ڊيڪارت جي نازڪ مزاجي
جيتوڻيڪ اهو ضروري ناهي ته ان کي هڪ بلڪل ئي مستند حقيقت تسليم ڪيو وڃي پر تاريخ جي انيڪ ورقن تي اهو تحرير آھي ته جيئن سقراط لاءِ مشھور هيو ته هو برف تي پيرين اگھاڙي هلندو هو ۽ سڄو ڏينھن برف ۾ ويھي غور و فڪر ڪندو هو تيئن ئي ان جي ابتڙ ديڪارت لاءِ اهو چيو وڃي ٿو ته هن جو ذھن وري فقط گرم رهڻ سان ئي موج ۾ ايندو هو، حرارت هن جي سوچ کي سگھه ڏيندي هئي. ٿڌ کيس ڀانءِ نه پوندي هئي. جھڙي طرح سقراط تي سردي سوچن جا سمورا در کولي ڇڏيندي هئي ساڳي ريت اها ئي ٿڌ دڪارت جي تخليقي صلاحيتن کي منجمد ڪرڻ لڳندي هئي. دڪارت ٿڌ کان پري ڀڄندو هيو. ايتري قدر جو هڪ ڏينھن ايتري ٿڌ پئي جو هو وڃي آتشدان ۾ ويھي رهيو ۽ سڄو ڏينھن اونھين سوچن ۾ ٻڏل رهيو، جڏهن شام جو ٻاھر آيو ته هڪ خاص نقطي تي سندس اڌ نظريو مڪمل ٿي چڪو هو. دڪارت کي دير تائين سمھڻ جي عادت هئي، هو منجھند کان اول ننڊ مان نه اٿندو هو۔ ڪو کيس سوير جاڳائيندو هو ته هو بي آرام ٿي پوندو هو ۽ سندس موت جو سبب به گھڻي ڀاڱي اها بي آرامي بڻي جو جڏهن دڪارت سويڊن جي راڻي ڪئٿرين کي سبق پڙھائڻ سندس سلطنت ويو ۽ راڻي جي بي پناھ مصروفيتن کي نظر ۾ رکندي ديڪارت کيس پاري پوندڙ ٿڌ ۾ صبح جو سوير پنجين وڳي اٿي سبق پڙھائڻ لڳو۔ پر پنھنجي نازڪ نفيس طبيعت سان اها زيادتي دڪارت کي مھانگي پئجي وئي، ٿڌ ۽ بي آرامي جي سٽ نه سھندي