باب ستون: اليوشا
”حضور، حضور..... ايئن ٿي سگهي ٿو؟“ هن گفتگوءَ جي ابتدا ڪئي. پر هو اڳتي هلي نه سگهيو ۽ هٿن کي مهٽڻ لڳو. پر ان هوندي به سندس نگاهون ڊاڪٽر جي اندر جي جستجو ڪري رهيون هيون، انهيءَ لاءِ ته اڃا به سندس ٻه لفظ ان غريب ڇوڪريءَ جي قسمت بدلائي ٿي سگهيا.
”مان ڇا ٿو ڪري سگهان؟ مان خدا ته نه آهيان!؟“ ڊاڪٽر بنا ڪنهن هٻڪ جي چيو. جيتوڻيڪ منجهس رواجي پختگي به هئي.
”ڊاڪٽر........ عزت مآب....... ڇا اهو جلدي ٿي ويندو...... جلدي.“
”توهان کي ڪهڙي به ڳالهه جي لاءِ تيار رهڻ گهرجي.“ ڊاڪٽر اهو نهايت صراحت سان ٿي چيو ۽ سندس اکيون هيٺ هيون. ايئن چئي هو گاڏيءَ تي سوار ٿيڻ لاءِ، چانئٺ کان وڌيو، ته ڪپتان وحشت زده حالت ۾ ان جي روڪ بڻجي چوڻ لڳو ته:
”عزت مآب.... توهان کي حضرت مسيح جو قسم آهي... ڪابه صورت ان جي ڇوٽڪاري جي ميسر نه آهي؟“
ڊاڪٽر، جنهن جي صبر جو پيالو ڀرجي ويو هو، چوڻ لڳو ته ”ٻيو ته ڪجهه به منهنجي هٿ ۾ نه آهي،....... ان هوندي به ان کي.....“ هو اوچتو بيهي رهيو. جيڪڏهن تون ايئن ڪري سگهين ٿو، ته هن گهڙي....... مريض کي بنا ڪنهن دير جي. ”(هڪدم ۽ بنا دير جا لفظ، هن غصي واري سختي سان چيا، جنهن کي ٻڌي ڪپتان کان ڇرڪ نڪري ويو). ساراڪيوز آب هوا جي تبديلي لاءِ موڪلي ڏين، ته شايد حالتون بدلجي وڃن ۽ ٿي سگهي ٿو ته ڪو اثر پيدا ٿئي.......“
”ساراڪيوز ڏانهن“، ڪپتان کان رڙ نڪري وئي ۽ هو ان کي سمجهي نه سگهيو ته کيس ڪهڙا لفظ چيا ويا.
”ساراڪيوز ته سـِـسلـِـي ۾ آهي“، ڪوليا تشريح ڪندي زور سان چيو. ڊاڪٽر ان ڏانهن نهاريو.
”سـِـسلـِـي عزت مآب؟“ ، ڪپتان منجهندي چيو، ”پر اوهان ان کي ڏٺو آهي؟“ هن پنهنجي هٿن کي کوليو ۽ ماحول ڏي اشارو ڪندي چيائين ته ”منهنجي گهر واري ۽ منهنجو ڪٽنب؟“
”سـِـسلـِـي، هڪ ڪٽنب جي رهڻ لاءِ ته مقام ٿي نه ٿو سگهي. تنهنجي ڪٽنب کي بهار جي شروع ۾ ڪوهه قاف ڏانهن وڃڻ کپي..... تنهنجي ڌيءَ کي ته اوڏانهن ضرور وڃڻ گهرجي... تنهنجي زال کي ڪجهه وقت ڪوهه قاف جي پاڻي پيئڻ کان پوءِ پئرس جي خاص دماغي اسپتال ۾ موڪلڻ گهرجي. مان اتان جي لاءِ اوهان کي خط ڏيندس..... ۽ ان کان سواءِ آب و هوا جي تبديلي به ٿيندي.“
”ڊاڪٽر، ڊاڪٽر، پر تون ڏسين ٿو!“ ڪپتان نااميديءَ ۾ پنهنجي هٿن کي هوا ۾ هلايو. هن اگهاڙين ڪاٺي جي ڀتين ڏي اشارو ڪندي چيو.
”خير، اهو منهنجو ڪم نه آهي.“ ڊاڪٽر اڻ لکو مشڪندي چيو. ”مان فقط تنهنجي سوال جو جواب طبي سائنس موجب ڏنو آهي، ته ائين ئي علاج ٿي سگهندو. باقي ٻين ڳالهين لاءِ مون کي افسوس آهي.“
ان وقت ڪوليا ڏٺو، ته ڊاڪٽر ڪـُـتي کي پريشانيءَ جي نگاهن سان ڏسي رهيو آهي، جو در جي چانئٺ وٽ ويٺو هو. هن رڙ ڪري چيو ته ”ڊاڪٽر صاحب ڊڄو نه، منهنجو ڪتو، اوهان کي چـَـڪُ نه پائيندو. ڪوليا جي آواز مان غصي جو اظهار ظاهر ٿي ڏٺو. جيئن پوءِ هن قبول ڪيو هو، ته هن جنهن طرح ساڻس ڳالهايو هو. ان مان سندس مراد، ان جي توهين هئي.
”هيءُ ڇا آهي؟“ ڊاڪٽر پنهنجي مٿي کي پوئتي اڇلائي، عجب مان ڪوليا ڏي نهاريو. ”هيءُ ڪير آهي؟“ هن اليوشا کي خطاب ڪيو. سندس خواهش هئي، ته هو ان جي تشريح ڪري. ”هيءُ پريزيوان جو مالڪ آهي.“
”منهنجي بابت خيال نه ڪر“، ڪوليا وري به زور ڏيندي چيو.
”پريزيوان“ ڊاڪٽر ٻيهر چوندي، پنهنجو مونجهارو ڏيکاريو.
”هيءُ گهنڊ کي ته ٻڌي ٿو، پر ٻڌائي نه ٿو سگهي، ته هو ڪٿي آهي؟ چڱو خداحافظ اسان وري ساراڪيوز ۾ ملنداسون.“
”هيءُ ڪير آهي، هيءُ ڪير آهي؟“ ڊاڪٽر غصي ۾ ڀرجي ويو.
هيءُ اسڪول جو شاگرد آهي ڊاڪٽر. هيءُ بيحد شرير ڇوڪرو آهي. اوهان هن ڏي ڌيان نه ڏيو. اليوشا بي پرواهيءَ مان ۽ تڪڙو ڳالهائيندي چيو.
”ڪوليا پنهنجي زبان کي روڪ“، هن ڪراسوتڪين کي رڙ ڪري چيو. ”ڊاڪٽر هن ڏي ڌيان نه ڏنو.“ هن بي صبريءَ مان وري دهرايو.
”هن کي مار جي ضرورت آهي، چڱي مار جي.“ ڊاڪٽر پوري جوش مان زمين تي پير هڻندي چيو.
”۽ تون طبابت ڄاڻين ٿو، منهنجو ڪتو متان چڪ وجهئي.“ ڪوليا جو رنگ هيڊو ٿي ويو، سندس آواز ڏڪڻ لڳو ۽ سندس اکيون چمڪڻ لڳيون. اچ پريزيوان!
ڪوليا، جيڪڏهن تو ڪو وڌيڪ لفظ چيو، ته پوءِ منهنجو توسان ڪوبه واسطو نه رهندو. اليوشا محڪماڻي آواز ۾ کيس چيو.
”هن جهان ۾ هڪڙو ئي ماڻهو آهي. جو ڪوليا ڪراسوتڪين تي حڪم هلائي سگهي ٿو. اهو هيءُ آهي (هن اليوشا ڏانهن آڱر جو اشارو ڪيو) ”مان تنهنجي حڪم کي مڃان ٿو، خداحافظ!“
”هن اڳتي قدم کي کنيو ۽ دروازو کولي ۽ اندرئين ڪمري ۾ هليو ويو. پريزيوان به ان جي پٺيان ويو. ڊاڪٽر اڃا به پنج سيڪنڊ کن عجب ۾ بيٺو رهيو ۽ اليوشا کي نهاريندو رهيو. تنهن کان پوءِ غصي مان ٿڪ ڦٽي ڪندي، ڪرڪندي، گاڏي تائين پهتو ۽ ورائي ورائي چوڻ لڳو ته ”هيءُ ڇا آهي؟..... هيءُ ڇا آهي..... مون کي خبر نه ٿي پوي، ته هيءُ ڇا آهي؟ ڪپتان.“ کيس گاڏي ۾ چاڙهڻ لاءِ ڊوڙي آيو. اليوشا، ڪوليا جي پويان، ڪمري ۾ هليو ويو، جتي اڳ ۾ ئي، هو اليوشا جي پاسي ۾ موجود هو. بيمار ٻار سندس هٿ کي جهليو هو ۽ هو پيءُ کي سڏي رهيو هو. هڪ منٽ کان پوءِ، ڪپتان به اندر موٽي آيو. بابا...... بابا...... اچ........ اسان.....“ اليوشا سخت جوش مان بگڙندي چيو، پر اڳتي ڳالهائي نه سگهيو. هن پنهنجون سنهڙيون ٻانهون پيءُ ۽ ڪوليا جي ڳچيءَ ۾ وڌيون ۽ ٻنهي کي ڀاڪر ۾ گڏي وڌو هئائين. کين جيتري قدر طاقت هيس، مضبوطيءَ سان ڀاڪر پائي رهيو هو. ڪپتان اوچتو، خاموشيءَ سان ڳوڙها ڳاڙڻ لڳو ۽ ڪوليا جي کاڏي ۽ چپ لرزڻ لڳا.
”بابا، بابا، مون کي تنهنجي لاءِ ڪيڏو نه افسوس ٿو ٿئي!“ اليوشا سور مان رڙيون ڪرڻ لڳو.
”اليوشا..... پيارا...... ڊاڪٽر چيو ته...... تون خوش ٿي ويندين......... اسان وٽ راحت ٻيهر اچي ويندي..... ڊاڪٽر.......“ ڪپتان تشريح شروع ڪئي.
”اڙي بابا! مون کي خبر آهي، ته ڊاڪٽر منهنجي لاءِ اوهان کي ڇا ٿي چيو ....... مان ڏٺو هو؟“ اليوشا روئندي چيو. هن پوري طاقت سان ٻنهي کي ڀاڪر پاتو ۽ پنهنجو چهرو، پيءُ جي ڪلهن ۾ لڪائي ڇڏيائين.
بابا روءُ نه، رڙيون نه ڪر، جڏهن مان مري وڃان، ته ڪنهن چڱي ڇوڪري کي هٿ ڪج، ڪوبه ٻيو.... هنن سڀني مان ڪنهن چڱي کي انتخاب ڪج، ان کي اليوشا سڏج ۽ منهنجي بدران کيس پيار ڪج.......“
”خاموش پوڙها ماڻهو، تون خوش ٿيندين.“ ڪراسوتڪين اوچتو روئڻ ۽ رڙيون ڪرڻ لڳو. سندس آواز مان غصو ٿي نظر آيو.
”پر مون کي ڪڏهن به نه وسارجانءِ پيءُ“، اليوشا ڳالهائيندو رهيو.“ منهنجي قبر تي اچج...... بابا مون کي هن وڏي پٿر جي ڀرسان پورجان، جت اسان هميشه گهمڻ لاءِ ويندا هئاسين. شام جو مون سان ڪراسوتڪين سان گڏجي اچج....... ۽ پريزيوان به هجي..... مان توهان لاءِ اميد پيو رکندس..... بابا، بابا.“
سندس آواز رڪجي ويو. هو ٽيئي خاموش هئا، پر هڪٻئي کي ڀاڪر پائيندا رهيا. نينا خاموش ڪرسيءَ ۾ روئي رهي هئي. آخر سڀني کي رئندو ڏسي، اليوشا جي ماءُ به ڳوڙها ڳاڙڻ لڳي.
”اليوشا، اليوشا،“ هوُ دانهون ڪرڻ لڳي.
ڪراسوتڪين، اوچتو، پاڻ کي اليوشا جي ڀاڪر مان ڇڏائي ورتو ۽ جلدي مان چيائين ته، ”خدا حافظ پوڙها ماڻهو:“ منهنجي ماءُ کاڌي جي انتظار ۾ هوندي. مون کي افسوس آهي، جو مون اُن کي نه ٻڌايو هو، هوءَ منهنجي لاءِ ڏاڍي منتظر هوندي.... پر کاڌي کان پوءِ، مان سڄي ڏينهن لاءِ تو وٽ هليو ايندس. سڄي شام لاءِ ۽ مان توکي هر قسم جون ڳالهيون ٻڌائيندس. مان پريزيوان کي به وٺي ايندس. پر هاڻي مان اُن کي پاڻ سان وٺي ويندس. ٻي صورت ۾ هوُ جيڪڏهن مون کي نه ڏسندو ته ڀؤنڪڻ شروع ڪندو ۽ توکي تڪليف ڏيندو. خدا حافظ.“
هوُ گهٽيءَ ڏي ڊوڙيو. هنُ پنهنجي روئڻ کي روڪي ورتو هو، پر گهٽي ۾ پهچندي ئي هوُ ڳوڙها وهائڻ لڳو. اليوشا کيس روئندي ڏٺو.
”اليوشا توکي پنهنجي واعدي تي قائم رهڻ گهرجي. ٻي حالت ۾ هيءُ سخت نااميد بڻجي ويندو.“ هن پنهنجي راءِ جي وضاحت ڪندي چيو.
”مان ضرور ايندس. اڙي مان ڪيترو نه پاڻ کي، اڳي نه اچڻ جي ڪري، ملامت ٿو ڪريان.“ ڪوليا روئندي چيو. هاڻي هو ماضيءَ جي لاءِ شرمسار نه هو.
اُن وقت ڪپتان ڪمري کان ٻاهر اچي چڪو هو ۽ هڪدم دروازي کي بند ڪيائين. سندس منهن مان مايوسي ٿي ڏٺي ۽ سندس چپ ڏڪي رهيا هئا. هوُ ٻن نينگرن جي سامهون بيٺو هو ۽ هن پنهنجي ٻانهن کي انهن ڏانهن وڌايو.
”مون کي ڪو به چڱو ڇوڪرو نه کپي! مون کي ٻيو ٻار نه کپي!“ هن وحشياڻي انداز ۾ چيو ۽ پنهنجي ڏندن کي ڀيڪوڙيو. ”جيڪڏهن مان توکي وساريو، ته بيت المقدس منهنجي زبان کي ...... هو ائين چوندي سڏڪن ۾ پئجي ويو ۽ گوڏن ڀر جـُـهڪي ويو. پنهنجي هٿن سان مٿي کي زور ڏيندو رهيو ۽ ڀڻڪندو به رهيو ۽ سڏڪا به ڀريندو رهيو. هوُ ڪوشش ڪري رهيو هو، ته جئين سندس آواز ڪمري ۾ ٻڌڻ ۾ نه اچي.
ڪوليا گهٽيءَ ڏانهن ڊوڙيو.
”خدا حافظ، ڪرامازوف! ڇا تون پاڻهي ايندين؟“ هن تيزيءَ ۽ غصي مان اليوشا کي چيو.
”مان يقيناً شام جو ايندس.“
”هن بيت المقدس جي لاءِ ڇا ٿي چيو؟.... سندس مطلب انهيءَ کان ڪهڙو هو؟“
”هيءُ فقرو انجيل جو آهي. ان جو مطلب آهي، ته جيڪڏهن مان بيت المقدس وساريان، يعني ان شيءِ کي، جا دنيا جي سڀني شين کان مون کي قيمتي آهي ۽ جيڪڏهن مان ان کي ڀلائي ڇڏيان ۽ ٻين شين کي وڌيڪ سمجهان، ته خدا مون کي معاف نه ڪري........“
”مان سمجهيو، اهو ڪافي آهي، تون ضرور اچج! اچ پريزيوان،“ هن زور سان چيو ۽ تيز قدمن سان گهر هليو ويو.