• تخليق جي رمزيت
دنيا ايڪيهين صدي ۾ داخل ٿي چڪي آهي ۽ اسان سنڌ ۾ خاص طور عورتن کي “ڪاري” ڪري قتل ڪري رهيا آهيون، جڏهن ته اڄ کان اٺ هزار سال قبل مسيح ۾ به ائين ڪو نه هو. عورت ڪڏهن مرد جي برابر ته ڪڏهن مرد کان مقدس ۽ مٿاهين سمجهي ويندي هئي. شاعري کان فلاسافي تائين آرٽ توڙي شهري حڪومتي معاملن ۾ عورت مرد سان برابر جي شريڪ هئي. ڪتاب لکي ٿو ته تنهن وقت عورت ڪوٽا جي بنياد تي نه پر اهليت جي بنياد تي مرد سان برابري ڪندي هئي. ڪتاب ۾ ان وقت يعني اٺ هزار قبل مسيح کان پنج هزار قبل مسيح جي وقت جي مشهور عورتن جا نالا حوالي طور لکيا آهن جن ۾ “ديوي ليلاما” جو نالو آهي، جيڪا 5333 قبل مسيح ۾ سنڌيءَ جي سرپرست هئي.
ڪتاب ۾ هڪ ٻي عورت جو نالو به شامل آهي، جيڪا پنج هزار قبل مسيح ۾ سنڌ ۽ هند جي مشهور فزيشن ۽ سرجن يا ڀٽائي جي ٻولي ۾ چئجي ته “تن طبيب” هئي ۽ “واڍوڙي” (سرجن) هئي، تنهن جو نالو هو “هنا وانتري” ڪتاب ۾ لکيل آهي ته اها به عورت ئي هئي، جنهن جو نالو ليلاوتي هو، جنهن انگي حساب (Arithmetic) جو بنياد وڌو ۽ بعد جي صدين ۾ سندس ئي رائج ڪيل اعشاري نظام (Decimal System) اڳتي وڌيو. تنهن وقت جي آريائي فوج ۾ به عورتن جي شموليت جو ذڪر ملي ٿو.
تنهن زماني ۾ اهو بحث به هلندڙ هو ته خدا مرد آهي يا عورت. پر تڏهن مذهبي ڏڻن تي جيڪي ڀڄن ڳائبا هئا انهن مان هڪ جو آزاد ترجمو ڪري توهان جي دلچسپي لاءِ ٻڌايان ٿو.
“هوءَ جيڪا عظيم ترين آهي
اچو ته تنهن جي شان مان ۽ شوڪت تي سوچيون
هوءَ جيڪا اڪيلي آهي
جنهن جو ڪو ثاني شريڪ ڪونهي
۽ هوءَ اسان جي دلين تي راڄ ڪري ٿي
نه فقط اسان جي دلين تي راڄ ڪري ٿي
بلڪ اسان جي لفظن، سوچن ۽ عملن تي به سندس دخل آهي
هوءَ جنهنجو ڪو انت ڪونهي ڪو.
هوءَ نه جنهن جي شروعات آهي ۽ نه جنهن جي پڄاڻي آهي.
هوءَ جيڪا زمان ۽ مڪان کان مٿاهين آهي
هوءَ جيڪا ڪائنات جي وجود جو سبب آهي
هوءَ جيڪا هر اوسر ۽ وجود جو ٻج آهي
هوءَ جيڪا “هست” ۽ “بود” ۽ وجود آهي
۽ هوءَ جيڪا “پاڻ جو اهڃاڻ” آهي
۽ هوءَ دلين جي اندر ۾ سرجندڙ سوچ کي به سمجهڻ جي سگهه رکي ٿي.
اسان جا سجدا سجود، اسان جو وجد وجود
اسان جي “هست ۽ بود” اسان جي عبادت
اسان جي رياضت سڀ ڪجهه ان لاءِ آهي.
ان لاءِ ته جيئن هوءَ هميشه هميشه لاءِ اسان لاءِ ڇپر ۽ ڇٽ رهي.”
هن دعا يا ڀڄن ۾ خدا کي “هوءَ” يا عورت ڪري سڏيو ويو آهي. پوءِ اها عورت ڇو ته “خدا” آهي ان ڪري خدا جا روپ جدا جدا ٿي سگهن ٿا خدا هروڀرو هر وقت عورت جي روپ ۾ نه ٿو رهي. “هوءَ” ڪائناتي رمز آهي خود خالق آهي. خود مخلوق آهي.
هوءَ عورت به آهي ته مرد به آهي هوءَ معصوم به آهي، جوان به آهي عمر رسيده به آهي، اڪيچار هن جا روپ آهن.
هوءَ ڪائنات آهي ۽ ڪائنات ۾ جو ڪجهه به آهي “هوءَ” آهي.
عجيب لڳي ٿو ته جڏهن اٺ هزار سال قبل مسيح جو اهو ڀڄن پڙهون ٿا يا چوڏهن سؤ سال اڳ نازل ٿيل قرآن شريف جي صورت فاتحه پڙهجي ٿي يا جڏهن پوڻا ٽي سو سال اڳ جي ڀٽائي کي پڙهجي ٿو ته ڳالهه مڙئي ساڳي ٿي لڳي.
ڀٽائي کي ٻڌو:
سو هي سو هو سو اجل سو الله
سو پرين. سو پساهه سو ويري سو واهرو
پاڻهين جل جلالهو، پاڻهين جان جمال
پاڻهين صورت پرين جي، پاڻهين حسن ڪمال
پاڻهين پير مريد ٿئي، پاڻهين پاڻ خيال
سو سڀوئي حال منجهائي معلوم ٿئي
پاڻهين پسي پاڻ کي، پاڻهين محبوب
پاڻهين خلقيو خوب، پاڻهين طالب تن جو.
ڀٽائي کان وري موٽي ٿا اچون اٺ هزار سال قبل مسيح جي هڪ ڀڄن طرف جنهن ۾ خالق جي روپ بيان ڪرڻ جي مشڪلات طرف اشارو آهي.
“مان خيال سان، سوچ سان يا زبان سان ڪيئن سمجهائي سگهان، جنهن حقيقت جو مون وٽ ادراڪ ئي ناهي ڀلا ڪير ڄاڻي ڪير سمجهي ڪنهن کي ڪل، ڪنهن وقت ڪنهن گهڙي ڪنهن پل هو الهامي انداز ۾ ۽ آهستي اچي نڪري ۽ من اندر واسو ڪري ويهي رهي. ايئن آهستي بنا شور بنا کڙڪي اچي اسان جي اندر ۾ آستانو ڪري اهو جيڪو هن جي اصلي آستانو آهي يعني دل، تو وٽ ئي تنهنجي اندر ۾ ٻيو ڪٿي، پوءِ توهان ۽ هو هڪ ٿي ويندؤ حق موجود.”
هاڻي ڏيو منهن.
عوامي آواز ڪراچي-اڱارو 1 جولاءِ 2002ع