• سنڌي ٻوليءَ جي ترقي ۽ سنڌي لينگويج اٿارٽي II
گذريل هفتي واري ڪالم ۾ مون سنڌي لينگويج اٿارٽي قائم ٿيڻ جا “مول متا ۽ مقصد” بيان ڪيا هئا. اڄوڪي ڪالم ۾ اسان جائزو وٺنداسون ته ترتيبوار انهن “مول متن ۽ مقصدن” لاءِ ڪهڙا اپاءُ ورتا ويا آهن.
1. سنڌي ٻولي جي ترقيءَ ۾ واڌاري لاءِ ڪم ڪرڻ:
اهو ڪم برابر ٿي رهيو آهي. انهيءَ ۾ ڪاميابيون ڪيتريون ٿيون آهن يا ان جي رفتار ڪيتري تيز آهي سو وري ڌار سوال آهي. اسان جيڪي ٻاهر ويٺا آهيون. سي سؤ تنقيدون ڪريون ٿا، ٺٺوليون ڪريون ٿا ۽ ڪالم لکون ٿا. اسان ۾ مڃتا جو جذبو گهٽ ۽ تنقيد يا ٽوڪ ڪرڻ جو جذبو وڌيڪ ٿئي ٿو. ته عرض آهي ته اداري ۾ ويٺل اسان جي اڪابرن جي ڪارڪردگي کي نظر ۾ ضرور رکجي پر انهن جي مجبورين ۽ مالي توڙي انتظامي مشڪلاتن تي به نظر ڪرڻ گهرجي. جيئن مون عرض ڪيو هو ته اداري جي سالياني گرانٽ 15 لک رپيا ۽ فقط پگهارن تي خرچ 36 لک رپيا آهي ته هاڻي جڏهن ادارو پگهارن ۾ ئي پورو ناهي ته پوءِ سنڌي ٻوليءَ جي خدمت ۽ ترقي ۾ مشڪلاتون ته ٿينديون ئي پر ٿلهي ليکي سنڌي ٻوليءَ جي خدمت ٿئي پئي.
2. سنڌي ٻوليءَ جي تعليم ۽ سکيا کي بهتر بنائڻ ۽ خاص ڪري سنڌ ۽ سنڌ کان ٻاهر سنڌي نه ڄاڻيندڙ سرڪاري ملازمن ۽ عام شهرين کي سنڌي ٻوليءَ جي سکيا ڏيڻ:
هيءَ ڳالهه انتهائي اهم آهي خاص طرح سنڌ کان ٻاهر رهندڙ سنڌي نه ڄاڻندڙ عام شهرين کي سنڌي ٻولي جي سکيا ڏيڻ تمام ضروري آهي. تقريبن سموري دنيا ۾ هر هنڌ ڪنهن نه ڪنهن طرح سنڌي ٻوليءَ جي ناتي سان انجمنون، ائسوسيئيشنز يا سنگتون ٺهيل آهن. گهڻو ڪري ورهاڱي وقت سنڌ کان لڏي ويل سنڌي يا انهن جي اولاد “سنڌي بڻ بنياد” (Roots) جي سهاري سنڌي سنگتون ٺاهي ويٺا آهن. ڪنهن جو پيءُ ٽنڊي باگي جو رهاڪو هو ته ڪنهن جو ڏاڏو هيرآباد حيدرآباد جو رهاڪو هو. انهن نوجوانن کي سنڌي ڳالهائڻ اچي، نه لکڻ اچي، نه پڙهڻ اچي، پر شاباس آهي انهن کي ته اهي “بڻ بنياد”(Roots) جي سهاري سنگتون قائم ڪري ويٺا آهن ۽ شايد “جر ۾ سپون جيئن آهن ابر آسري” وانگر پنهنجي وڏن جي جنم ڀومي ڏانهن حسرت سان واجهائي رهيا آهن ته اتان ڪا نور جي لاٽ نڪرندي جا سندن تن من اجاري ڇڏيندي. اها نور جي لاٽ سنڌي ٻولي اختياري ئي ٿي سگهي ٿي. جتان کين سنڌي ٻولي سکڻ، لکڻ، پڙهڻ ۽ ڳالهائڻ جي سلسلي ۾ ڪا واهر ٿيندي ۽ مان پوري يقين سان چئي سگهان ٿو ته موجوده چيئرمين ان سلسلي ۾ تمام گهڻي محنت ڪري رهيو آهي. ان سلسلي ۾ تازو سنڌي لينگويج اٿارٽي جي احاطي ۾ ڪمپيوٽر رستي سڄي دنيا سان ڳنڍجي ويل سنڌي ٻولي جي سلسلي ۾ هڪ تقريب ٿي گذري، جنهن ۾ سنڌ ۽ سنڌي ٻولي جي سچي فرزند جناب عبدالماجد ڀرڳڙي هڪ ليڪچر ڏنو جنهن ۾ هن ٻڌايو سنڌي ٻولي ۾ هن وقت به اي ميل موڪلي سگهجي ٿي. انٽرنيٽ تي سنڌي ٻولي موڪلي سگهجي ٿي ۽ سنڌي ۾ چيٽنگ (Chatting) ڪري سگهجي ٿي پر اهو ڪو باقاعدي نموني سان نه پر ڪنهن جڳاڙ ذريعي ٿي ڪيوسين پر هاڻي اهو ڪم قانوني طور تي باقاعدگي سان ٿيندو “يونيڪوڊ” نالي هڪ ادارو آهي جنهن يونيڪوڊ اسٽينڊرڊ جي نالي سان هڪ عالمگير ڪوڊ پيج تشڪيل ڏنو آهي جنهن ۾ تمام گهڻي تحقيق کان پوءِ دنيا جي تمام ڄاتل سڃاتل ٻولين جون صورت خطيون (حرفين، انگن، علامتن ۽ نشاني سوڌيون) شامل ڪيون ويون ۽ ائين سنڌي کي به ان يونيورسل ڪوڊ پيج ۾ جاءِ ملي آهي ۽ سنڌي ڪمپوزنگ جي راهه هموار ٿي آهي. ڳالهه ڊگھي آهي مختصر طور تي ته ڪمپيوٽر جي ڄاتل سڃاتل ڪمپنين مائيڪرو سافٽ جي يونيڪوڊ ۾ جيڪي ٻوليون شامل آهن انهن ۾ سنڌي ٻولي به شامل آهي ۽ هن ئي سال سنڌي ٻولي زيرن زبرن پيش ۽ مڪمل اعرابن سميت اي ميل، انٽرنيٽ ۽ چيٽنگ لاءِ انگريزي ٻولي وانگر قابل استعمال ٿي ويندي. اها هڪ انتهائي وڏي ڪاميابي آهي سنڌي لينگويج اٿارٽي پنهنجي ليکي به Key Board Layout ترتيب ڏنو آهي. مطلب ته سنڌي لينگويج اٿارٽي، مانوارو عبدالماجد ڀرڳڙي، هڪ ٻيو محترم نالو سائين اياز شاهه مائيڪرو سافٽ سان لهر وچڙ ۾ آهن ۽ هن سال ئي ان ڏس ۾ وڏيون ڪاميابيون ٿيڻ واريون آهن، جنهن کان پوءِ سنڌ کان ٻاهر رهندڙ سنڌين، جن کي سنڌ ماءُ ۽ ان جي ٻوليءَ سان محبت ته آهي پر لاچار انهن کي سنڌي ٻولي سمجهڻ، لکڻ پڙهڻ ۽ ڳالهائڻ نه ٿي اچي انهن لاءِ نور جي اها لاٽ پهچي ويندي ۽ انهن کي سرنگهه جي پڇاڙيءَ ۾ روشني جو ڪرڻو (Light At The End Of Tunnel) نظر ايندو. اهڙي طرح ترتيبوار سنڌي ٻولي اٿارٽي جي ٻي مقصد جو پورائو ٿيندو نظر اچي ٿو.
3. سنڌ جي سرڪاري ۽ نيم سرڪاري دفترن توڙي ٻين خود مختيار ادارن عدالتن ۽ مڪاني ادارن اندر سنڌيءَ ۾ لکپڙهه ڪرڻ ۽ سنڌيءَ ۾ رڪارڊ رکڻ کي يقيني بنائڻ:
هن مقصد لاءِ پڻ اٿارٽي ڪوششون شروع ڪري ڏنيون آهن. ان سلسلي ۾ موجود حڪومت جي ناظمن ۽ DCO’s کي اٿارٽي پاران خط موڪليو ويو آهي جنهن جو متن پڙهندڙ جي دلچسپي لاءِ پيش ڪجي ٿو.
“خوشيءَ جي ڳالهه آهي جو اوهان صاحب نئين حڪومتي سرشتي ۾ ناظم/DCO مقرر ٿيا آهيو. اوهان مان اميد رکي سگهجي ٿي ته اوهان پنهنجي ضلعي اندر عوام ۽ سماجي ڀلائي لاءِ هر ممڪن ڪوشش ڪندا.
اوهان کي چڱي طرح سڌ هوندي ته سنڌي لينگويج اٿارٽي، سنڌ اسيمبلي جي منظور ڪيل “سنڌ ايڪٽ 1962ع” (سنڌي ٻولي جي سکيا، ترقي ۽ استعمال) ۽ “سنڌ ترميمي ائڪٽ ائڪٽ 1990ع” (سنڌي ٻوليءَ جي سکيا ترقي ۽ استعمال) موجب 1991ع ۾ قائم ٿي اٿارٽي جي بنيادي متن ۽ مقصدن ۾ :
“سنڌي ٻولي سنڌ سرڪاري زبان هئڻ سبب سنڌي تعليم جي واڌاري، ٻولي جي ترقي ۽ دفترن جي استعمال لاءِ ضروري قدم کڻڻ. سرڪاري نيم سرڪاري، خودمختيار ادارن ۽ مڪاني ادارن، جي دفترن ۾ سنڌيءَ ۾ لکپڙهه کي يقيني بنائڻ، نصابي ڪتابن، سرڪاري پڌرنامن، دستاويزن، رستي جي پٿرن، نقشن، نالي وارين تختين، بنيادي پٿرن، جاين ۽ ماڳن جي نالي ۾ سنڌي استعمال ڪرائڻ، ريڊيو، ٽي وي اخبارن ۽ ميڊيا جي ٻين ذريعن ۾ سنڌي ٻولي جي صحيح استعمال لاءِ ڪوشش ڪرڻ ڊڪشنريون، انسائيڪلو پيڊيا ۽ ٻيا حوالا جاتي مواد تيار ڪرائڻ سماجي ۽ سائنسي علمن جي فني اصطلاحن جا ڪتاب تيار ڪرائڻ، ٽائيپ رائيٽرن، ڪمپيوٽرن ۽ شارٽ هينڊ ۾ سنڌي جو استعمال عام ڪرڻ ۽ قومي ٻولي اردو ۽ ٻين پاڪستاني ٻولين کي هڪ ٻئي جي ويجهو آڻڻ لاءِ ڪتابن جا ترجما ڪرائڻ وغيره شامل آهن اٿارٽي جي متن مقصدن ۽ سنڌ اسيمبلي جي منظور ڪيل قانون جي روشني ۾ اوهان کي گذارش ڪجي ٿي ته:
1. اوهان پنهنجي علائقي اندر دفتري لکپڙهه سنڌي ۾ ڪرڻ جي هدايت نامون جاري ڪندا.
2. دفترن جا نالا، نالن جو تختيون نوٽس بورڊ سرڪيولر وغيره سنڌيءَ ۾ لکائيندا.
3. رستن تي ميلن جا پٿر سنڌيءَ ۾ لکائڻ جو بندوبست ڪندا هن سلسلي ۾ اسان جو ادارو هر ممڪن مدد ۽ رهنمائي لاءِ تيار آهي.
اٿارٽي جو اهو خط مقصد نمبر ٽئين جي سلسلي ۾ سٺي پيش قدمي آهي. خط ۾ اردو کي قومي زبان ۽ باقي ٻولين کي پاڪستاني ٻولين واري ڳالهه بهرحال بحث طلب آهي ڇو ته اسان وٽ اردو توڙي سنڌيءَ جا دانشور اردوءَ کي فقط رابطي جي زبان Lingua Franca مڃڻ لاءِ تيار آهن ۽ ڇو ته اردو پاڪستان جي موجوده صوبن مان ڪنهن هڪ به صوبي جي زبان نه آهي تنهن ڪري ان کي قومي زبان سڏڻ جو ڪو به جواز ناهي. اهو بحث طلب معاملو آهي. جنهن تي دانشورن جي راءِ اسان لاءِ هڪ رهنمائي ڪندي. اسان جو ايندڙ ڪالم به اٿارٽي جي سلسلي ۾ هوندو ڇو ته “پيٽ ورن ۾ اڃان کوڙ ڳالهيون آهن.”
عوامي آواز - 4 فيبروري 2002ع