انارڪلي جي حقيقت
الميو آھي ته تاريخ ۾ نج خالص تاريخ تمام گھٽ ملي ٿي، تاريخدانن توڙي غير تاريخدانن ان ۾ مصالحو ملائي افسانوي رنگ ڏئي ان کي دلچسپ بنائڻ جي چڪر ۾ اصل تاريخ جو چھرو بگاڙي ڇڏيو آھي۔
جيئن مغلن جي سلطنت جو ذڪر اچڻ سان ئي شھنشاھ اڪبر توڙي جھانگير کان به اڳ انارڪلي ذھن ۾ اچي ٿي جڏھن ته تاريخي حقيقت اها آھي ته انارڪلي جو ڪردار هڪ افسانوي ڪردار آھي جنھن جو ڪوبه وجود ڪونھي۔ تاريخ ۾ بلڪه ايئن چئجي ته خالص يعني اصل تاريخ ۾ سندس ڪوبه ذڪر ڪونه ٿو ملي۔ جھانگير جي همعصر تاريخدانن توڙي خود جھانگير به پنھنجي سوانح عمري ’تزڪ جھانگيري‘ ۾ انارڪلي جو ذڪر ناهي ڪيو.
درحقيقت انارڪلي جو ڪردار هڪ انگريز ’وليم فنچ‘ جي ذھن جي پيداوار آھي جنھن کي عڀدالحليم شرر داستان جي شڪل ڏني۔۽ شرر پاڻ ڪتاب جي ديڀاچي ۾ صاف لفظن ۾ ان کي افسانو يعني فڪشن ڪوٺيو آھي.
اها ان صنف جي طاقت ئي آھي ته انارڪلي نالي هڪ افسانوي ڪردار برصغير ۾ اڪبر ۽ جھانگير جي شھرت جو باعث بڻجي ويو.
اهڙي طرح اها به هڪ حقيقت آھي مغلن جي رڪارڊ مطابق اڪبر جي چوٽيھن زالن مان ڪنھن جو به نالو ’جوڌا ٻائي‘ ڪونه هيو.
انارڪلي جيان هي نالو به هڪ انگريز ڪرنل ٽوڊ پنھنجي ڪتاب
Rajhistan of Annal and Antiquity´ ۾ تخليق ڪيو. اهو به واضع رهي ته ڪرنل ٽوڊ ڪو تاريخدان ڪونه هيو. جڏهن ته اڪبر بابت ٽن ڪتابن ابوالفضل جي ’اڪبر نامه‘، بدايوني جي ’منتخب التواريخ‘، ۽ نظام الدين احمد جي ’طبقات اڪبري‘ ۾ ڪٿي به جوڌا جو ذڪر ڪونھي.
جھانگير جي ماءُ راجپوت راجڪماري ضرور هئي پر سندس اصل نالو ’هير ڪنور‘ هيو. جڏهن ته سندس شادي کانپوءِ ھن جو نالو ’زماني بيگم‘ ٿيو.
تاريخ جيڪو عام طور تي هڪ خشڪ موضوع آھي پر جيڪڏهن ان ۾ افسانوي رنگ وجھي فڪشن واري انداز ۾ پيش ڪيو وڃي ته اها عام ماڻھوءَ لاءِ به دلچسپي جو سبب بڻجي وڃي ٿي.
ان حوالي سان في الوقت ادب جي اها صنف دنيا ۾ گھڻي مقبول آھي جنھن کي ’هسٽاريڪل فڪشن‘ سڏيو وڃي ٿو. هن ۾ تاريخي واقعن ، جڳھن ، ڪردارن کي کڻي پلاٽ ۾ غير حقيقي يا افسانوي واقعن توڙي ڪردارن جو اضافو ڪري ماضي جي واقعن ثقافت ۽ سماجي زندگي کي دلچسپ انداز ۾ پيش ڪيو وڃي ٿو. ناول يا مختصر افساني کان وٺي فلم، ٿيٽر ۽ ڊرامي ۾ ان جو استعمال وڏي پيماني تي ٿي رهيو آھي.
آغا حشر ڪاشميري کان وٺي امتياز علي تاج ۽قرت العين حيدر توڙي نسيم حجازي تائين گھڻن ليکڪن ان ميدان ۾ ڪامياب طبع آزمائي ڪئي آھي. ايتري قدر جو نسيم حجازي ته هر ناول ۾ تاريخي ڪردارن سان گڏ هڪ سائيڊ ھيرو ضرور هوندو هيو جيڪو داستان کي دلچسپ بڻائيندو هو.
جيتوڻيڪ افسانوي رنگ تاريخ جھڙي خشڪ مضمون کي مزيدار ته بڻايو آھي پر اها درحقيقت تاريخ سان هٿ چراند آھي جيڪا آھستي آھستي سچي تاريخ کي گم ڪري ڇڏيندي ۽ ايندڙ انساني نسل به افسانوي تاريخ کي ئي سچي تاريخ سمجھي ان جي آڱر وٺي هلڻ لڳندا.
هسٽاريڪل فڪشن درحقيقت خالص تاريخ کي مسمار ڪري رهيو آھي، جيڪڏهن اهو سلسلو نه رڪيو ته اصل تاريخ هميشه لاءِ پنھنجو وجود وڃائي ويھندي.
**