• درندا درياهه ۾
دهشت دم درياهه ۾ جت جايون جا نارن
نه ڪو سنڌو سير جو، مپ نه ملاحن،
درندا درياهه ۾ واڪا ڪيو ورن
سڄا ٻيڙا ٻار ۾ هليا هيٺ وڃن
پرزو پيدا نه ٿئي ڪو تختو منجهان تن
ڪو جو قهر ڪُن ۾ ويا ڪين ورن
اتي اڻ تارن، ساهڙ سير لنگهاءِ تون.
توهان ڏٺو، اسان ڏٺو، جڳ جهان ڏٺو ته “ درندا درياهه ۾ واڪا ڪيو ورندا رهيا”. بي ففٽي بمبارن جا واڪا سڀني ٻڌا ۽ اهڙيءَ طرح “سڄا ٻيڙا ٻار ۾ هيٺ هليا ويا” پر اڻ تارن کي ساهڙ سير نه لنگهايو. اڻ تارو ٻڏي ويا. “اڻ تارو” ، “اڻ ڄاڻ” صنعت ۽ حرفت جي فن کان محروم جديد ۽ سائنسي سوچ کان نابلند. انهن کي ساهڙ به سير ڇو لنگهائي؟.
حضرت محمد صلعم جي موجودگيءَ ۾ مسلمانن جيڪڏهن بدر جي جنگ ۾ فتح حاصل ڪئي هئي ته احد جي جنگ هارائي به هئي. ڇو ته مسلمان پنهنجا مورچا ڇڏي مال غنيمت پويان ڀڳا هئا.
طالبان ۽ مسلمان ان آسري ۾ رهيا ته جڏهن “اسماعيل” (حضرت)تي ڇري هلندي ته آسمانن مان “گهٽا” نازل ٿيندا ۽ “گهٽا” ڪسجي ويندا ۽ طالبان، مسلمان ۽ مجاهد بچي ويندا. پر ائين نه ٿيو.
ڪيئي اسماعيل ويا قربان ٿي
پر ڪٿان ڪوئي گهٽو نازل نه ٿيو.
طالبان جنگ يا جهاد هارائي چڪا آهن. انهن هٿيار ڦٽا ڪري ڇڏيا آهن. هزارن جي تعداد ۾ طالبان ۽ انهن جا حمايتي جهادي جن ۾ عرب، پاڪستاني ۽ چيچن شامل آهن مارجي چڪا آهن. جيڪي جيئرا آهن سي ڏچي ۾ آهن. قيد ۾ آهن. جنگ اڃان جاري آهي. آمريڪا جي لغت ۾ “دهشت گردي” اها آهي جيڪا آمريڪا ۽ جمهوري، سيڪيولر ۽ سڌريل مغرب خلاف اسلامي جهادين جوٽي آهي. مسلمان سمجهن ٿا ته آمريڪا وڏو دهشت گرد آهي، جنهن ايران، عراق ۽ افغانستان ۽ اسرائيل جي آڙ ۾ فلسطين ۾ جنگ جوٽي آهي.
اعتدال پسند ماڻهو اهو سمجهن ٿا ته نه مسلمانن جي “جهاد” واري تشريح درست آهي ۽ نه وري آمريڪا ۽ سندس اتحادين جي “دهشت گردي” واري تشريح صحيح آهي. هي محض مفادن جو ٽڪراءُ آهي. هي تهذيبن ۽ تمدن جو ٽڪراءُ آهي. جنهن جي اڳڪٿي مشهور تاريخ نويس سيموئل – پي- هٽنگن (Samuel. P. Hutingtion) پنهنجي جڳ مشهور ڪتاب (Clash Of Civiliezations) ۾ ڪري چڪو آهي. سند س خيال آهي ته ماضيءَ ۾ جيڪي به وڏيون جنگيون ٿي چڪيون آهن، اهي پڻ انهيءَ سبب جي ڪري ٿيون. هن وقت ٻه تهذيبون ٽڪراءَ ۾ آهن. هڪ تهذيب آهي مغربي دنيا جي، جنهن جي امامت آمريڪا وٽ آهي. مغربي دنيا وارا پاڻ کي سڌريل، جمهوري ۽ سيڪيولر سمجهن ٿا، اهي اقتصادي طور تي مٿڀرا ۽ مضبوط آهن. سائنس ۽ ٽيڪنالاجي ۾ طاقتور ۽ اڳتي آهن. اهي دهشتگردي جي تشريح ۽ سياسي سوچ ۾ ڀلي غلط ئي هجن، پر ان ۾ ڪو شڪ ڪونهي ته انهن وٽ طاقت آهي، صنعت ۽ حرفت جي طاقت. اقتصادي طاقت. ان ۾ ڪو به شڪ ڪونهي ته انهن وٽ جمهوريت جون پاڙون به مضبوط آهن ۽ تحرير ۽ تقرير جي آزادي آهي. جنهن جو تازو مثال آمريڪي پروفيسر ۽ دانشور نوم چومسڪي (Prof. Noam Chomsky) جون لاهور ۽ اسلام آباد ۾ ڪيل تقريرون آهن جن ۾ هن آمريڪا کي دنيا جو وڏي ۾ وڏو دهشت گرد ملڪ قرار ڏنو. اسلام آباد ۾ انگريزي اخبار “ڊان” ۽ اقبال احمد فائونڊيشن جي سهڪار سان ڪرايل هڪ ليڪچر ۾ پروفيسر چومسڪي آمريڪا ۽ برطانيا کي دهشت گرد ۽ توسيع پرست قرار ڏنو. هن چيو ته آمريڪا ۽ برطانيا پاڻ کي ڪنهن قانون کان بالاتر سمجهن ٿا. هن آمريڪي ۽ برطانوي دهشت گردي ۽ توسيع پسندي جا ڪيئي مثال ڏيندي ٻڌايو ته پوين ٻن صدين کان آمريڪا غاصب رهيو آهي. پنهنجي توسيع پسندي جي ناپاڪ ارادن سان آمريڪا ميڪسيڪو تي فوج ڪشي ڪئي ان جي آسپاس جي علائقن تي گهيراءَ ڪيو. فلپائينز تي حملو ڪيو ۽ هزارين بي ڏوهن کي موت جي ننڊ سمهاري ڇڏيو. هن ٻڌايو ته اڄ به آمريڪا هٿان مارجي ويلن جو تعداد گهڻي ۾ گهڻو آهي. هن ٻڌايو ته ٻن صدين جي تواريخ ۾ پهريون ڀيرو بندوقن جو رخ مخالف رخ تي آهي جيڪا وڏي تواريخي تبديلي آهي. هن افسوس جو اظهار ڪندي چيو ته ٽين دنيا جي ملڪن ۾ جمهوريت جو فقدان آهي. تحرير ۽ تقرير جي آزادي ڪانهي ۽ آمر فوجي توڙي سلطان غير اخلاقي ۽ غير منطقي طور تي اقتدار تي قابض رهن ٿا. اهڙي غير اخلاقي، غير قانوني ۽ غير منطقي حڪومتن کي پنهنجي اقتدار کي طول ڏيڻ لاءِ آمريڪا ۽ برطانيه جهڙين طاقتن جو سهارو وٺڻو پوي ٿو جيڪي پنهنجي شرطن تي انهن کي ٺيڪو ڏين ٿا.
ٽين دنيا جا ملڪ پنهنجن جنگن ۽ جهيڙن ۾ مصروف رهن ٿا ۽ آمريڪا کي پنهنجن جنگي جهازن، هٿيارن پنهوارن جو مارڪيٽ ملي وڃي ٿو. تهذيبن جي ٽڪراءُ جي ٻي ڌر هاڻي ظاهر ظهور اسلامي دنيا آهي جنهن وٽ اسلام ۽ جهاد جو نظريو به صاف ناهي.
طالبان ۽ سندن اتحادين جو ئي مثال وٺو رڳو بندوقون هلائڻ کي “جهاد” چئبو آهي ڇا؟ ۽ افغانستان ۾ پاڪستان جي اسلامي جماعتن ۽ جهادي تنظيمن پاران ڳڀرو نوجوانن کي موڪلي مارائڻ ڪهڙو جهاد هو؟ يارهين سيپٽمبر جي واقعن ۽ ان کانپوءِ وارين تبديلين مان خبر پوي ٿي ته مسلمان خساري ۾ ويا. ڪشمير ۽ فلسطين جي مسلمانن تي ٿيندڙ ظلم پس منظر ۾ هليا ويا. اسرائيل کي فلسطين خلاف کلي دهشت گردي ۽ جارحيت جو موقعو ملي ويو. آمريڪي ۽ برطانيه جون حڪومتون اسرائيلي دهشت گردي خلاف زباني بيانن کان اڳتي وڌي ڪنهن عملي ڪارڪردگي جو مظاهرو نه ڪيو آهي.
مستقبل ڏاڍو تاريڪ آهي. هي اقتصادي ۽ سائنسي، هنر، حرفت ۽ نشرو اشاعت جي ذريعن جي جنگ آهي. مسلمانن کي اندر جون اکيون کولڻ کپن. عربن کي هوش اچڻ گهرجي.
ٽين دنيا جي ملڪن کي سمجهڻ گهرجي ته تهذيبن جي ٽڪراءُ جي نتيجي ۾ ٿيندڙ جنگين ۾ ڪير کٽندو ۽ ڪير هارائيندو. گڏيل قومون، توڙي آءِ آيم ايف ۽ ورلڊ بينڪ جا ادارا، اهي سڀ آمريڪا ۽ برطانيه جون “رکيل” (Keeps) آهن جيڪي انهن جي اشارن تي ڪپڙا لاهن ٿا. ٽين دنيا ۽ اسلامي دنيا کي پنهنجا ادارا ٺاهڻا پوندا پنهنجو اقتصادي نظام اڏڻو پوندو. BBC ۽ CNN مقابلي جو پنهنجا نشرياتي ادارو قائم ڪرڻو پوندو. پنهنجن ٻارن ۽ عورتن کي تعليم ۽ جمهوريت جون آزاديون ڏيڻيون پونديون. جهاد جون نيون ۽ 21 هين صدي سان ٺهڪندڙ معنائون ڳولڻيون پونديون “اجتهاد” جون ايڪيهين صدي سان ٺهڪندڙ معنائون ڳولڻيون پونديون اهڙي طرح پاڪستان ۽ هندستان کي حقيقت پسند ٿي پنهنجا اختلاف دور ڪرڻا پوندا ٻي صورت ۾ تهذيبن جي ٽڪراءُ ۾ ڪير کٽندو ۽ ڪير هارئيندو اهو سمجهي سگهڻ ايترو مشڪل نه هئڻ گهرجي.
عوامي آواز ڪراچي -21 ڊسمبر 2001