي ته هو انهيءَ بزنس لاءِ نهايت موزون آهي.... هن ٻڌايو ته مون انهيءَ ڪم ۾ پنهنجي سڀني سوچن کي استعمال ڪيو ۽ ڪامياب رهيس.
2. هڪ تجرباتي انسان بڻجو. روايتن کي ٽوڙي ڇڏيو. نون نون ريسٽورنٽن ۾ وڃو، نوان نوان ڪتاب پڙهو، ٿيٽر ۾ وڃو، نوان دوست ٺاهيو. ڪم ڪندي نوان طريقا استعمال ڪريو. هن سال ڪو نئون ملڪ گھمو، پنهنجو پاڻ کي نئين ذميوارين لاءِ تيار رکو.
3. ترقي پسند ۽ روشن خيال بڻجو پر منفي سوچ نه رکو. ڪنهن ڪم کي ڪرڻ جي لاءِ جائز طريقو استعمال ڪريو. پسماندگيءَ کي ختم ڪيو. سوچ کي سدائين جوان رکو. جيڪڏهن اوهان ساڍي پنجين بجي جاڳو ٿا ته کير وٺي اچڻ جي لاءِ يا اخبار کڻي اچڻ جي لاءِ پنهنجن ٻارن کي نه چئو بلڪه نوجوانن وانگر پاڻ پنهنجو ڪم ڪريو.
*****
فورڊ موٽر ڪمپني جيڪڏهن چوي ٿي ته هوءَ هن سال موٽرن ۾ ڪا جدت ۽ نواڻ ڪو نه آڻيندي ته تصور ڪريو ته انهيءَ ڪمپنيءَ جو ڪهڙو حال ٿي ويندو؟
اهڙيءَ طرح سڀئي انجنيئرنگ، ڊائيز وغيره جون سرگرميون معطل ٿي وينديون ۽ موٽر ڪمپني تنزلي جو شڪار ٿي ويندي.
ڪامياب ماڻهو ۽ ڪامياب هنر مند هميشه نَوَن خيالن جي ڳولا ۾ لڳل هوندا آهن. اهي پنهنجي ڪم جي معيار کي وڌيڪ بهتر ڪرڻ جي جستجو ۾ هوندا آهن.
ڪامياب ماڻهو ڪڏهن ناهن چوندا ته: ڇا مان اهو ڪم بهتر طور تي ڪري سگھان ٿو؟ ڇو ته اهي ڄاڻن ٿا ته هو اهو ڪم بهتر طور تي ڪري سگھن ٿا، اهي ته چون ٿا ته: ڏسو! مون هي ڪم ڪيڏو نه سٺو ڪيو آهي!
منهنجي هڪ شاگردياڻي ڪجھ مهينا اڳ چوٿين هارڊويئر اسٽور جو افتتاح ڪيو، انهيءَ نوجوان عورت چار سال اڳ فقط ٽي هزار پنج سئو ڊالرن مان ڪاروبار شروع ڪيو هو. جڏهن ته ٻين ماڻهن سان به سندس ڪافي مقابلو هو.
مان سندس اسٽور ۾ هن سان ملڻ ويس ۽ انهيءَ چوٿين اسٽور جي مبارڪ ڏني ۽ جيڪا هن ڪاروبار ۾ ترقي ڪئي هئي مون ان جي به واکاڻ ڪئي.
مون ان کان پڇيو ته: اوهان انهيءَ ڪاروبار ۾ ايتري شاندار ترقي ڪيئن حاصل ڪئي، جڏهن ته عام ماڻهو ته رڳو هڪ ئي اسٽور کي ڪامياب بنائڻ ۾ به ڪامياب ناهن ٿيندا؟
هن جواب ڏنو ته مون تمام گھڻي همٿ ڪئي آهي. مان صبح جو سوير اٿندي آهيان ۽ رات جو دير تائين ڪم ڪندي رهندي آهيان. منهنجا نوڪر چاڪر به مون سان گڏ محنت ڪندا آهن. پر جيڪو مان اصل ڪم ڪندي آهيان اُهو اِهو آهي ته مان هر هفتي تي بهتريءَ جي لاءِ ڪن فيصلن جو جائزو وٺندي آهيان ۽ پنهنجو پاڻ کان پڇندي آهيان ته ڪم ڪيئن پيو ٿئي؟ اهو سوال نئين منصوبا بنديءَ ۾ منهنجي مدد ڪندو آهي ۽ مان بهتر طور تي ڪم ڪندي آهيان. مان هفتي جي دوران چئن ڳالهين جو خاص جائزو وٺندي آهيان؛ گراهڪن جو، ملازمن جو، اسٽور تي مال ڏيندڙ واپارين جو ۽ ان ڳالهه جو ته سڄي هفتي ۾ ڪهڙي بهتري آئي آهي. ان کان پوءِ انهيءَ مان اندازو ڪري وٺندي آهيان ته مان پنهنجي ڪاروبار کي وڌيڪ بهتر ڪيئن ڪري سگھان ٿي؟
مان هر سومر جي شام جو پنهنجي خيالن تي چئن ڪلاڪن تائين سوچيندي آهيان ۽ سٺن خيالن کي پنهنجي ڪاروبار تي آزمائيندي آهيان.
مان اهو نه ٿي ڄاڻان ته ماڻهو منهنجي اسٽور تان وڌيڪ خريداري ڪن. بلڪه مان اهو ڏسندي آهيان ته انهن کي وڌيڪ توجهه ملي.... ڇا منهنجا گراهڪ باقاعده منهنجي اسٽور تي ايندا آهن؟
هن ٻڌايو ته هوءَ انهن شين کي پنهنجي ٽنهي اسٽورن تي آزمائي چڪي آهي ۽ ڪامياب ٿي آهي. مان بار بار پنهنجي گراهڪن کي قائل ڪندي آهيان، اهڙي طرح منهنجي اسٽور ۾ ايندڙ ٽن گراهڪن مان ٻه اهڙا هوندا آهن جيڪي اسان جي اسٽور تان خريداري ڪندا آهن، جڏهن ته انهن خريداريءَ جي رٿابندي ناهي ڪئي هوندي. انهيءَ ڪري اسان جي اسٽور تي ٻاڙائيءَ وارن ڏينهن ۾ به تمام گھڻو وڪرو ٿيندو آهي. ان جي باوجود مان پنهنجو پاڻ کان سوال ڪندي آهيان ته ڇا اسان بهتر ڪم ڪري رهيا آهيون يا نه؟ ائين ڪرڻ سان مون کي نوان خيال ملندا آهن.
مان هڪ واقعو ٻڌايان ٿي، ڪجھ هفتا اڳ مون سوچيو ته جيڪڏهن مان ٻارن جو ڌيان اسٽور ڏانهن ڇڪايان ته انهن جا والدين به هتي ضرور ايندا. مون چئن کان اٺن سالن جي عمر جي ٻارن جي لاءِ ننڍا ننڍا رانديڪا رکرايا. منهنجو اهو خيال ڪامياب رهيو ۽ مون ان مان گھڻو پيسو ڪمايو. انهن رانديڪن جي ڪري اسٽور تي گھڻي رش رهڻ لڳي.
يقين ڪريو ته منهنجو هفتيوار منصوبو تمام ڀلو ڪم ڪري ٿو. هر هفتي ڪو نه ڪو خيال ۽ ٽيڪنڪ اختيار ڪري اسان پنهنجي ڪم ۾ بهتري آڻيندا آهيون.
مون ڪاروبار ۾ ڪاميابي عام ماڻهن وانگر ئي حاصل ڪئي يعني ته مون ڪاروبار ڪري ئي سکيو. ڪاروبار ۾ ڪاميابي انهن ماڻهن کي ئي ملندي آهي جيڪي لڳاتار پنهنجي معيار کي بلند ڪندا رهندا آهن ۽ جيڪي ماڻهو بهتريءَ جا دڳ ڳوليندا رهندا آهن. جنرل اليڪٽرڪ ڪمپنيءَ جو سلوگن آهي: ”ترقي اسان جي بهترين پيداوار آهي“
هتي نيٺ ”بهترين پيداور“ اهم ڇو آهي؟ ڇو ته بهتريءَ جو فلسفو جادوءَ جهڙا ڪم ڪري ٿو. جڏهن اوهان پنهنجو پاڻ کان سوال ڪريو ٿا ته مان بهتري ڪيئن آڻي سگھان ٿو؟ ته اوهان جون تخليقي قوتون جاڳي پون ٿيون ۽ بهتريءَ جون تجويزون خودبخود اچڻ لڳنديون.
روزانو ڪم شروع ڪرڻ کان اڳ ۾ پهرين ڏهه منٽن تائين سوچيو ته اڄ مان ڪيئن بهتر ڪم ڪري سگھان ٿو؟ ڇا اڄ مان ماتحتن جو حوصلو وڌائي سگھان ٿو؟ ڇا مان اڄ پنهنجي گراهڪن جي ڪا خاص مدد ڪري سگھان ٿو؟ ڇا مان پنهنجي ذاتي صلاحيتن کي وڌيڪ بهتر بڻائي سگھان ٿو؟
اها بلڪل ئي سادي مشق نهايت ئي ڪم واري آهي. انهيءَ مشق کي آزمائي ڏسو، اها اوهان جي لاءِ ڪاميابيءَ جون ڪيتريون ئي راهون کوليندي.
*****
مان پنهنجي زال سان گڏ هڪ اهڙي عورت سان مليس جيڪا پنهنجي شاديءَ کان پهريان ڪيترائي سال نوڪري ڪندي رهي. شاديءَ کانپوءِ مسز ايس نوڪري ڇڏي ڏني هئي، ڇو ته مسز ايس کي پنهنجن ٻارن جي سار سنڀال ڪرڻ کان سواءِ گھر جو ڪم ڪار به ڪرڻو پوندو هو. پر هڪ ڏينهن مسز ايس پنهنجن ٻارن ۽ مڙس سان گڏ ڪار ۾ ڪيڏانهن وڃي رهي هئي ته انهيءَ ڪار کي حادثو پيش آيو. مسز ايس ۽ سندس ٻار زخمي ٿيڻ کان بچي ويا پر مسٽر ايس تمام گھڻو زخمي ٿيو ۽ هميشه جي لاءِ اپاهج يعني معذور ٿي پيو.
هينئر مسز ايس وٽ نوڪري ڪرڻ کانسواءِ ٻي ڪا واٽ ڪو نه هئي. هاڻي مسز ايس نوڪري ڪرڻ سان گڏوگڏ پنهنجي گھر، ٻارن ۽ معذور مڙس جي به سار سنڀال ۽ خدمت چاڪري ڪندي هئي. هن سڀني معاملن کي نهايت سهڻي ۽ سيبتي طريقي سان سنڀاليو هو. مسز ايس جو چوڻ آهي ته انهيءَ حادثي کانپوءِ مون سوچيو ته مون کي هر صورت ۾ سڀئي معاملا سنڀالڻا آهن. يقين ڪريو ته منهنجون سڀئي صلاحيتون جاڳي پيون. مون ڪيتريون ئي نيون راهون ڳولي لڌيون. مون پنهنجون ڪيتريون ئي غيراهم سرگرميون ختم ڪري ڇڏيون. تجربو اسان کي گھڻو ڪجھ سيکاري ٿو. يعني ته پنهنجي ذهني قوتن کي تمام گھڻو وڌائي سگھجي ٿو. انهيءَ ڳالهه جو دارومدار سوچڻ تي آهي. جيترو اسان ڪنهن ڪم ڪرڻ بابت سوچينداسون اوترو ئي وڌيڪ اسان انهيءَ ڪم کي ڪري سگھون ٿا. جڏهن اوهان ڪنهن ڪم ڪرڻ جو يقين ڪري وٺو ٿا ته اوهان جو ذهن انهيءَ ڪم کي ڪرڻ جي لاءِ رستا ٺاهڻ شروع ڪري ڏئي ٿو.
هڪ نوجوان بينڪ آفيسر مون کي ڪم ڪرڻ جي قوت ۽ سگھ بابت پنهنجو هڪ تجربو ٻڌايو. پاڻ ٻڌايائين ته: اسان جي بينڪ جو هڪ آفيسر نوڪري ڇڏي هليو ويو. انهيءَ آفيسر جي ڪم کي ائين اڌ ۾ ڇڏي ڪو نه پيو سگھجي. اسان جي بينڪ جو انچارج مون وٽ آيو. هن مون کي چيو ته مان اوهان کان اڳ اوهان جي ٻن بينڪ آفيسر ساٿين سان ڳالهه ڪئي آهي ته جيڪو صاحب هليو ويو آهي ان جو ڪم اوهان پاڻ ۾ ونڊي ورهائي کڻو، ڇو ته اڃان تائين ڪو ٻيو معقول ۽ مناسب آفيسر ان جي جاءِ تي ڪو نه پيو ملي.
انچارج چيو: اوهان جي ٻنهي آفيسر ساٿين منهنجو چيو مڃڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو آهي. اوهان انهيءَ باري ۾ ڇا ٿا چئو؟ ڇا اوهان عارضي طور تي، جيسيتائين نئين آفيسر جو انتظام نه ٿو ٿئي، ڪجھ وڌيڪ ڪم ڪندؤ؟ مون پنهنجي ملازمت جي دوران سکيو هو ته موقعو ڪڏهن وڃائڻ نه گھرجي. مون انچارج سان واعدو ڪيو ته مان پنهنجي ڪم سان گڏوگڏ اهو ڪم به ڪندس. منهنجي انهيءَ جواب تي انچارج ڏاڍو خوش ٿيو.
مون ذهن ۾ سوچي ورتو هو ته اهو وڏو ڪم مون کي ضرور ڪرڻو آهي. مان به انهيءَ شعبي ۾ ايترو ئي مصروف هيس جيترو ٻئي آفيسر مصروف هئا. مون کي يقين هو ته مان ڪم ڪرڻ جي لاءِ ڪا نه ڪا واٽ ضرور ڪڍي وٺندس.
مان دفتر بند ٿيڻ کان پوءِ ويهي رهيس ۽ سوچڻ شروع ڪري ڏنو ته مان پنهنجي ڪم ڪرڻ جي قوت کي ڪيئن وڌائي سگھان ٿو؟ مان خيالن ۽ آئيڊياز کي ڪاغذ تي لکندو رهيس. مون پنهنجي سيڪريٽريءَ کي ٻڌايو ته معمول جي ڪمن ڪارين ۾ ٿورو ڦيرڦار ڪئي وڃي، اهڙيءَ طرح مان پنهنجي ڪم سان گڏوگڏ ٻيو ڪم به ڪندو رهيس، جيڪو انچارج صاحب ڏنو.
هڪ هفتي کان پوءِ مون جائزو ورتو ته مان پهريان جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ ٽيليفون ٻڌان ٿو. لکڻ جو ڪم وڌيڪ ڪريان ٿو. ميٽنگون وغيره به اڳ کان وڌيڪ اٽينڊ ڪريان ٿو. اهڙيءَ طرح ٻه هفتا گذري ويا. انچارج مون کي گھرايو ۽ منهنجي ڪم جي تمام گھڻي واکاڻ ڪيائين. هن وڌيڪ چيو ته مان ماڻهوءَ جي ڳولا ۾ آهيان، پر مون کي ڪو مناسب ماڻهو ڪو نه ٿو ملي. پوءِ هن چيو ته مون بينڪ جي اعليٰ آفيسرن سان به ڳالهايو آهي ته توهان ٻئي ڪم ڪري سگھو ٿا، انهيءَ ڪري اهي ٻئي ملازمتون اوهان وٽ رهڻ گھرجن ۽ توهان کي ٻيڻي پگھار ڏني وڃي.
مون اهو ثابت ڪيو هو ته مان جيترو ڪم ڪرڻ جي باري ۾ سوچيان ٿو، اوترو ڪمر ڪري سگھان ٿو.
دراصل ڪم ڪرڻ جي قوت ذهن جي وسعت ۾ هجي ٿي.
هن تيز رفتار زندگيءَ ۾ ڪاروبار به ايتري ئي تيزيءَ سان وڌي رهيو آهي. هڪ باس پنهنجي ماتحتن کي چوي ٿو ته مان اوهان کي هڪ خاص ڪم ڏئي رهيو آهيان، اوهان اهو ضرور ڪريو. ها، مان سمجهان ٿو ته توهان وٽ اڳ ۾ ئي گھڻو ڪم آهي، ڇا اوهان هي خاص ڪم به ڪندا؟ ڪڏهن ته ماتحت معذرت به ڪندا آهن ته هو اڳ ۾ ئي تمام گھڻو ڪم ڪري رهيا آهن.
باس ويچارو به ماٺ ٿي ويندو آهي ته اهو ڪم واقعي به اضافي آهي. پر جيڪو ماڻهو پنهنجي ذهن ۾ سوچي وٺي ته اهو ڪم به مون کي ڪرڻو آهي ته اهو ڪم ضرور ٿي ويندو ۽ انهيءَ ماتحت جي ترقي جا موقعا وڌي ويندا.
گھر اندر، محلي ۾ يا ڪاروبار ۾، هر هنڌ اوهان اٽل ارادو ڪيو ته جيڪو ڪم اوهان جي ذمي آهي ان کي سٺي نموني سرانجام ڏيڻو آهي (انهيءَ سان اوهان جي ڪم ڪرڻ جي قوت وڌنڌي).
اها ڳالهه طئي ڪري ڇڏيو ته مون کي جيڪو ڪجھ ڪرڻو آهي بهتر ڪرڻو آهي ۽ وڌيڪ ڪرڻو آهي.
هيٺ ڏنل ٻن طريقن کي آزمايو، اوهان جي قابليت ۾ واڌارو ٿيندو
1. پرجوش بڻجي موقعي جو فائدو وٺي بهتر ڪم سرانجام ڏيو. پنهنجي نين ذميدارين کي قبول ڪريو، اهي نيون ذميداريون اوهان کي غيرمعمولي انسان بڻائي ڇڏينديون ۽ اوهان جو مان وڌي ويندو.
اوهان جو پاڙيسري جيڪڏهن اوهان کي ڪنهن نمائندگيءَ جي لاءِ موڪلي ته خوشيءَ سان قبول ڪريو. ان سان اوهان پاڙي ۾ مقبول ٿي ڪري عزت حاصل ڪندا.
2. ان ڳالهه تي غور ڪريو ته اوهان وڌيڪ ڇاڇا ڪري سگھو ٿا؟ ان طرح اوهان کي تخليقي جواب ملندا. اهي تخيلقي جواب اوهان کي رٿا بندي ڪرڻ ۽ انتظامي معاملن وغيره ۾ رهنمائي ڪندا ۽ اوهان مسئلي جي حل تائين پهچي ويندا.
مون هزارين مختلف ماڻهن کان انٽرويو ڪري معلوم ڪيو آهي ته عظيم ماڻهو اهو آهي جيڪو ٻين کي گفتگو ڪرڻ لاءِ حوصلا افزائي ڪري ٿو. جڏهن ته ڪم تر شخص اهو آهي جيڪو ٻين کي تبليغ ڪري ٿو ۽ پاڻ عمل نه ٿو ڪري.
”عظيم ماڻهو ٻڌڻ کي وڌيڪ ترجيح ڏيندا آهن“ ۽ ”ڪم تر ماڻهو گھڻي ڳالهائڻ کي ترجيح ڏيندا آهن“. انهيءَ ڳالهه کي ياد رکو ته زندگيءَ جي ڪنهن به شعبي ۾ رهنمائي ڪرڻ وارا ماڻهو حڪم ڏيڻ بدران گذارش ڪندا آهن. اعليٰ صلاحيت وارو انسان جڏهن فيصلو ڪندو آهي ته پڇندو آهي ته اوهان انهيءَ متعلق ڇا ٿا چئو؟ اوهان جي انهيءَ بابت ڪهڙي راءِ آهي؟ اوهان هنن حالتن ۾ ڪهڙا لائحه عمل اختيار ڪندا؟ اوهان جي لاءِ اهو ڪيئن رهندو؟
دراصل هڪ رهنما ۽ قائد جو ذهن فيصلو ڪرڻ جي مشين هوندو آهي. اوهان انهيءَ مشين لاءِ خام مال مهيا ڪريو ۽ پوءِ پنهنجي مرضيءَ موجب جيڪو وڻيوَ سو ٺهرايو. ڪنهن فيصلي تائين پهچڻ جي لاءِ آئيڊِياز ۽ ٻين جون تجويزون خام مال جو ڪم ڏين ٿيون. ٻين ماڻهن جا تيار ٿيل حل ڪڏهن قبول نه ڪريو.
ٻين جا آئيڊياز اوهان جي ذاتي آئيڊياز کي بهتر بنائڻ ۾ مددگار ثابت ٿي سگھن ٿا.
ويجھڙائي ۾ مون هڪ اسٽاف انسٽرڪٽر سيمينار ۾ شرڪت ڪئي. انهيءَ سيمينار جا ٻارهن سيشن هئا، جن مان هڪ سيشن جو موضوع هي هو ته اعليٰ آفيسر کي صرف پندرهن منٽن ۾ ڪنهن معاملي بابت فيصلو ڪرڻ گھرجي.
پر هڪ صاحب جيڪو وڏي ڪمپني جو صدر هو، انهيءِ مسئلن جي حل جو هڪ مختلف طريقو ٻڌايو. هنن انهيءَ طريقي جو نالو ”ضرورت“ رکيو هو. سندس چوڻ هو ته اها ”ضرورت“ مون کي ڪيترن ئي انتظامي مسئلن کي حل ڪرڻ ۾ مدد ڏئي ٿي.
هو ڪيترن ئي ماڻهن کي پنهنجو مسئلو ٻڌائيندو هو ۽ پوءِ انهن کان راءِ وٺندو هو. جيڪا به اهي ماڻهو راءِ ڏيندا هئا اها پنهنجي اسٽينوگرافر کي الڳ الڳ لکرائيندو هو. اهڙيءَ طرح هن کي، انهن ٻڌايل آئيڊياز مان ڪو نه ڪو اشارو ملي ويندو هو، جنهن سان هن جو مسئلو حل ٿي ويندو هو.
انهيءَ ۾ هڪ ڳالهه ياد رکڻ واري آهي ته صاحب ماڻهن جي ڳالهين ٻڌڻ تي يقين رکندو آهي. هو ٻين جي ڳالهين ۽ تجويزن مان خام مال حاصل ڪندو آهي ۽ انهيءَ آڌار تي ڪنهن فيصلي تي پهچندو آهي.
هي ٽي ڪم ڪري ڏسو، اهي توهان جي تخليقي قوت کي سگھارو بڻائيندا. ماڻهن کان پڇو ۽ انهن جون ڳالهيون ۽ تجويزون ٻڌو.
1. ٻين جي ڳالهائڻ جي معاملي ۾ حوصله افزائي ڪريو. انهن سان گفتگو ڪريو ۽ انهن کي چئو ته اوهان مون کي پنهنجو تجربو ٻڌايو يا کين چئو ته اوهان انهيءَ معاملي ۾ ڇا صلاح ٿا ڏيو؟ اوهان انهيءَ معاملي کي ڪيئن حل ڪندا؟ ٻين جي راءِ ٻڌو. اها اوهان کي ڪاميابيءَ ڏانهن وٺي ويندي ۽ انهيءَ طريقي سان اوهان کي خام مال ملندو، جيڪو ڪنهن فيصلي تائين پهچڻ ۾ توهان جي مدد ڪندو.
2. پنهنجن خيالن جو امتحان، سوالن ذريعي پاڻ وٺو. ٻين جي خيالن جي مدد سان پنهنجي خيالن کي چمڪايو. رد ٿي وڃڻ جهڙا دليل نه ڏيو. سٺي تجويز جي سامهون نئون آئيڊيا نه آڻيو. اڳ ۾ ٿوري تحقيق ڪريو ۽ پوءِ پنهنجي ساٿين جي ردِ عمل کي غور سان ڏسو. جيڪڏهن اوهان انهن ڳالهين جو خيال رکندا ته سٺي نتيجي تائين پهچي ويندا.
3. ماڻهو ڇا ٿا چون، انهيءَ کي غور سان ٻڌو. خاموشيءَ سان ٻين جي راءِ کي ٻڌو. ٻڌڻ جو مطلب آهي ته اوهان پنهنجي ذهن ۾ تجزيو ڪريو، تجزيي جي لاءِ اوهان جي ذهن کي ڪافي مواد ملندو.
ڪيتريون ئي مشهور يونيورسٽيون، ڪاروباري ادارن جي اعليٰ آفيسرن جي لاءِ ايڊوانس مينيجمينٽ جا تربيتي پروگرام پيش ڪنديون آهن. انهن پروگرامن ۾ اعليٰ آفيسرن کي پنهنجي اداري جي لاءِ تمام گھڻو منافعو پيدا ڪندڙ ڪو فارمولو ناهي ڏنو ويندو، بلڪه اصل مقصد اعليٰ آفيسرن جي پاڻ ۾ خيالن جي ڏي وٺ ٿئي ٿي ته جيئن نون نون آئيڊِياز تي ڳالهه ٻولهه ڪئي وڃي. دراصل اهي پروگرام آفيسرن کي گڏ ڪري وڌ کان وڌ، گڏجي وقت گذارڻ جي موقعو هجي ٿو. اهڙيءَ طرح اهي آفيسر هڪ ٻئي جي خيالن کان مستفيد ٿي، ڪاروبار کي وڌائيندا آهن.
اهڙن ئي ٻن پروگرامن ۾ مون به اٽلانٽا ۾ هڪ هفتي تائين شرڪت ڪئي هئي. ڪيترن ئي هفتن کانپوءِ مون کي هڪ دوست مليو جيڪو اٽلانٽا ۾ انهن پروگرامن ۾ شرڪت ڪري چڪو هو. هن چيو: ”اوهان يقيناً اهو هڪ تمام وڏو ڪم ڪيو آهي، ڇو ته مان انهن پروگرامن ۾ شرڪت ڪري گھڻو ڪجھ سکيو آهي ۽ پنهنجي ڪمپني ۾ نون آئيڊياز جي حوالي سان ڪيتريون ئي تبديليون ڪيون ۽ اهڙي طرح منهنجي ڪمپنيءَ جي سيل تمام گھڻي وڌي ويئي.“
مون ان کان پڇيو ته اوهان ڪهڙيون خاص تبديليون ڪيون؟ هن ٻڌايو ته اڳ ۾ اسان ٻن مهينن کانپوءِ جائزي جو اجلاس گھرائيندا هئا سون، هاڻي هر مهيني گھرائيندا آهيون. ان کانسواءِ پنهنجي سيل جي سروي به ڪرائيندا آهيون ۽ ڪجھ ڪمن ۾ تبديليون به ڪيون جن جا تمام سٺا نتيجا نڪتا.
هڪ پينٽ ٺاهيندڙ ڪمپنيءَ جي نوجوان اڪائونٽنٽ مون کي ٻڌايو ته انهيءَ پروگرام ۾ شرڪت ڪري مون کي وڏي ڪاميابي حاصل ٿي. ڇو ته انهيءَ پروگرام ۾ ٻين ماڻهن جي آئيڊياز منجھان مون گھڻو ڪجھ سکيو آهي. مان هڪ عام پيشه ور اڪائونٽنٽ هيس. هڪ ڏينهن منهنجي هڪ دوست مون کي شهر جي ڪمپنيءَ جي هڪ گروپ سان ملايو. انهن مان هڪ ڪراڙي شخص گفتگو ڪندي چيو ته شهر جي آبادي نهايت تيزيءَ سان وڌندي پئي وڃي ۽ ايندڙ ويهن سالن ۾ اها آبادي ٻيڻي ٿي ويندي. ان کان سواءِ شهر پري پري تائين پکڙجي ويندو. انهيءَ شخص جي گفتگو مون کي ڏاڍو متاثر ڪيو. مون کي ان جي گفتگو مان هڪ خيال مليو. انهيءَ خيال کي مون لکي ورتو ۽ انهيءَ خيال يعني آئيڊيا تي عمل شروع ڪري ڏنو ۽ تمام سٺا نتيجا مليا. ذهين ماڻهو جا آئيڊياز اوهان جي صلاحيتن کي نکاريندا ۽ سهڻو بڻائيندا آهن. انهيءَ ڪري انهن مان فائدو وٺڻ گھرجي.
1. پنهنجي آئيڊياز جو تجزيو ڪريو. انهن آئيڊياز کي هڪ فائيل ۾ سنڀالي رکو. فائيل ۾ لکيل انهن آئيڊياز جو باقاعده مطالعو ڪريو. غيرضروري اسباب کان نجات حاصل ڪريو. ڪارائتن خيالن کي ڪم آڻيو.
2. پنهنجي آئيڊياز ۾ وڌيڪ بهتري پيدا ڪريو. ان سان اوهان جي خيالن ۾ وسعت جنم وٺندي. پنهنجا خيال ٻين جي خيالن سان ملائي سوچ ويچار ڪريو. هر لحاظ کان ان جو جائزو وٺو ۽ ان تي عمل شروع ڪري ڏيو. ائين ڪرڻ سان اوهان جو آئندو روشن ٿي ويندو.
******
جڏهن ڪو تعميرات جو ماهر نئين عمارت اڏڻ جو خيال سوچيندو آهي ته اڳ ۾ هو نقشو ٺاهيندو آهي. اهڙيءَ طرح ٽيليويزن ڪمرشل ٺاهيندڙ پهريان ڪهاڻيءَ جو خاڪو ٺاهيندو آهي ۽ جڏهن ڪو ناول نگار ڪو ناول لکندو آهي ته اڳ ۾ ان ناول جو پلاٽ تيار ڪندو آهي.
اوهان به پنهنجي خيالن کي پهريان ڪاغذ تي لکو ۽ ان جا ٻه سبب لکو. جڏهن خيال يعني آئيڊيا واضع ٿي وڃي ته ان تي هڪ تنقيدي نظر وجھو ۽ ضرورت جي مطابق ان ۾ جيڪڏهن ڪا گھٽتائي آهي ته ان کي ختم ڪريو. اهڙيءَ طرح اوهان جو خيال ٺوس حالت ۾ اچي ويندو.
گذريل سياري جي مند ۾ منهنجي ملاقات ويمي ڪمپنيءَ جي ٻن نمائندن سان ٿي. اهي ٻئي مون کي ويمو پاليسي وڪرو ڪرڻ پيا گھرن. ٻنهي ڄڻن مون کي چيو ته اسان ضروري ڪاغذات تيار ڪري اوهان وٽ ايندا سون.
انهن مان هڪڙو صاحب ڪجھ وڌيڪ ئي پريشان هو. هن مون کي ٽيڪس، سوشل سڪيورٽي ۽ الائجي ڇاڇا ٻڌايو ۽ مون کي به پريشان ڪري ڇڏيائين.
ٻيو صاحب ڪافي سمجھه ڀريو هو. ان جي ڪم ڪرڻ جو طريقو به مختلف هو. هن جو سمورو تفصيل هڪ ڊايا گرام جي شڪل ۾لکيل هو. هن منهنجي لاءِ ڪافي چڱو ڪم ڪيو هو ۽ مون کي هر شيءِ سمجهه ۾ اچي وئي. انهيءَ ڪري مون ان کان پاليسي خريد ڪئي.
پنهنجي آئيڊياز کي عمل جوڳو بنائڻ لاءِ لکي وٺو يا ان کي ڪنهن شڪل ۽ ڊايا گرام جي صورت ۾ ٺاهيو. اهڙيون شيون زباني گفتگو کان وڌيڪ مفيد ٿي وڃن ٿيون.