وڍيل وڻ جو غم
I think that I shall never see
A poem lovely as a tree
Poems are made by fools like me
But only God can make a tree
جيتوڻيڪ سچ هونئن ئي سندر هجي ٿو، پر هن شاعر جو چيل سچ ته سڀ کان سهڻو آهي، جو هن ڪهڙي ته ڪمال سان خدا جي ڪاريگريءَ کي ساراهيو آهي. واقعي به ڪائنات جا سمورا نظارا، جبلن، دريائن کان ويندي وڻن، ٻوٽن تائين اهڙا به عظيم شاهڪار آهن، جن جو ڪوبه بدل ڪونهي. دراصل فطرت اهو ڪتاب آهي، جنهن جي مصنف خود قدرت آهي ۽ اهي نظارا ان ڪتاب ۾ شامل سندس اهڙا ته لاجواب ۽ بي مثال نظم آهن، جيڪي صرف ۽ صرف هو پاڻ ئي سرجي سگهي ٿي.
انسانن جي شاعريءَ تي ٽيڪا ٽپڻي يعني وڍ ڪَٽ ته هونئن ئي هڪ ادبي عادت رهي آهي، جنهن کي ادبي زبان ۾ ”تنقيد نگاري“ ڪوٺجي ٿو. جنهن مطابق تخليقڪار جي اوجاڳن سان اڻيل ادبي پورهئي کي تنقيد نگار هڪ پل ۾ رد ڪري ڇڏيندا آهن. اهائي تنقيد نگاري يعني وڍ ڪَٽ اهڙي شاهڪار شاعريءَ سان به ٿئي ٿي، ڀلا وڻن کي وڍڻ وارا انهن پيارين نظمن جا نقاد ناهن ته ٻيو ڇا آهن؟!
سموري دنيا اندر قدرت جي انهن شاهپارن کي ڪاتن ڪهاڙن کان بچائڻ لاءِ اپاءُ ورتا پيا وڃن ۽ اهو سلسلو پياري پاڪستان ۾ به جاري آهي. ٿورڙا ئي ڏينهن ٿيندا جو لاڙڪاڻي جي ڪجهه نوجوانن ”ارٿ لورس“ نالي هڪ تنظيم جو بنياد وڌو، جنهن جو مقصد به ماحوليات جو تحفظ يعني ڌرتيءَ کي وڻن، ٽڻن سان ٽمٽار ڪرڻ هو ۽ ان لاءِ هنن عملي طور تي مختلف هنڌن تي ڪافي نوان ٻوٽا به لڳايا پر انهن ئي ڏينهن ۾ لاڙڪاڻو انتظاميا به پنهنجو پاڻ ملهايو ۽ جناح باغ جي سامهون مصروف ترين چؤڪ تي راهگيرن جي لاءِ ڇپر ڇانوَ بڻيل قديم نم جي وڻ کي اهو چئي وڍي ڇڏيو ته هي وڻ روڊ جي رونق ۾ رڪاوٽ آهي ۽ تمام افسوس جي ڳالهه اها آهي ته ان سنگين ڪارروائي جو ڪنهن به ذري برابر به نوٽيس نه ورتو، نه مقتول وڻ جي سامهون روزانو ڪنهن نه ڪنهن اهم يا غير اهم معاملي تي بک هڙتالون ڪندڙن ڪو احتجاج ڪيو ۽ نه ئي تازو ماحوليات جي تحفظ لاءِ جڙيل مذڪوره تنظيم ئي ڪو احتجاج رڪارڊ ڪرايو.
ڪنهن مفڪر ڪهڙي نه سهڻي سٽ سرجي آهي ته ”ڪو به وڻ پنهنجي ميوي منجهان سڃاتو ويندو آهي.“ ان حوالي سان هي مقتول نم جو وڻ جيتوڻيڪ انساني پيٽ جي دوزخ کي ڀرڻ لاءِ ڪو مٺو ميوو ته نه ڏيندو هو پر سندس گهاٽين ٽارين مان ڇڻندڙ ڇانوَ لاڙڪاڻي جي لڱ ساڙيندڙ گرميءَ واري ماحول ۾ پگهر ۾ ٻڏل ماڻهن کي ڪجهه گهڙيون سڪون ضرور مهيا ڪندي هئي ۽ آسمان مان ايندڙ گرم هوا جڏهن نم جي گهاٽن پنن سان ٽڪرائجي وڻ جي هيٺان بيٺلن / ويٺلن جي جسم کي ڇهندي هئي ته ماڻهن جي ذهن ۾ اهو خيال ضرور ايندو هو ته جديد دؤر جي سائنسدانن جي ذهن ۾ ايئر ڪنڊيشنر جو تصور پڪ سان نم جي وڻ هيٺان اهڙي ئي هوا جهٽڻ کان پوءِ آيو هوندو ته ڪا اهڙي مشين ايجاد ڪجي، جيڪا ههڙي هانءُ ٺاريندڙ هوا ڏئي سگهي. نم جي وڻ جي اهڙي ئي خدمت تي مسز ايلسا قاضي هي امر نظم لکيو هو ته:
My lovely Neem
scorching beam that intercepts sun
Yet bears the heat all day
refreshing spray without the rain
woe always the wanderer thou charm
With soothing shade
ڳالهه هيءَ آهي ته جڏهن پوري دنيا ۾ وڻڪاريءَ جي ضرورت تي ايترو زور ڏنو ٿو وڃي. هنڌ هنڌ نوان ٻوٽا لڳايا ٿا وڃن، اتي اهڙو قديم وڻ جيڪو سڄي چؤڪ جي سونهن هجي، ڇپر ڇانوَ هجي، وڍڻ جو مقصد به اهو ئي ٿي سگهي ٿو. جيڪو عام شهرين سمجهيو آهي ته انتظاميا پاران اهو قتل رڳو وڻ جي اوٽ ۾ بيٺل ڪجهه دڪانن جي Commercial Value وڌائڻ لاءِ ڪيو ويو.
وڻ ته اسان سڀني جا محسن هجن ٿا، جيڪي بنا ڪنهن فرق جي، بنا ڪنهن ڄاڻ سڃاڻ جي سڀني کي ... ڇانوَ پيش ڪندا آهن. وڻ اسان جا اهڙا ته بي لوث خدمتگار هجن ٿا جو بنگال جي عظيم شاعر رابندر ناٿ هڪ دفعي چئي ڏنو هو ته ”ميوي جي خدمت ڏاڍي قيمتي آهي ۽ گل جي خدمت خوشبودار، پر مان خدمت وڻ جي پنن جيان ڪرڻ چاهيان ٿو، جيڪي بنا ڪنهن لوڀ لالچ جي ٻين کي ڇانوَ پيش ڪري، پاڻ سج جي تپش ۾ سڙندا هئا.“
ان ڪري اهو اسان تي لازم ٿئي ٿو ته وڻن کي وڍجندو ڏسي سرد مهريءَ جو مظاهرو نه ڪريون. ائين ... اسان ان قتل جي ڏوهه ۾ ڄڻ ته برابر جا شريڪ بڻجون ٿا ۽ مسئلو هڪ وڻ جو ناهي مسئلو ته مڙني جو آهي ۽ اها بقا جي جنگ اسان کي ئي وڙهڻي پوندي.