زندگي ڇيڳري ڇوڪري ناهي
“It is require more courage to suffer than to die.”
پوءِ اهو مغربي معاشرو هجي يا مشرقي، سڀني سماجن نپولين جي ڳالهه کي صحيح ثابت پئي ڪيو آهي.
مرڻ کان وڌيڪ همٿ ۽ جرائت جيئڻ لاءِ ئي گهربل هجي ٿي.
پري وڃڻ جي ضرورت ناهي. اسان رڳو پنهنجي سنڌي سماج تي ئي نظر وجهون ته محسوس ٿي ويندو ته اسان زندگيءَ کي پرينءَ جا زلف نه پر زندان جو زنجير بنائڻ ۾ ڪابه ڪسر ڪونه ڇڏي آهي. زندگي ساهه منجهائيندڙ ڪال ڪوٺڙي بڻجي وئي آهي.
قديم زماني ۾ ائين هوندو هو ته اهي پيرسن جيڪي انڊلٺي رنگن سان ٽمٽار زندگي گذاري چڪا هوندا هئا، هر خواب جي تعبير پسي چڪا هوندا هئا، اهي زندگي مان ڍاپجي ويندا هئا ۽ موت جو ٻئي ٻانهون کولي استقبال ڪرڻ جا تمنائي هوندا هئا، پر نوجوانن کي زندگيءَ سان پيار هوندو هو. هنن ۾ اڃا جيئڻ جي جوت هوندي هئي، پر هاڻي ائين ڇو ناهي هاڻي سنڌ جي جواني، اها به پڙهيل لکيل جواني زندگيءَ جي رنگن کي رد ڪري موت جو ڪارو اونداهو رنگ ڇو ٿي پهرڻ چاهي؟ هي خودڪشيون ايتريون عام ڇو ٿي ويون آهن؟
”زندگی جب سمجھ میں آنے لگتی ہے
تو ختم ہونے لگتی ہے۔“
ڪنهن ڏاهي چيو هو ته ”آتم هتيائون دراصل اڻ سڌي طرح ٿيندڙ قتل آهن.“ اسان جا رويا قاتل آهن، اسان جا قدر قاتل بڻجي ويا آهن. سماج جي اهڙي ئي رويي تي دلبرداشته ٿي ساغر صديقي جهڙي درويش صفت شاعر به هي چئي ڏنو هو ته:
”پھر نہ مانگیں گے زندگی یا رب
یہ گناہ ہم نے ایک بار کیا۔“
ڪنهن غريباڻي گهر ۾ ڪا ناري گهريلو پريشانين کان، روين کان تنگ اچي پکي ۾ ٽنگجي پنهنجي زندگيءَ جو ڏيئو اجهائي ٿي، ڪا شاگردياڻي، استادن، انتظاميه جي روين کان دلبرداشته ٿي پنهنجون رڳون ڪٽي آپگهات جو عمل ڪري ٿي. ڪا ناري جيت مار دوا پي پنهنجو انت آڻي ٿي، ڪو نوجوان وچ چوڪ تي بيهي پاڻ تي پئٽرول هاري پاڻ کي باهه ڏئي ٿو ڇڏي، ڪو شخص زندگيءَ جا سڀ دروازا بند ڏسي پستول لوندڙي تي رکي ٽريگر دٻائي هڪ گولي سان ساهه جي پکيءَ کي اڏائي ٿو ڇڏي... مطلب ته خودڪشي ڪهڙي به طريقي سان ڪئي وڃي ٿي، سبب ان جو اسان جا رويا ئي هجن ٿا جن جي ڪري اهڙي دلفريب زندگي جو خاتمو ماڻهو پاڻ ئي آڻي ٿو ڇڏي. حسن درس لکيو هو ته:
”زندگي ڀلي اهڙي، ٽُڪ تي رليءَ جهڙي
مان وڇايان تون نه ويهين ڇو نه پوءِ ويڙهي ڇڏيان.“
ٽُڪ جي رليءَ جهڙي سهڻي زندگيءَ تي جڏهن خوشيون نه ٿيون اچي ويهن تڏهن ماڻهو مايوس ٿي اها رلي ويڙهي ڇڏي ٿو.
زخم جو ناسور ٿيڻ کان اڳ علاج ٿيڻ هاڻي انتهائي ضروري ٿي پيو آهي. اهي رويا، جيڪي اڄ تائين رڳو عام دنياوي وهنوار تي اثر انداز ٿي ماڻهو کي پاڻ مارڻ ت يمجبور ڪندا هئا، سي هاڻي درسگاهن ۾ داخل ٿي چڪا آهن، تن کي روڪڻ جي ضرورت اهي. اهڙي حڪمت عملي جوڙي تعليمي ادارن ۾ رائج ڪئي وڃي جيئن سنڌ جي نوجوان نسل کي زندگي ڪا ڇيڳري ڇوڪري نه پر پرستان جي پري لڳڻ لڳي، جنهن کي ماڻڻ لاءِ هر جتن ڪيو ويندو آهي. ان حوالي سان تعليمي ادارن ۾ نصاب طور نوجوانن کي هر حال ۾ هر ماحول ۾ جيئڻ ۽ مضبوط شخصيت بڻجڻ جي به تعليم ملڻ گهرجي، جيئن ڪابه صورتحال، ڪوبه رويو، ڪوبه جبر ڪابه زيادتي هنن کي زندگيءَ کان بيزار نه ڪري سگهي.
”ہمارے لہجے میں توازن بڑی صعوبت کے بعد آیا
کئی مزاجوں کے دشت دیکھے،
کئی رویوں کی خاک چھانی۔“
سو اهي صعوبتون، اهي مصيبتون، اهي پريشانيون اسان جي زندگي ۾ اينديون آهن اسان کي زندگي سان روشناس ڪرائڻ لاءِ، انهن جي اچڻ سان اسان جي زندگيءَ ۾، طور طريقي ۾، لهجي ۾، رويي ۾ توازن پيدا ٿيڻ گهرجي، نه ڪي توازن بگڙجڻ گهرجي.