• عدالتي فيصلي جو هڪ ٻيو رخ
پر عدالتي فيصلي جي مجرمن تي سنجيدگي سان ڪوبه غور نه ٿو ڪري، ان جي مثبت ۽ منفي پهلوئن جي ايمانداري سان ڇنڊ ڇاڻ جي وڏي ضرورت آهي، جڏهن ته ڪنهن به حالت ۾ اين آر او جي فائدي ۾ نه ٿو ڳالهائي سگهجي پر سپريم ڪورٽ جي فيصلي جي سياسي محرڪات تي ڳالهائڻ ۽ سوچڻ جي ضرورت آهي عوام کي “لُڙ ۾ مزو” ضرور ايندو. عوام کي انصاف جي تقاضائن کي پورو ڪرڻ سان ايتري دلچسپي نه هوندي آهي. راشين ۽ ڏوهارين جي ڪيتري قدر تذليل ٿيندي ۽ انهن تي “هوڙيو هوڙيو” ڪرڻ ۽ ڏسڻ ۾ ماڻهن کي وڌيڪ مزو ايندو انهن کي انهي سان ڪابه دلچسپي ناهي ته ادارا مضبوط ٿين ۽ قانون جي حڪمراني قائم ٿئي.
انهي ۾ ڪوبه شڪ ناهي ته مذهب ۽ سياست جي آڙ ۾ رشوت ۽ دهشتگردي ٿي رهي آهي. مذهبي انتهاپسندي غير منطقي ۽ غير اخلاقي حد تائين وڌي وئي آهي جنهنجي نتيجي ۾ تمام گهڻيون انساني جانيون ضايع ٿي چڪيون آهن. ان بيماري جو علاج ضروري آهي پر تحمل ۽ بردباري سان، قانون، آئيني ۽ اخلاق جي دائري ۾ رهندي.
ان حساب سان عدالتي فيصلي جا ڪجهه پاسا مثبت ناهن. وڪيلن جي تحريڪ توڙي عدليه خود پاڻ به ان ڳالهه تي تنقيد ڪندي رهي آهي ته عدليه، انتظاميه ۽ پارليامينٽ جي اختيارين ۾ وچ وارن تقاضائن جي پورائي نه پئي ڪئي وڃي.
آين آر او خلاف عدالتي فيصلي ۾ ان ورڇ واري اصول جو خيال نه رکيو ويو آهي. عدالتي فيصلي جي نتيجي ۾ توازن خراب ٿي ويو آهي ۽ عدليه پنهنجي حدن کي اورانگهيو آهي. عدليه پنهنجي ڌاڪي ڄمائڻ خاطر ان توازن کي بگاڙي وڌو آهي.
هڪ ڊڪٽيٽر- آمر ۽ جابر جي دور ۾ پارليامينٽ جي نمائندن مٿان جيڪا تلوار لڙڪائي وئي هئي. موجوده عدالتي فيصلي ان تلوار لڙڪڻ واري آمر پاران مڙهيل آئيني نقطن جي پاسداري ڪئي آهي. ان فيصلي “گذري ويل ماضي جي معاملن” کي مرضي مطابق چونڊ ڪري اڪلايو آهي.
اها ڳالهه سمجهه کان ٻاهر آهي ته موجوده سپريم ڪورٽ چوي ته ان جي اڳوڻي عدالتي فيصلي جنهن ۾ آين آر او سميت مختلف آرڊيننس کي ۽ مشرف واري ايمرجنسي کي پارليامينٽ کان پاس ڪرائي قانون جي شڪل ڏني وئي. اهي عدالتي فيصلا نه فقط غلط هئا. پر عدالت انهن فيصلن ۾ پنهنجيون حدون اورانگهيون هيون.
اين آر او واري عدالتي فيصلي مطابق اهو آئين جي آرٽيڪل 62 (ف) جي خلاف آهي جنهن ۾ اهو چيو ويو آهي ته پارليامينٽ جو ميمبر، اعليٰ ڪردار جو مالڪ، سمجهدار، ايماندار، خداترس ۽ امين هجڻ گهرجي. اهڙي طرح بدنام زمانا، بدڪردار ضياءِ واري حڪومت پاران گهڙيل ان آئيني نقطي مطابق هاڻي عدالت پارليامينٽ جي نمائندن کي پرکيندي!!! آئين جي ان ضيائي ترميم جو مقصد پارليامينٽ جي ميمبرن کي سدائين خوف واري حالت ۾ رکڻ آهي ۽ غير جمهوري آهي.
جيڪڏهن پارليامينٽ جو ميمبر ٿيڻ لاءِ ۽ چونڊون وڙهڻ لاءِ اهڙي اعليٰ صفت ۽ ڪردار واري ضيائي ترميم مان گذرڻو آهي ته پوءِ ججن جي چونڊ ته اڃا به اتم ۽ اعليٰ ڪردار جي ٿيڻ گهرجي. بهرحال ججن کي ته هونئن به پنهنجي اعليٰ ظرف ۽ ايمانداري ۽ ڪردار تي ئي اهو مقام ڏنو ويندو آهي. جن ججن ماضيءَ ۾ غلطيون ڪيون تن پنهنجي ايندڙ وقت ۾ ترميم ڪرڻ ۽ اڳتي لاءِ صحيح ٿي هلڻ جي واعدن ۽ وچنن تي پنهنجو ڪم ٽپائي ويا. ڇا ايتري رعايت يا گنجائش جا ٻيا ڪي حقدار ناهن، ته اهي به پنهنجيون ماضيءَ جون غلطيون ٺيڪ ڪري هڪ نئين زندگي جو آغاز ڪن، اهو فيصلو ڪير ڪندو؟
ڇا مبشر حسين يا اين آر او جا ٻيا ڪيس داخل ڪندڙ آئين جي آرٽيڪل 62 واري امتحان ۾ پاس ٿي ويندا؟! ته هينئر ٻيو سوال اهو ٿو اٿي ته شيشي جي گهرن ۾ رهڻ وارا ٻين تي پٿر اڇلائڻ جا حقدار آهن؟ اڃا عدالتي فيصلي تي گهڻيون ڳالهيون آهن. انهي “سپروائيزري” ڪردار بجاءِ “مانيٽرنگ” وارو ڪردار ادا ڪيو آهي.
هندستان ۾، گجرات واري خونريزي ۾ سپريم ڪورٽ سڌي سنئي مداخلت ڪئي هئي پر سپروائيزري ڪورٽ ۾ مانيٽرنگ سيل ڪو نه کُليا هئا. ڇا سپريم ڪورٽ جو اهو ڪم آهي ته بدنام نيب آرڊيننس کي جائز قرار ڏئي ته ان جي پنهنجي پسند جا ماڻهو رکي ٻيهر جوڙجڪ ڪن؟!
اهو سچ آهي ته عوام کي عدالتن تي اعتماد آهي پر ان سان عدالتن کي اهو حق نه ٿو ملي ته اهي انتظاميه يا پارليامينٽ جي حدن ۾ ٽپي پون يا پنهنجون حدون اورانگهين. ائين ٿيندو رهيو ته عوام جو عدالتن تان اعتماد کڄي ويندو. انهي فيصلي جا ڏور رس نتيجا اگرا ٿي سگهن ٿا. اهڙن فيصلن کي جيڪڏهن اٻهرائپ ۽ تڪڙ ۾ تعميل ڪيو ويندو ته پوءِ اڄ جا ظالم سڀاڻي جا مظلوم تصور ڪيا ويندا تنهنڪري ڀلائي انهي ۾ آهي ته هر ادارو پنهنجو پنهنجو ڪم ڪري ۽ واهه واهه ڪري حدون نه اورانگهيون وڃن.
عاصمه جهانگير جا حواله پورا ٿيا، سندس ڳالهين مان الائي ڇو فيض احمد فيض جو هي بيت ذهن تي تري آيو.
بنين هين اهل حوس- مدعي ڀي منصف ڀي
ڪسي وڪيل ڪرين- ڪس سي منصفي چاهين
يا وري ڀٽائيءَ جو هي بيت:
جئه سي لوڙائو ٿيا- جنين سندي ڌير
ماروئڙا فقير- ڪنهن در ڏيندا دانهڙي
اچو ته ساڳي تاريخ جي ڊان ۾ عرفان حسين جا خيال ٻڌون:
ماضي ۾ ڪورٽ جي فيصلن ملڪ جي مستقبل تي منفي اثر ڇڏيا آهن. تاريخ ڪورٽ جي هاڻوڪي فيصلي کي ڪيئن ڏسندي؟ ڇا اين آر او ختم ٿيڻ سان پاڪستان ۾ رشوت جون پاڙون پٽجي وينديون. اين آر او خلاف عدالتي فيصلي تي ٿيندڙ شادمانن ۽ ڌمالن مان ائين ٿو لڳي ڄڻ ته پاڪستان جا سمورا مسئلا حل ٿي ويا. ۽ هاڻي سنهري دور جي شروعات ٿيڻ واري آهي. چيف جسٽس افتخار محمد چوڌري جي بحالي واري وڪيلن جي تحريڪ دوران نواز شريف هڪ ٽيليوزن تي انٽرويو ڏيندي چيو هو ته: “جب چيف جسٽس صاحب واپس اپني عهدي پي لگ جائينگي تو مين خدا ڪي قسم کاتاهون ڪي پاڪستان ڪي ساري مسائل حل هو جائينگي.”
چيف جسٽس افتخار چوڌري ڪافي مهينن کان بحال ٿي چڪو آهي ڪو نواز شريف کي پنهنجو “خدا جو قسم” ياد ڏياري پڇي ته ڇا پاڪستان جا سمورا مسئلا حل ٿي ويا؟ لوڊشيڊنگ هلي پئي، قيمتون چڙهن پيون، جهادين جي موتمار ڪاروائين ۾ تيزي اچي وئي آهي. ته پوءِ هن فيصلي ۾ ڪنهن کٽيو ڪنهن هارايو؟ نيب جي لسٽ ۾ شامل اٺ هزار ماڻهن جا ڪيس وري کلندا. اهي ڪيس جن جو ويهن سالن تائين فيصلو نه ٿي سگهيو آهي. پ پ پ جي حڪومت ۽ آصف علي زرداري کي وري نئين سر انهن ڪيسن کي منهن ڏيڻو پوندو.
ايم ڪيو ايم جنهن اين آر او مان وڌ ۾ وڌ فائدا ورتا ان پارٽي کي گهڻو سيڪ نه ايندو ڇو ته ان جو اڳواڻ برطانيه جو شهري آهي ۽ لنڊن ۾ سڪون سان ويٺو آهي. پارٽي جا ٻيا سڀ عهديدار لچڪدار آهن. هر ڪو سمجهي ٿو ته اين آر او کان وڌ ۾ وڌ فائدو حاصل ڪندڙ پارٽي اين آر او جي حق ۾ ووٽ ڏيڻ کان انڪار ڪيو ان مان اهو سمجهڻ ڏکيو ناهي ته ان جي اسٽيبلشمينٽ سان ڳالهه ٻولهه آهي يا ڊيل ٿي آهي. في الحال نواز شريف ڏاڍو خوش نظر اچي رهيو آهي ۽ شايد هن کي اهو نظر نه اچي رهيو آهي ته جمهوري نظام درهم برهم ٿيڻ سان سندس خوشيون سندس گهڻو ساٿ نه ڏينديون. ڪجهه به ٿئي هڪ ڳالهه يقيني آهي ته اسان جي قانوندانن کي ڊگهي عرصي لاءِ وافر روزگار مهيا ٿيندو. هزارن ماڻهن کي گرفتاري کان اڳ ضمانتون ڪرائڻيون پونديون ۽ بعد ۾ سالن جا سال ڪيس لڙڻا پوندا. وڪيلن کي وڏو ڪم ملي ويندو ۽ لانگ مارچن وارا ٿڪ لهي ويندا.
پر هڪ ڳالهه سمجهه ۾ نه ٿي اچي ته جيڪي ڪيس ويهن سالن تائين ڪورٽن ۾ فيصلن جا منتظر هئا انهن جا هاڻي تڪڙا فيصلا ڪهڙي اصول تي ٿيندا.
جن کي ذيلي ڪورٽن جو تجربو آهي اهي انهي ڳالهه جا شاهد آهن ته عدالتي سسٽم ۾ ڪيتريون خرابيون آهن، ايترو ته بيڪ لاگ آهي جو سالن جا سال ڪيسن جو وارو ئي نه ٿو اچي. ڪورٽن ۾ خود رشوت هلي ٿي. ته هاڻي اتي تڪڙن فيصلن ٿيڻ جي ڇو اميد ڪجي؟ اسٽيبلشمينٽ کي ٻين پارٽين کان وڌيڪ هر وقت پ پ پ منجهان خطرو هوندو آهي انڪري نيب جي ڪيسن ۾ اڪثريت پيپلز پارٽي وارن جي آهي. نواز شريف نه فقط ڦاسي گهاٽ کان بچي ويو پر هن سعودي عرب ۾ آرام سان ڪجهه سال گذاريا. اسان اهو نه ٿا چئون ته راشي ماڻهن کان پڇاڻو نه ٿئي. اسان اهو چاهيون ٿا ته اهي ڪاروائيون انصاف ۽ هڪ جهڙائي تي ٻڌل هجن ۽ ڏوهاري جي پارٽين جي بنياد تي چونڊ نه ڪئي وڃي.
نيب جي لسٽ ۾ وڏي اڪثريت جو تعلق سنڌ سان آهي. ڇا اسان اهو پڇي سگهون ٿا ته پنجاب جي هيڏي وڏي صوبي ۾ سڀ ايماندار ۽ ديانتدار رهن ٿا؟ يا پ پ پ سان تعلق رکندڙ سنڌي اڳواڻن کي ٻيهر نشانو بڻايو پيو وڃي؟ هن وقت جڏهن پاڪستاني فوج فاٽا ۾ پاڪستان جي دشمنن سان مهاڏو ڏئي رهي آهي تڏهن حڪومت کي باقي ڪم سڪون سان ڪرڻ ڏنا وڃن.
اڃا وقت آهي جو اسان هڪ خطرناڪ موڙ تي پهچڻ کان اڳ سوچيون. نواز شريف کي سوچڻ گهرجي، سمجهڻ گهرجي ۽ وڏي واڪي چوڻ گهرجي ته هو پ پ پ سان گڏ آهي ۽ جمهوري نظام کي درهم برهم ٿين کان بچائڻ ۾ پنهنجو ڪردار ادا ڪري ٻي صورت ۾ مارشل لا ۽ فوجي حڪومتن جو انتظار ڪريو.
عوامي آواز ڪراچي- 20 ڊسمبر2009 ع