زندگي ڀَلي اهڙي...؟؟
گهڻن رخن کان هيءَ زندگي ڪو خوبصورت خواب نه سهي، پر پوءِ به رنگين پرڪشش ۽ دلفريب ضرور آهي. سندس سونهن جو به نعم البدل ناهي. زندگي خالق ڪائنات جي حسين ترين تخليق آهي. جيئن پيار جو پکي فقط هڪ ڀيرو ئي پنهنجا وشال پر پکيڙي ٿو، پر هتي زندگيءَ جي زلفن کي بني نوع انسان لاءِ هڪ زنجير بنايو ويو آهي. هڪ اهڙي زنجير جيڪو منع ناهن جي مضبوط ڪڙن تي مشتمل مجموعو آهي. هيءَ زندگي جنهن جي چاهه ۾ ماڻهو چريو رهي ٿو، آهستي آهستي پنهنجو موهه وڃائي ويهي ٿي ۽ ائين انسان جي اکين ۾ زندگيءَ جا انڊلٺي رنگ نه پر خودڪشيءَ جا خواب آکيرو اڏي ويهي رهن ٿا. ان چوڻ ۾ ڪوبه وڌاءُ ڪونه ٿيندو ته دنيا جا 90 سيڪڙو ماڻهو پنهنجي پوري زندگيءَ ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڀيرو خودڪشي ڪرڻ جو سنجيدگيءَ سان ضرور سوچيندا آهن.
جيتوڻيڪ خودڪشي هڪ لمحي جو عمل آهي، پر اهو لمحاتي عمل سالن کان پلجندڙ پيڙائن جو ردعمل هجي ٿو. اهو ڪيڏو نه وڏو الميو آهي ته سالن جون پيڙائون جڏهن پنهنجو ردعمل ڏيکارين ٿيون ته ڪجهه سيڪنڊن ۾ هڪ اذيتناڪ انجام سامهون اچي ٿو. نفسيات جي ماهرن جي تحقيق جو نچوڙ آهي ته ان وقت انسان جي مڙني مثبت سوچ جي حامل حواسن جي سوچڻ وارو عمل ٺپ ٿي وڃي ٿو ۽ لاشعور ۾ دٻيل منفي رويا مٿس حاوي ٿي وڃن ٿا ۽ پوءِ هڪ لمحو ئي زندگيءَ ۽ موت جي وچ واري لڪير کي ڊاهي ڇڏي ٿو. جڳ مشهور نفسيات جي ماهر سگمنڊ فرائيڊ هڪ انٽرويو ۾ چيو هو ته، ”پيار دنيا جي اهم ترين شئي آهي، پر موت جي به اوتري ئي اهميت هجي ٿي، مان چوندس ته ڪوبه زندهه وجود ڪيتري به زبردست نموني زندگيءَ جي رنگينين سان ٽمٽار ڇو نه هجي، پر آخرڪار نرواڻ چاهي ٿو ۽ موت اسان جي ڪنهن نه ڪنهن ڀل جي نتيجي ۾ اچي ٿو، اسان ان حوالي سان ان چوڻيءَ کي ٽيڪ ڏيئي سگهون ٿا ته، هر قسم جا موت دراصل اڻڄاڻائپ ۾ ڪيل آتم هتيائون آهن.
جيڪڏهن اسين پنهنجي معاشري ۾ ٿيندڙ خودڪشين تي نظر وجهون ته هڪ ڏکوئيندڙ حقيقت آڏو ايندي ته خودڪشيءَ جو لاڙو نوجوانن ۾ تمام گهڻو آهي. اها جواني جنهن کي زندگيءَ جي رنگن سان ٽمٽار هئڻ گهرجي، سا خودڪشي جي خاردار خيال سان اهڙو پيار ڪري ٿي. جهڙوڪا ڇوڪري پنهنجي پرينءَ جي ڏنل پهرئين تحفي سان ڪندي آهي ۽ شايد اهڙن نوجوانن جي باري ۾ ئي ڪنهن چيو آهي ته اهي پنهنجي جوان ۽ مضبوط جسم ۾ ڪمزور ۽ نٻل ذهن رکن ٿا. هڪ فرانسيسي ماهر پنهنجي تحقيق ۾ خودڪشي جي ٽن اهم قسمن تي گهڻو بحث ڪيو آهي.
1. خود پسنديءَ سان ڀرپور خودڪشي.
2. نااميدي جي عالم ۾ خودڪشي.
3. قربانيءَ جي جذبي سان سرشار خودڪشي.
جيڪڏهن ڏٺو وڃي ته انهن ٽنهي قسمن مان ٻئي نمبر واريون خودڪشيون اسان وٽ عام آهن. هتي ماڻهو تمام گهڻو مايوس آهن، نااميدي ننهن کان چوٽيءَ تائين سندن رڳ رڳ ۾ رسيل آهي، مايوسي هنن جي هانءَ ۾ هٿوڙا هڻي رهي آهي. هو بک، بيروزگاري، محبت جي اڻاٺ، احساس ڪمتري ۽ ٻين انيڪ مسئلن جي ڪري مونجهارن جو شڪار ٿي چڪا آهن. هاڻي صورتحال جو منڍ ڪٿان ڳولجي!؟ ان جي جواب جو پيرو کڻندي جڏهن اسين هينري شارٽ تائين پهچون ٿا ته هو پنهنجي ڪتاب Suicide and Homicide ۾ هي نظريو اسان جي اکين آڏو آڻي ٿو ته ”خودڪشيءَ جون اڪثر وارداتون انسان جي معاشرتي رابطن جي فقدان جي نتيجي ۾ منظر عام تي اچن ٿيون“ جڏهن ته ان جي ابتڙ ميننگز پنهنجي ڪتاب Man against himself ۾ انسان جي جذباتي سوچن کي ئي مورد الزام قرار ڏئي ٿو ۽ معاشري کي ئي قصوروار ڪونه ٿو سمجهي. هو ان ڳالهه سان اتفاق ڪونه ٿو ڪري ته ماڻهن جي روين کي بيروني عنصر ئي ڪنٽرول ڪري سگهن ٿا. اهي پنهنجي اهميت ضرور جتائيندا آهن، پر فرد جون اندروني ڪيفيتون ۽ ذهني حالتون به اهم ڪردار ادا ڪن ٿيون، ۽ تباهيءَ جا جراثيم ماڻهوءَ منجهه پهريان ئي موجود هجن ٿا. عمرانيات جي ماهرن وري هڪ ٻيو نظريو سامهون آندو، جنهن ۾ ڄاڻايو ويو ته جڏهن ڪو شخص معاشرتي محاذ تي شڪست کائيندو آهي ته سندس اندر اڌو اڌ ٿي پوندو آهي، هو زندگيءَ کان بَد دِل ٿي پوندو آهي ۽ اتي ئي سندس تربيت جو امتحان هوندو آهي، جيڪڏهن سندس تربيت ڪامل ٿيل هوندي ته سندس اندروني جذباتي ڪشادگي پسند هوندا، جيڪي سندس سمورا سور اندر ۾ سانڍي وٺندا ۽ پوءِ ڪجهه ڏينهن بعد هو هڪ نئين جذبي سان زندگيءَ جو سفر شروع ڪندو، پر جيڪڏهن انسان جا اندروني جذبا تنگ هوندا، سورن کي اندر ۾ سمائي سگهڻ کان عاري هوندا ۽ انهن پيڙائن کي من جي پاتال ۾ پناهه ڏئي نه سگهندا ته خودڪشي هنن لاءِ نجات جو اڪيلو رستو بڻجي پوندي.
انسان جو وڏو الميو ذهني اڪيلائي آهي، منع نامن جي مضبوط ڪڙن جو مجموعي بڻيل هيءَ زندگي هن کي اسيريءَ جو اهڃاڻ لڳي ٿي. تڏهن خودڪشيءَ تي هو پنهنجو اختيار سمجهي ٿو، موت سان ملڻ لاءِ هن کي ڪنهن کان موڪل گهرڻي ڪونه ٿي پئي، زندگي هن لاءِ اهڙي ڇيڳري ڇوڪري بڻجي وڃي ٿي، جيڪا مهذب پڻي کان بلڪل وانجهيل هجي ٿي ۽ خودڪشيءَ جو خيال هن لاءِ زندگيءَ کان پلئه آجو ڪرائڻ جو اڪيلو آسرو بڻجي پئي ٿو ڇيڳري ڇوڪريءَ جهڙي زندگيءَ کي خوابن ۽ خيالن کان به خوبصورت بنائڻ جو آئيڊيل تصور اهو آهي ته نسلن جي تربيت اهڙي ڪئي وڃي، جو سندن اندروني جذبا ڪشادگي پسند هجن، جيڪي زماني جي مڙني پيڙائن کي من جي پاتال ۾ غرق ڪري. نئين سر زندگيءَ جو سفر شروع ڪن. هڪ اهڙي زندگي، جيڪا ڪا قيد جي زنجير نه پر محبوب جي مهڪندڙ زلف بڻجي وڃي، جنهن جي ڇانوَ ۾ ويهي ماڻهو صدين جا به ٿڪ لاهي سگهي. هڪ اهڙي زندگي جنهن ۾ پري پري تائين به خودڪشيءَ جي خيال جو واسو ئي نه هجي.