امن ۽ آشتيءَ جي سفير اينميري شمل
شاهه ڀٽائيءَ جي ڪلام کي جيڪڏهن سورلي، ٽرمپ ۽ شمل جهڙا گوري چمڙي وارا شارح ملن ها ته شايد اهو تاريخ جو تمام شديد نقصان اسان سنڌين کي ئي ٿئي ها.
جيئن جيئن مسلمانن جي پئٽرول ۽ قدرتي وسيلن جي هٿ ڪرڻ خاطر بش- بليئر سازش دهشتگردي جي خاتمي جي آڙ ۾ هڪ سپر دهشتگردي ۾ مبتلا ٿندا رهن ٿا ۽ گڏيل قومن سميت نيٽو جي اتحادين جي غير فطري “ٻانهن مروڙ” ۾ ملوث ٿي ڪري اسلام کي دهشت گرديءَ سان ملائي رهيا آهن ۽ ايران عراق وغيره کي axis of evil (برائي جو ڳڙهه) يا سعودي عرب کي Kernel of evil (برائي جو ٻج) جا لقب ڏيئي رها آهن اتي اسان جنگي طاقت ۾ ته آمريڪا- برطانيا کان هيٺ آهيون ئي پر سموري دنيا ۾ اسلام کي بهترين مذهب ۽ امن، آشتي ۽ انصاف واري مذهب طور پيش ڪندڙ ۽ شاهه عبدالطيف ڀٽائي، علامه اقبال ۽ مولانا جلال الدين رومي ۽ منصور حلاج کي دنيا آڏو سمجهائيندڙ هڪ ڀوري چمڙي واري اسلام، تصوف ۽ امن آشتي واري عظيم مدبر ۽ دانشور جي لاڏاڻي واري زبان کي اسان زمانن تائين محسوس ڪندا رهنداسين ۽ هٿيارن کان هيڻو هجڻ کانپوءِ اسان اسلامي دنيا جي هڪ عظيم وڪيل ۽ دوست کان به محروم ٿي وياسين. پاڪستان ۾ شمل جي لاڏاڻي کان پوءِ مٿس ڪافي لکيو ويو آهي ۽ سنڌ يونيورسٽيءَ سميت ڪافي جاين تي مٿس ريفرنس پڻ ٿيا آهن. ان ڪري مٿس لکڻ فقط ورجاءُ ئي ٿيندو. تڏهن به آڱر ڪٽائي شهيد ٿيڻ وانگر مان به ان ثواب واري ڪم ۾ شريڪ ٿيڻ چاهيندس ۽ ٻڌيون سڌيون ڳالهيون توهان کي به ٻڌائڻ چاهيندس.
اينميري شمل 1922ع ۾ ايرفرٽ- جرمني ۾ پيدا ٿي. هوءَ اسڪول ۾ فرائيڊرڪ يوڪرٽ جا شعر وڏي شوق سان پڙهندي هئي. فارسي ۽ عربي ٻولي ۽ ادب جي ماهر فرائيڊرڪ ريوڪرٽ جي شعرن کان متاثر ٿي کيس مشرقي ٻولين کي پڙهڻ جو شوق پيدا ٿيو.
پندرهن سالن جي عمر ۾ هن عربي استاد جي شاگردي حاصل ڪئي. اهڙيءَ طرح پندرهن سالن جي عمر کان هن اسلامي درس ورتا ۽ باقي زندگي هوءَ اسلام ۽ تصوف تي درس ڏيندي رهي.
سورهن سالن جي عمر ۾ هن هاءِ اسڪول جي تعليم مڪمل ڪري ورتي هئي جيڪا انهن ڏينهن ۾ اڪثر ارڙهن سالن ۾ مڪمل ٿيندي هئي. يعني ٻه سال اڳ ۾ ئي هن اسڪول جي تعليم مڪمل ڪري ورتي. هڪ سال پوءِ هوءِ پنهنجي والد سان برلن موٽي آئي جتي هوءَ يونيورسٽي ۾ عربي ۽ اسلامي فنون بابت درس وٺندي رهي.
نومبر 1941ع ۾ هن پهرين ڊاڪٽوريٽ حاصل ڪئي ۽ پهرين اپريل 1945ع ۾ ٻي ڊاڪٽريٽ حاصل ڪئي. 1945ع ۾ آمريڪا کان کيس ماربرگ يونيورسٽي ۾ اسڪالرشپ جي آڇ ملي جتي هن کي فريڊرڪ هائيلر جي استادي ۾ پڙهڻ جو موقعو مليو جيڪو مذهبن جو مشهور تواريخ نويس هو. چوويهن سالن جي عمر ۾ هن 12 جنوري 1946ع ۾ پوسٽ ڊاڪٽورل وارو خطاب ڪيو.
1954ع ۾ هن ترڪي جي انقرا يونيورسٽي ۾ شموليت اختيار ڪئي جتي هوءَ ترڪي ٻولي ۾ مذهب پڙهائڻ لڳي. پنجن سالن کانپوءِ هوءِ ترڪي واپس آئي. جولاءِ 1969ع ۾ هوءَ هارورڊ يونيورسٽي ۾ هند- مسلم ثقافت پڙهائڻ لڳي. هن 25 سالن تائين هارورڊ يونيورسٽي ۾ پڙهايو جتان پوءِ هن رٽائر ڪيو. رٽائر ٿيڻ کانپوءِ هوءَ بون واپس آئي جتي هن اعزازي استاد طور سنسڪرت چيئر ۾ پڙهايو جيڪا 1818 کان قائم ٿيل آهي.
سندس شاندار تعليمي ۽ تدريسي رڪارڊ جي مڃتا طور تي، بون يونيورسٽي جي وائيس چانسلر 7 اپريل 1997ع تي شمل جي 75 هين سالگرهه جي موقعي تي کيس مان ڏيڻ لاءِ هڪ جشن منعقد ڪيو. يونيورسٽي جا سمورا پروفيسرتوڙي حڪومت جا عيوضي ۽ عالم ان موقعي تي شريڪ ٿيا. وائيس چانسلر ان موقعي تي پنهنجي مبارڪباد واري تقرير ۾ بون يونيورسٽي ۾ هند- مسلم ثقافت بابت اينميري شمل چيئر قائم ڪئي. هن اسلام ۽ تصوف تي اٽڪل 105 ڪتاب لکيا. کيس ست اعزازي ڊاڪٽوريٽ جون ڊگريون حاصل آهن. سندس اسڪالر شپ جو هم موضوع اسلام ۽ تصوف رهيا. شاهه عبدالطيف ڀٽائي، مولانا جلال الدين رومي، علامه اقبال، خواجه مير درد ۽ ٻيا ڪيترائي مشرقي شاعر سندس موضوع جو محور رهيا آهن.
هوءَ هر وقت “في البدي” (Ex-Tempore) ڳالهائيندي هئي ان ڪري به سندس تقرير ۾ وڏي طاقت هوندي هئي. ڇو ته لکيل تقرير پڙهڻ ۾ فقط چپ چرندا آهن ۽ تقرير جو تاثر ايڏو ڀرپور نه هوندو آهي جيڏو بر زبان ڳالهائڻ ۾ اثر هوندو آهي جتي زبان ۽ جسم ٻئي ساٿ ڏيندا آهن.
ميڪس مُلر شو پنهار، شليجل، شلر ۽ ڊاڪٽر ارنسٽ ٽرمپ کانپوءِ هن عظيم دانشور خاتون برصغير جي ثقافتن ۽ ٻولين کي اجاڳر ڪيو شمل جا ڪتاب:
1. Through The wheel and pain and grace
2. Pearls from Indus
3. Mystical Dimensions of Islam
۽ انيڪ ٻيا ڪتاب جڳان جڳ پڙهيا. پرجهيا ۽ ياد ڪيا ويندا. ڀٽائي، رومي، شمس الدين تبريزي، حلاج سرمد ۽ حافظ تي هوءَ جڏهن ڳالهائيندي هئي ته لڳندو هو ته علم، ادب ۽ دانش جا بند ڀڄي پيا آهن. گهڻن ماڻهن کي خبر هوندي ته هوءَ شاعرا به هئي سندس شعري مجموعو Nightingales under the snow 1994ع ۾ ڇپيو هو.
27 جنوري 2003ع جو سج اهڙو لٿو. جو پيار، سچ ۽ صلح جو به ڄڻ سج لهي ويو. هينئر ميدان بش، بليئر ۽ سندن ساٿارين جي هٿن ۾ آهي جيڪي بندوقن ۽ بمن جي ٻولي ۾ ڳالهائيندا ۽ لکين ڪروڙين بي گناهه انسانن جو رت وهڪرا ڪري وهندو تڏهن اسان کي تصوف جي زبان ڳالهائيندڙ گهڻو ياد ايندا.
عوامي آواز ڪراچي-اڱارو 25 فيبروري 2003ع