با ادب بانصيب بي ادب بي نصيب
اڇن وارن واري (پوڙھي) عالم حافظ عادل باشاھ جي عزت ڪرڻ تعظيم خداوندي ۾ شامل آھي. (حديث قدسي)
ادب ۽ اخلاق ڪنهن به قوم جي بنيادي قانونن ۽ ضابطن جي اخلاقي ترجماني ڪندو آھي انسان جي تاريخ تي فڪر ڪيو وڃي ته اندازو ٿيندو اخيلاقيات ۽ روين کي بھترين بھترين انداز ۾ پيش ڪرڻ ۽ ان تي عمل ڪرڻ جو ايوارڊ اسلام ڏانهن وڃي ٿو دنيا ۾ موجود قومن اڄ جيڪو به ادب اخلاق پنھجو ڪيو آھي اھو ڪٿان نه ڪٿان اسلام مان سکيل آھي . ھي دين اسلام ھر ڪنهن ننڍن وڏن پنهنجي پراين جانورن وڻن مطلب ته دنيا ۾ موجود ھر جاندار سان اخلاق ۽ انصاف ڪرڻ جي ھدايت ڪري ٿو. بحيثيت اڪثريتي ڏٺو وڃي ته ڪو به اھڙو انسان جيڪو ادب ۽ اخلاق کان دور ھجي اھو نه ھن دنيا ۾ مقام حاصل ڪري سگھي ٿو ۽ نه ئي اڳئين جھان ۾ ان عزت جي اميد سان وڃي سگھي ٿو.
ادب جو ذڪر نڪري ته ننڍا وڏا پنهنجا پراوا جانور وڻ ميوا مطلب ته سڀ جو سڀ انسان جي ادب جا حقدار ٿين ٿا. پر انھن ۾ اوليت اسان کي والدين ۽ رت جي رشتن کي حاصل آھي الله تعالي قرآن ۾ ھر ھر والدين سان سٺو ورتاء ڪرڻ سان گڏ حڪم ڪري ٿو ته:
"تنهنجي پاليندڙ حڪم ڪيو آهي ته ان (الله) کان سواءِ ڪنهن کي نه پوڄيو ۽ پيءُ سان ڀلائي ڪريو جيڪڏهن تو وٽ انهن ٻنهين مان هڪ يا اُهي ٻئي ٻُڍاپڻ کي پهچن ته تون کين اُف به نه چؤ ۽ نه اُنهن کي ڇڙٻ ڏي ۽ انهن سان اَدَب جي ڳالهه ڪر ۽ انهن جي اڳيان شفقت سان عاجزي ڪري ڪنڌ نِماءُ. ۽ چؤ ته اي منهنجا پاليندڙ! انهن ٻنهن تي رحم ڪر جيئن انهن ٻنهين مونکي ننڍي هوندي پاليو.
(سورة بني اسرائيل آيت 23۽ 24)
منهنجي ماءُ ننڍپڻ ۾ ئي اھا ڳالهه منهنجي ذھن ۾ ويھاري ڇڏي ھئي جڏهن به الله تعالي ڪنهن انسان مان خوش ھوندو آھي ته ان کي ادب جي خاصيت عطا ڪندو آھي مونکي اڄ به اھو ڏينهن ياد آھي جڏهن اسڪول دوران گرمين جي موڪلن ۾ امان سان گڏ ناني وارن ڏانهن موڪلون گذارڻ ويس نانيء سان ڪنهن ڳالهه تي ناراضگي سبب بغير ڪجهه سوچڻ سمجھڻ جي مان ناني کي نامناسب لفظ چيا. امان اھو سڀ ڪجهه ڏسي رھي ھئي ۽ مونکي چيائين علي پٽ! الله پاڪ توکان ناراض ٿي چڪو آھي ڇو ته اھو بي ادب ماڻھن کي پسند ناھي ڪندو ۽ مونکي افسوس آھي ته تون به انھن بي ادب ماڻھن ۾ شمار ٿي وئين. امان جا اھي لفظ مون مٿان بجلي جيان اچي ڪريا. امان خاموش ھئي ۽ ناني ڪاوڙيل ھئي ۽ الله تعالي به مونکان ناراض ھو اھا سوچ مونکي ڏاڍو بيقرار ڪري رھي ھئي ته مونکي بي ادبن ۾ شمار ڪيو پيو وڃي مان ان رات زاروقطار روئندو رھيس الله کان معافي ورتي ۽ ناني کي پرچايم وري امان کي وڃي ڳلي لڳايم سڀني کان معافي وٺندي دل کي ڪجهه تسلي ملي پر لڙڪ ھئا جو رڪجڻ جو نالو ئي نه پيا وٺن. مان امان کان بار بار ھڪ ئي ڳالهه پڇڻ لڳس ته ڇا الله به مونکان ناراض آھي امان مونکي پيار ۾ پنهنجي آغوش ۾ آڻيندي چيو نه ھاڻي الله تعاليٰ ناراض ناهي اھو توسان راضي ٿي ويو آھي پر ھڪ وھم ھو جيڪو ھر ھر مونکي امان کان اھو پڇڻ تي مجبور ڪري پيو ته امان کي ڪھڙي خبر ته ھاڻ الله ناراض آھي؟ امان ان وٽ خوبصورتي سان منهنجي وھمن کي ختم ڪندي چيو ته پٽ با ادب ماڻھو نياز ۽ نوڙٽ وارا ھوندا آھن بلڪل ايئن جيئن ميوي وارو وڻ ھوندو آھي ان لاءِ الله انھن کي جيڪا به ھدايت ڏيندو آھي اھي عاجزي سان وڃي ڪندا آھن . امان جي اھا ڳالھ ۾ ذھن ۾ رکي اڄ به ھر موقعي تي ھر جاء تي عاجزي تي ترجيح ڏيندو آھيان. منهنجي سچي دل سان توبه ڪرڻ يان انھن سڀني کان معافي وٺڻ شايد رب کي قبول ٿي ويو ھو. ۽ ان مونکي ٻيھر زندگي ۾ بي ادب ماڻھن جي فھرست ۾ شامل ٿيڻ کان بچائي ڇڏيو.
جيڪڏھن ڳالهه ڪئي وڃي سڀني انسان جي ته ھي خوبي الله تعالي ھميشه پنهنجي ويجھن پيارن ٻانھن کي ڏيندو آھي دنيا جي تاريخ اھڙن ماڻھن سان ڀري پئي آ جن خلق خدمت جو رستو اختيار ڪيو ۽ ان عادت کي ڪاميابي جي بلندين تي اچي پھچايو . انسانيت جو خدمت اھو عمل آھي جيڪو ڪنهن به انسان کي نه صرف دنيا پر اڳئين جھان ۾ به ممتاز بڻائي ڇڏي ٿو. اڄ اسان ڏسون ٿا ته ادب ڪيئن اسان جي معاشري ۾ اڻلپ ٿي ويو آھي. ۽ ان سان گڏ ڪامياب ماڻھن جو انگ به نه ھجڻ برابر آھي . مان دنيا جي ڪامياب ماڻھن کي پڙھڻ ۽ سکڻ جي ڪوشش ڪندو آھيان۽ اھو ڏسي حيران ٿي ويندو آھيان ته جن دنيا ۾ ڪاميابي جا جھندا کوڙيا اھي پنهنجي زندگي ۾ ڏاڍا عاجز ۽ باادب رھيا آھن. ان جي برعڪس اڄ جي نوجوانن کي ڏسان ٿو ته ڏاڍو ڏک ٿو ٿئي ھر ايندڙ ڏينهن اسان جا نوجوان سوشل ميڊيا تي پنهنجي بزرگن استادن ۽ ٻين سان ايڊوانچر جي نالي تي ٿيندڙ تمام غيرمھذب ۽ غيراخلاق رويو اسان جي لاءِ الميو آھي. ڳالهه ايتري وڌي وئي آھي جو اڄ جو استاد اگر پنهنجي شاگرد کي ڪنهن ڳالهه تي ڳالهائي ته شاگرد استاد کي ھٿ کڻڻ کان باز نٿو اچي. ھڪ وقت ھو استادن ۽ والدين جي عزت اھڙي ھوندي ھئي اگر ھڏيون به ڀڃي ڇڏيندا ھئا ته وات مان ھڪ لفظ نه نڪرندو ھو سپ ھئا جو ادب ۾ بند ويندا ھئا ۽ ان جو نتيجو اسڪول مان نڪتل ھر ٻار اعليٰ اخلاق ۽ ڪردار جا مالڪ ھوندا ھئا زندگي ۾ ڪاميابي انھن جا قدم چمندي ھئي
ڪجهه عرصو پھريان ھڪ ٽرينگ جي حوالي سان مان لاھور ۾ موجود ھئس ميزباني جي طرفان منهنجي رھائش جو انتظام لاھور جي ھڪ مشھور ھوٽل ۾ ڪيو ويو ھو بنيرن وقت مان ھوٽل تي پھچي پنهنجي ميزبان جو انتظار ڪري رھيو ھئس ته ھڪ بزرگ جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو منهنجي والد صاحب جي عمر جو ھڪ بزرگ ھٿ ٻڌي مونکان کاڌي جو آرڊر وٺڻ لاءِ بيٺو ھو.منهنجي ماءُ جو سيکاريل ادب مونکي شرم ۾ ٻوڙي رھيو ھو. مان ايئن ويٺس بس ڪجهه به نه مھرباني چئي اتان اٿي ويس. منهنجو تعلق ھڪ عام پاڪستاني گھراڻي سان آھي جنهن ۾ بزرگن جي عزت ھي شي کان رکي ويندي ھئي بزرگ جيڪڏهن کٽ تي ويٺل ھوندو ته ان جي مٿيئين پاسي کان ويھڻ بي ادبي تصور ڪئي ويندي ھئي ان جي برعڪس اوھان اڄ جا نوجوان نسل ڏسندو ته زندگي ۾ لاپرواھي جو شڪار اسان جو نوجوان بزرگن جو احساس ڪرڻ ٿو الڳ ڳالهه پر انھن کي نفرت جي نگاه سان ڏسندي انھن سان بدتميزي وڏي ۽ مغرور آواز ۾ کاڌي جو آرڊر ڏيڻ ۽ انھن کان پنهنجي خدمت ڪرائڻ پنهنجو حق سمجھن ٿا.
ضرورت ان ڳالهه جي آھي ته پنهنجي ذميوارين جو احساس ڪندي پنهنجي اندر ۾ ادب اخلاق جو لڇڻ پيدا ڪيو اسان کي ان سوچ جي ترغيب ڏيڻ جي ضرورت آھي ته ھر ڪامياب ۽ عظيم انسان جي پويان ان جو بھترين ڪردار ھوندو آھي جيڪو ان ۾ ٻين کان وڌيڪ ممتاز ۽ ڪامياب ڪندو آھي باادب بانصيب خاصيت آھي ان ماڻھن لاءِ جن کي ٻنھي جھانن ۾ ڪاميابي ملندي آھي ۽ ان جي برعڪس بي ادب بي نصيب آھن اھي جنهن دنيا کي پنهنجو ڪيو ۽ اڳئين جھان ۾ منھن ڏيکارڻ جي لائق ناهن.
مان سمجھان ٿو ته بحيثيت قوم اسان کي سدب سکڻ ۽ ان کي پنهنجو ڪرڻ جي ضرورت آھي اھو ئي اسان جي ڪامياب زندگي جو راز آھي.
ادب جو ڪاميابي سان ڪھڙو تعلق آھي؟
باادب بانصيب" ۾ انسان ڪاميابي جو راز دفن ٿيل آھي ڪاميابي ڪامل سطح تي باادب ماڻھن کي ئي حاصل ٿيندي آھي جيڪڏهن اسان ڪاميابي ۽ ناڪامي جا اصل سببن تي فڪر ڪنداسين ته اسان کي خبر پوندي ادب ئي اھا شي آھي جيڪا ڪنهن به انسان کي بلندي عطا ڪندو آھي ته ڪنهن کي ناڪامي جي سمنڊ حوالي ڪندو آھي.
ڪامياب ماڻھو پنهنجو گھڻو وقت ٻين سان گڏ بھترين اخلاق جو مظاھرو ڪندي انھن مان سکڻ ۾ گذاريندا آھن. زندگي جا اھي سبق جيڪي ڪتاب اوھان کي نٿا سيکاري سگھن. انسان پنهنجي وڏن جي چند لمحن جي ڳالھين مان سکي وٺندو آھي ۽ اھڙو ممڪن تڏھن ٿي سگھندو آھي جڏهن انسان ادب جي اعليٰ معيار کي پنهنجو ڪري ھر ننڍي وڏي بھترين واسطا ٺاھي رکي. ميون وارن وڻن کي ئي جھڪڻ زيب لڳندو آھي اڪڙ ڪرڻ ته بنجر ھجڻ جي نشاني آھي ڪامياب ماڻھو جي ڪاميابي ان جي آس پاس ان جا لاڳپيل آھن.ڪامياب ماڻھو خوشحالي پسند طبعيت رکندڙ عاجزي پسند ھوندو آھي. جيڪو نه صرف پاڻ پر پاڻ گڏيل سڀني کي عزت جي نگاھ سان ڏسندو آھي. جدوجھد ڪندي ان کي پنهنجن جو ساٿ ان جو سھارو ھوندو آھي.جيڪو ان کي ڏکين ڏکين حالتن ۾ به اڳيان وڌڻ جو حوصلو ڏيندو آهي. اعليٰ اخلاق ۽ ٻين جي لاءِ سٺي سوچ جا نتيجا ناقابل يقين ڪاميابي ھوندو آھي.
مان دنيا جي ماڻھن جو سڪسس اسٽوريز Success Storiesپڙھڻ جو شوقين آھيان منهنجي ڪوشش ھوندي آھي ته مان ماڻھن ۽ انھن جي عادتن مان سکان پر مطالعو ڪندي اڪثر غور ڪندو آھيان ته دنيا ته مختلف حصن ۾ جن ماڻھن کي ڪاميابي ملي آھي ته اھي ماڻھن ۾ عزت احترم ۾ ڪا ڪسر نه ڇڏيندا آھن ڪامياب ماڻھو پنهنجي ڪاميابي جا ذميوار به پاڻ سان سلھاڙيل ماڻھن خاص ڪري پنهنجي والدين ۽ استادن کي ئي قرار ڏيندا آھن اسان جڏهن انھن جي ڪاميابي ٻڌندا ۽ پڙھندا آھن ته ان وقت ھي جملا رسمي طور پڙھڻ / ٻڌڻ لاءِ ملندا آھن ته منهنجي سڄي ڪاميابي جي پويان منهنجي والدين ۽ استادن جو ھٿ آھي. جڏهن ته حقيقت ۾ اھو به ادب جو ھڪ قسم آھي ۽ ان جو گھڻي قدر ڌيان "اسان" تي ھوندو آھي.
ياد ڪيو ڏئي ڏيئي جو ڪم آھي سڙڻ اھو سڙي ڪري دنيا کي روشني ڏيندو پاڻ کي عاجز رکي ٻين کي پنھنجي ذات مان عزت ۽ محبت ڏيڻ منهنجي نظر ۾ ڪاميابي آھي.