• اگهاڙيءَ وهانءُ ويو ويچاريءَ وسري
هڪڙا آهن وڏا ماڻهو
تنهنجا آهن ڪهڙا ماڻهو،
پنهنجن تي نيشان هڻي وڃ.
(آسي زميني)
آسمان واري جا نيشان. الڳ رنگ جا هوندا آهن، جيڪي اسان انسانن کي سمجهه ۾ ڏکيا ايندا آهن، پر “ميرو وال” ۾ آسي زميني موجب “وڏن” ماڻهن، “ننڍن” ماڻهن تي جيڪي “نيشان” ڇڏيا آهن اهو خاص طور تي اسلام جي پيروڪارن ۽ عام طور تي انسان ذات تي “ناسور” ٿي نروار ٿيندا.
هر حڪومت خلاف ٺاهيل هر محاذ جي ٺهيل ٺڪيل ۽ دائمي اڳواڻ نوابزادي نصر الله ۽ تهمينه جي “ماءِ فيوڊل لارڊ” ۽ اڻ ڳڻين زالن جي مڙس غلام مصطفيٰ کر “شير پنجاب” جي ضلعي مظفر ڳڙهه جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ “ميرو والا” ۾ جيڪو ڪجهه ٿيو، تنهن “مسلم امه” کي شرمائي ڇڏيو آهي. “نعره تڪبير الله اڪبر” نعره رسالت “يا رسول الله” چوڻ واري قوم اسلام، ڪشمير، نماز ۽ جهاد لاءِ اٺئي پهر پهرا ڏيندڙ “مملڪت خدا داد پاڪستان” جي “مسلم امه” صوم صلوات، حج زاڪوات جي پابند ۽ عيداالاضحيٰ تي ٻڪرن ڪهڻ واري قوم جي هڪ بي گناهه نياڻي جي “پئنچائت” جي فتويٰ تي جڏهن لڄ لٽجي رهي هئي ته “مسلم امه” جا ٻاهر هشام بيٺا هئا. “غيور ۽ غيرتمند” قوم جيڪا نعره تڪبير جي جواب ۾ وڏي واڪ “الله اڪبر” جو آواز بلند ڪندي آهي ۽ نعره رسالت جي جواب ۾ “يا رسول الله” جو نعرو بلند ڪندي آهي. انهي غيور ۽ غير تمند “مسلم امه” جي سون، هزارن اسلام جي شيداين ۽ قومي ۽ ثقافتي ورثي جي وارثن ۽ لڄن ۽ ونين تي سر ڏيندڙ قوم جي مٿير مڙسن، کير مکڻ کائيندڙ ڳوٺاڻي ۽ روايتي غيرت جي ڏهيسرن آڏو هڪ نياڻي تي “زنا بالجبر” ٿيندو رهيو. پنچائت جي فتويٰ کي عملي جامو پارائيندڙ “پئنچائتي قانون جا رکوالا” بي ڏوهه ۽ بي وس لاچار نينگري جنهن کي پيءُ پنهنجي هٿن سان پئنچائت آڏو پيش ڪيو هو، ڇو ته پئنچائت کيس حڪم ڪيو هو ته تون ڏنڊ ڏوهه ۾ پنهنجي ڪا به هڪ ڌيءَ پيش ڪر ڇو ته تنهنجي پٽ، هڪ “وڏ گهراڻي” جي عورت سان جنسي حرڪت ڪئي آهي، تنهنڪري ان عورت جي لڄ جي پلاند ڪرڻ لاءِ تنهنجي ڌيءَ جي لڄ لٽڻ ضروري ٿي پئي آهي، تڏهن وڏ گهراڻي جي عورت جي لٽيل لڄ جو ازالو ٿيندو يا پلاند ٿيندو ۽ وڃايل وقار بحال ٿيندو. اهڙي طرح ڇوڪريءَ جي هيسايل ۽ دٻايل مظلوم پيءُ پنهنجي طلاق ورتل ٽيهن سالن جي ڌيءَ پنهنجن هٿن سان اچي پيش ڪئي. پيءُ آڏو، ڀاءُ آڏو ۽ ڳوٺاڻي غيرت رکندڙ هشام ماڻهن آڏو نياڻي جي آبروريزي ٿيندي رهي. نياڻي ٻاڪاريندي رهي “ پراوا مين تئاڏي پيڻ آن”، “پراوا مين تئا ڏي پيڻ آڻ” چوندي ڪوڪاريندي رهي ته جيڪڏهن ڏوهه منهنجي ڀاءُ جو آهي ته ڀلي انهيءَ کي قتل ڪري ڇڏيو. پر منهنجو ڪهڙو ڏوهه آهي؟ پر هن جون آهون دانهون آزيون نيزاريون ڪنهن نه ٻڌيون. “غيرت مند” پنچائت ۽ پئنچائت جي فتويٰ کي عملي جامو پارائيندڙ حڪم جي غلامن جي مظلوم نينگري جي اجتماعي آبروريزي مان به تسلي نه ٿي. هنن نياڻي کي “مسلم امه” سان سٿيل بازار مان “الف اگهاڙي” ڪري پيدل هلايو، خبر ناهي ته اسلام جي پيروڪار تماشاين ڀريل بازار ۾ هلندڙ اگهاڙيءَ نياڻي کي ڏسي اکيون شرم کان ٻوٽي ڇڏيون هونديون يا اڃان وڌيڪ پٽي هن جي جسم کي غور سان جاچي ڏٺو هوندو؟!
مون کان شايد اهو ٻڌائڻ وسري ويو ته جنهن وڏ گهراڻي ڇوڪريءَ تي ڇوڪري سان ناجائز تعلق جو الزام آهي. ان جي عمر يارهن يا ٻارنهن سال ٻڌائي پئي وڃي. يارهن يا ٻارهن سالن جي ڇوڪري وڏ گهراڻي جي عورت سان ڇا ڪيو هوندو، تنهن جو اندازو ته ڪونهي پر ان ڇوڪري کي به غيرتمند قوم جي ٽولي “غير فطري” عمل ڪيو، پر ان مان به انهن جي تسلي نه ٿي ۽ “انتقام” جي آڳ اجهائڻ لاءِ پنچائت بي ڏوهه نياڻي جي اجتماعي لڄ لٽڻ جي فتويٰ جاري ڪئي.
اهڙي موقعي تي اڄ وري مون کي ڀٽ شاهه الائي ڇو وري وري ياد ٿو اچي. سهڻي پنهنجي “ور” ڏم کي ڇڏي پنهنجي يار “ميهار” سان دلو کڻي درياهه پار ڪري ملڻ ويندي هئي تنهن لاءِ ڀٽائي ڇا چيو آهي:
ساهڙ ڌارا سهڻي، نسوري ناپاڪ
نجاست ناهه ڪري، انهين جي اوطاق
هو جي کير پياڪ، پاسي تنين پاڪ ٿئي.
ساهڙ ڌارا سهڻي نسوري ناپاڪ ڇو آهي، ڪنهن سوچيو آهي؟! ان لاءِ ته هن جي دل ساهڙ سان آهي. هن جي دل “ڏم” سان ناهي “ڏم” غير فطري ۽ غير اصولي “مڱيندو” آهي. اسلام به چئي ٿو اخلاق به چئي ٿو ته نياڻين کان شادي کان اڳ انهن جي مرضي معلوم ڪريو ٻي صورت ۾ جيڪو سهڻي ڪري ٿي ته “پاسي تنين پاڪ ٿئي.”
پوڻا ٽي سو سال اڳ جي هن صوفي شاعر جي فڪر جي آزادي ۽ اڏام ڏسو.
ڪنهن ٻئي هنڌ معاشري جي اهڙي ئي ڪنهن مظلوم، پيڙيل ۽ ڏتڙيل طبقي سان حاڪمن جي ڏاڍائي بابت ڀٽائي چيو آهي ته:
جُه سي لوڙائو ٿيا، جنينءَ سندي ڌير
ماروئڙا فقير، ڪنهن در ڏيندا دانهڙيءَ.
عوامي آواز ڪراچي-جولاءِ 2002ع