ڪهڙيءَ سوچ سان خواب تخليق ٿين ٿا؟
اهي سڀئي ماڻهو يقيني طور تي انهيءَ ڳالهه جي شاهدي ڏين ٿا ته سندن سوچ تخليقي آهي. خلا کي فتح ڪرڻ لاءِ، ان ڏانهن کڄندڙ هر قدم تخليقي سوچ جو نتيجو آهي. تخليقي سوچ جي لاءِ ضروري ناهي ته اهو رڳو فوق العقل ۾ ئي هجي ٿي.
ته پوءِ تخليقي سوچ ڇا آهي؟
هڪ گھٽ آمدنيءَ وارو ڪٽنب جڏهن اهو منصوبو جوڙي ٿو ته هو پنهنجي پٽ کي ڪنهن بهترين يونيورسٽي ۾ تعليم ڏيارڻ لاءِ موڪليندو ته اها سندس تخليقي سوچ آهي.
ڪو ڪٽنب جڏهن پنهنجي قريبي بيوٽي پارلر ۾ به وڃڻ جي خواهش نه ڪري ته اها تخليقي سوچ آهي. جڏهن ڪو وزير آچر جي ڏينهن به شام جو پنهنجي آفيس ۾ ويهي ڪري ترقياتي رٿابندي ڪري ٿو ته اها تخليقي سوچ آهي. ڪنهن رڪارڊ کي نهايت ئي سادي طريقي سان ترتيب ڏيڻ، گراهڪ کي انهيءَ شيءِ جي خريد ڪرڻ ڏانهن مائل ڪرڻ جيڪا هو نه ٿو وٺڻ چاهي، ٻارن ۾ تعميري رجحان پيدا ڪرڻ، ملازمن کان صحيح ڪم وٺڻ ۽ ڪنهن يقيني جهيڙي جهٽي کان بچڻ، اهي سموريون ڳالهيون تخليقي سوچ جو نتيجو آهن.
نئين ۽ بهتر طريقي سان ڪم ڪرڻ هڪ تخليقي سوچ آهي. گھر جي ڪم ڪار کي سهڻي ۽ سيبتي طريقي سان سرانجام ڏيڻ، دفتر جي ڪمن کي بهتر طور انجام ڏيڻ ۽ ٻين ڪمن ڪارين کي سهڻي ۽ بهترين انداز ۾ ڪرڻ ۽ هر قسم جون ڪاميابيون تخليقي سوچ جي ڪري ئي آهن.
هاڻي اسان جائزو وٺندا سون ته اسان پنهنجي تخليقي صلاحيتن کي ڪهڙي طرح وڌيڪ بهتر ۽ سگھارو ڪري سگھون ٿا؟ پهرين ڳالهه اها آهي ته انهيءَ ڳالهه تي پڪو پختو يقين رکون ته ڪو به ڪم ڪري سگھجي ٿو.
بنيادي حقيقت هي آهي ته ڀلي ڪهڙي به نوعيت جو ڪم هجي، اسان کي يقين رکڻ گھرجي ته اهو ڪم ڪيو ويندو. انهيءَ ڳالهه کي ذهن ۾ رکندي ان کي ڪرڻ جي لاءِ واٽ ڳوليو. اهڙيءَ طريقي اپنائڻ سان اوهان کي ڪو نه ڪو دڳ ضرور ملي ويندو. تخليقي سوچ جي تربيت جي حوالي سان مان هڪ مثال ڏيندو آهيان. مان ماڻهن جي هڪ گروهه کان پڇندو آهيان ته اوهان مان ڪيترا ماڻهو آهن جيڪي هي سمجهن ٿا ته آئنده ٽيهن سالن تائين جيلن کي ختم ڪري ڇڏڻ ممڪن آهي؟ پهريان ته ماڻهو يقين ئي نه ڪندا ته هو ڇا پيا ٻڌن!!
ٿوري دير کان پوءِ مان ٻيهر اهو سوال ورجائيندو آهيان ته توهان مان ڪيترا ماڻهو آهن جيڪي اهو سمجھن ٿا ته ايندڙ ٽيهن سالن تائين سڀني جيلن کي ختم ڪري ڇڏڻ ممڪن آهي؟
مان چوان ٿو ته مان اوهان سان چرچو نه پيو ڪريان. ڪجھ ماڻهو هن طرح ڪاوڙ واري لهجي ۾ جواب ڏين ٿا ته اوهان جي چوڻ جو مقصد آهي سڀئي قاتل، چور ۽ ڏوهاري ختم ٿي ويندا؟
ڇا اوهان ان جو مطلب ڄاڻو ٿا؟ اسان اهڙيءَ طرح ڪيئن محفوظ رهندا سون؟ اسان کي ته جيلن جي ضرورت آهي، جيلن کان بغير ڇا ماڻهو زخمي ٿيڻ ڇڏي ڏيندا؟
جيڪڏهن جيل نه هوندا ته سمورا قانون ختم ٿي ويندا.
ڪجھ ماڻهو ته ڄمندي ئي ڏوهاري هوندا آهن.
بلڪه اسان کي ته اڃا به وڌيڪ جيلن جي ضرورت آهي.
ڇا اوهان اڄ قتل جي خبر اخبار ۾ ڪو نه پڙهي؟
پوءِ ماڻهن جي انهيءَ گروهه جيلن جي باري ۾ پنهنجا پنهنجا ويچار ونڊڻ شروع ڪيا. هڪ شخص مون کي ٻڌايو ته اسان کي جيلن جي ڇو ضرورت آهي؟ هڪ شخص چيو ته اسان کي جيلن جي وڌيڪ ضرورت انهيءَ لاءِ آهي ته جيئن اسان پوليس ۽ جيل جي عملي جي لاءِ نوڪريون ڏئي سگھون. ڏهن منٽن تائين مختلف ماڻهن ثابت ڪرڻ جي پوري ڪوشش ڪئي ته اسان کي جيلن جي ضرورت آهي.
مون انهن کي چيو ته: مان جيلن کي ختم ڪرڻ جو سوال رڳو هڪ نقطي بيان ڪرڻ جي لاءِ ڪيو هو.
هاڻي اوهان مان مون کي هرڪو اهو ٻڌائي ته ڇا جي ڪري اسان پنهنجا جيل ختم نه ٿا ڪري سگھون؟ ڇا اوهان ٿورڙي ڪوشش ڪري ڪجھ منٽن جي لاءِ انهيءَ ڳالهه تي يقين نه ٿا ڪري سگھو ته اسان جيل ختم ڪري سگھون ٿا؟ ماڻهن انهيءَ تجزيي ۾ بهرو وٺندي چيو ته اها ڳالهه ته ڀٽڪائڻ جهڙي آهي.
تڏهن مون انهن کي چيو: هاڻي فرض ڪيو اسان جيل ختم ڪري سگھون ٿا، پر اسان انهيءَ ڪم کي شروع ڪيئن ڪريون؟ پوءِ پهرين تجويز آئي، ڪنهن هٻڪندي چيو ته: اوهان نوجوانن جي تربيت جا مرڪز قائم ڪريو ته اوهان ڏوهن کي ختم ڪري سگھو ٿا.
اُهي ئي ماڻهو جيڪي 10 منٽ پهريان ۾ منهنجي خيالن جا مخالف هئا، هاڻي اهي منهنجي خيال کي عمل ۾ آڻڻ جي لاءِ مون سان گڏ هيا. غربت کي ختم ڪرڻ جي لاءِ ڪم ڪريو ڇو ته ڏوهن جو وڏو ڪارڻ غربت آهي.
تحقيق ڪري ڏوهن جي اهليت ختم ڪئي وڃي ته ڏوهه نه ٿيندا.
ڏوهاري ماڻهن جو علاج ڪري ڏوهه ختم ڪري سگھجن ٿا. ماڻهن کي انفرادي طور فلاحي تعليم ڏيڻ جي ذريعي به ڏوهن کي ختم ڪري سگھجي ٿو.
هتي مان ڪجھ خاص تجويز ڏيان ٿو جنهن جي مدد سان اسان جيل ختم ڪري سگھون ٿا.
جڏهن اوهان پنهنجي يقين کي پڪو پختو ڪري وٺو ٿا ته اوهان جو ذهن ڪاميابيءَ جي واٽ ڳولي لهي ٿو.
مٿي ڄاڻايل تجويز سان اسان انهيءَ نتيجي تي پهچون ٿا ته جڏهن به اسان ڪنهن شيءِ جي باري ۾ يقين ڪري وٺون ٿا ته هي ڪم ناممڪن آهي ته اهڙي سوچ جي نتيجي ۾ اوهان جو ذهن ان کي ثابت ڪرڻ جي لاءِ ڪم ڪرڻ شروع ڪري ڏئي ٿو ته هي ڪم نه ٿو ٿي سگھي. پر جڏهن اوهان پختو يقين ڪري وٺو ٿا ته انهيءَ ڪم کي ڪري سگھجي ٿو ته اوهان جو ذهن ان ڪم کي ڪرڻ لاءِ عمل شروع ڪري ڏئي ٿو ۽ اوهان جو ذهن انهيءَ ڪم کي ڪرڻ جو رستو ڳولڻ ۾ اوهان جي مدد ڪري ٿو.
جڏهن اسان ڪنهن ڪم کي ڪرڻ جو يقين رکو ٿا ته اهو يقين اسان جي تخليقي صلاحيتن کي جاڳائي ڇڏي ٿو. ان ڳالهه جو يقين ڪري وٺڻ ته ڪو ڪم نه ٿو ٿي سگھي، هڪ تباهه ڪندڙ سوچ آهي.
اهڙا سياسي رهنما، جيڪي بين الاقوامي امن تي يقين نه ٿا رکن، اهي انهيءَ ڪري دنيا ۾ امن قائم رکڻ ۾ ناڪام رهن ٿا ڇو ته انهن جي ذهن جي تخليقي صلاحيت امن پيدا ڪرڻ جي رستن کي بند ڪري ڇڏي ٿي. ٻئي پاسي جيڪي ڪاروباري ماڻهو ان ڳالهه تي يقين رکن ٿا ته هو ڪاروباري چٽاڀيٽي ۾ ڪامياب ٿي ويندا ته انهن جون تخليقي قوتون انهن جي لاءِ واٽون بڻائي انهن کي ڪاميابي سان ڪامياب ڪن ٿيون.
اهڙي طرح اوهان به ڪاميابيءَ جو رستو ڳولڻ جي لاءِ پڪ سان تخليقي سوچ کي اختيار ڪري سگھو ٿا.
اوهان پنهنجا ذاتي مسئلا حل ڪري سگھو ٿا، جيڪڏهن اوهان انهن جي حل ڪرڻ تي يقين رکو ٿا. يقين تخليقي سوچن کي جنم ڏئي ٿو جڏهن ته غير يقيني ناڪاميءَ ڏانهن وٺي وڃي ٿي.
يقين اوهان جي اندر تعميري سوچ پيدا ڪرڻ شروع ڪري ڏيندو جنهن سان اوهان جو ذهن اوهان جي ڪاميابيءَ جي لاءِ رستو ٺاهيندو.
ٻه سال اڳ جي ڳالهه آهي ته هڪ نوجوان مون کي چيو ته منهنجي مدد ڪريو ته جيئن مان هڪ اهڙي نوڪري حاصل ڪري وٺان جنهن جو مستقبل ڀلو هجي. اهو نوجوان هڪ ڪمپنيءَ ۾ ڪلرڪ هو ۽ کيس پگھار تمام گھٽ ملندي هئي.
مون انهيءَ نوجوان سان ڪجھ دير گفتگو ڪئي ۽ ان جو اڳوڻو رڪارڊ چيڪ ڪيو. مون ان جي واکاڻ ڪئي ۽ کيس چيو ته تون سچ پچ هڪ سٺي نوڪري حاصل ڪري وٺندين، ڇو ته تون ذميواريون سنڀالڻ جي اهليت رکين ٿو. پر جيڪا نوڪري تون چاهين ٿو ان جي لاءِ ڪاليج جي ڊگري جي ضرورت آهي. تون اها ڊگري ٻن سالن ۾ حاصل ڪري سگھين ٿو پوءِ تو کي گھربل ملازمت ضرور ملي ويندي.
نوجوان چيو: مان محسوس ڪريان ٿو ته ڪاليج جي تعليم منهنجي مدد ڪري سگھي ٿي پر هينئر ڪاليج وڃڻ منهنجي لاءِ ممڪن ناهي.
ممڪن ناهي؟.... ڇو....؟ مون پڇيو! هن ٻڌائڻ شروع ڪيو ته منهنجي عمر هن وقت چوويهه سال آهي. مان ٻئي ٻار جو پيءُ بڻجڻ وارو آهيان. جيڪڏهن مان نوڪري ڇڏي ڏيندس ته ڪٽنب جي ڪفالت ڪيئن ڪندس؟ شايد اهو منهنجي لاءِ ناممڪن آهي.
دراصل نوجوان اهو سمجهي ورتو هو ته هن جي لاءِ ڪاليج جي پڙهائي يا تعليم ختم ٿي چڪي آهي.
تڏهن مون کيس چيو: جيڪڏهن تون ان ڳالهه تي يقين رکين ته تون ٻيهر ڪاليج يا يونيورسٽي وڃين سگهين ٿو ته شايد حل نڪري اچي.
تون پنهنجي ذهن ۾ اهو رک ته تون ٻيهر ڪاليج وڃين سگھين ٿو. شايد اها ڳالهه تنهنجي ذهن ۾ ڪا واٽ ڪڍي وٺي. تون يقين رک ته تون ائين ڪري سگھين ٿو ۽ پنهنجي ڪٽنب جي ڪفالت به ڪري سگھين ٿو.
تون ٻن هفتن کان پوءِ اچج ۽ پوءِ مون کي ٻڌائجانءِ ته تو ڇا ڪيو آهي؟ اهو نوجوان ٻن هفتن کان پوءِ مون وٽ آيو. هن چيو ته مون اوهان جي چوڻ مطابق تمام گھڻو سوچ ويچار ڪيو ۽ فيصلو ڪيو آهي ته مان ڪاليج ضرور ويندس. مون تجزيو ڪيو ۽ ان جو حل به ڳولي ورتو آهي..... هن ڪاليج کان ڊگري حاصل ڪري ورتي.
هو هڪ ٽريڊ ايسوسي ايشن کان وظيفو حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو. انهيءَ وظيفي سان هو پنهنجي ٽيوشن فيس ادا ڪندو هو ۽ ڪتاب وغيره وٺندو هو. هن نوڪري به جاري رکي ۽ ڪاليج به ويندو رهيو. انهيءَ ڪم ۾ کيس زال جي به مدد حاصل رهي.
زال مڙس پنهنجي بجيٽ جو توازن به صحيح رکيو ۽ پنهنجي تخليقي صلاحِيتن سان منزل به ماڻي ورتي، هن ڊگري حاصل ڪرڻ کان پوءِ پنهنجي دل گھري نوڪري به حاصل ڪري ورتي.