ايمانداري جو درجو
حضور اڪرم صلي الله عليه واله وسلم جن فرمايو آھي ته : ”بيشڪ الله ھر نگران کان ان جي نگراني بابت سوال ڪندو ته جي ان حفاظت ڪئي آھي يا ذيان.“
مشھور محقق ڊاڪٽر ٿامسلي انسان جي ڪاميابي جي سببن ۽ عادتن کي بيان ڪندي ايمانداري کي سرفھرست رکيو . ھڪ محقق جي مطابق ۾ دنيا ۾ لڳ ڀڳ 98 سيڪڙو ڪاروبار ڪرڻ وارا ماڻهو ايماندار ھوندا آھن ان ڳالهه مان معلوم ٿئي ٿو ته انسان چاھي ڪنهن به مذھب يا قبيلي سان تعلق رکڻ وارو ھجي . ايمانداري ان جو حصو آھي ايمانداري مان مراد آھي ته اوھان اھڙي ڪنهن به شي کي تسليم نه ڪيو جنهن ۾ اوھان جي محنت نه ھجي ۽ توھان پنهنجي حصي کان وڌيڪ وٺڻ جو نه سوچيو ڪامياب ماڻھو زندگي جي ھر معاملي ۾ ايمانداري جو مظاھرو ڪندا آھن.
سچائي ۽ ايمانداري کي دنيا ۾ بنيادي اھميت حاصل ھوندي آھي جيڪڏهن معاشري ۾ ايمانداري نه ھجي ڪوڙ ۽ بي ايماني عروج تي اچي وڃي ته ان معاشري کي زوال ۾ اچڻ کان ڪير نه ٿو روڪي سگھي . گوٽليب ڊٽ ويلر انسٽيٽيوٽ جا ماھر ھڪ تحقيق جا نتيجا بيان ڪندي ٻڌائن ٿا ته ھڪ انسان معاشري ۾ ايمانداري جي موجودگي لازمي آھي ۽ جنهن معاشري ۾ جڏهن اھا لازمي تڏهن ئي اھو معاشرو ترقي جي قابل ٿي سگھي ٿو. ۽ معاشري جا ٻيا پرز به سٺي طريقي سان ڪم ڪندا آهن. مختصر ته معاشري ۽ ملڪ جي ترقي ۾ ايمانداري اھم ڪردار ادا ڪندي آھي .
ايمانداري ان اھميت کي ڄاڻڻ جي باوجود به اسان جي معاشري ۾ اھڙو خاص ڌيان نه ٿو ڏنو وڃي. اڄڪلهه ته سٺا پڙھيل لکيل ايتري ۾ ديندار ماڻھو به ماڻھن جا حق کائيندي نظر ايندا آھن مان سمجھان ٿو ته اھا اسان جي معاشري جي ناڪامي جو سڀ کان وڏو سبب آھي .اسان وٽ ھڪ وڏي غلط فھمي اھا آھي ته ايماندار کي پئسن جي حد تائين محدود رکندا آھن جڏهن ته ايمانداري ۾ ماڻھن ئي ڀلائي ڏانهن سڏڻ عھدي جي حفاظت ڪرڻ سٺي صلاح ڏيڻ ڪنهن جي راز جي حفاظت ڪرڻ ماڻھن جي حقن جي حفاظت ڪرڻ ۽ ماڻھن ۾ انصاف ڪرڻ به شامل آھي .
پاڻ ڪريم جن فرمايو ته :
توھان ماب ھر شخص ھڪ نگران آھي ۽ ان ۾ ھر ھڪ کان ان جي ھيٺين جي باري ۾ سوال ڪيو ويندو ماڻھن جو حڪمران ان جو نگران آھي.۽ ان کان ماڻھن جي باري ۾ سوال ڪيا ويندا. ماڻھو پنهنجي گھر جو مالڪ آھي ان کان ان جا سوال ڪيا ويندا عورت پنهنجي مڙس ۽ ٻارن نگران آھي ان کان ان جي باري ۾ سوال ڪيا ويندا. ماڻھو (آقا يا غلام)جي مال جو نگران آھي ان کان ان بابت سوال ڪيا ويندا مطلب ته اوھان ۾ ھر ھڪ نگران آھي ۽ انھن کان انھن جي ماتحت بابت سوال ڪيو ويندو.
ان حديث ۾ اھا ڳالهه واضع ڪري سمجھائي وئي آھي ته ھر انسان جو ايماندار ھجڻ ڇو ضروري آھي محشر جي ڏينهن الله تعالي ھر انسان مرد ۽ عورت کان ان جي زميوارد بابت سوال پڇندو ته ھو پنهنجي معاملي ۾ ڪيترو سچو ۽ ايماندار رھيو آھي. اھڙي طرح ايمانداري جو تعلق ھر ننڍي وڏي سياسي انتظامي معاشي ۽ معاشرتي ۽ گھريلو زندگي سان جڙيل ھوندو آھي. ماڻھن جا حق ھڪ ٻئي سان جڙيل آھن. ان لاءِ ھر شخص کي فرض جي ادائگي ۾ خيال رکڻ جو حڪم ڏنو ويو آھي. ايمانداري ھڪ اھڙي خوبي آھي جنهن کي معاشري جي ھر فرد ۾ پيدا ڪرڻ ٻغير معاشري کي ڌوکو ڏئي ظلم ۽ ذيادتي دم ۽ اعتماد جھڙن مسئلن کان نٿو ڪڍي سگھجي ۽ سڀ ديني وسيلن ۽ مال جي ڪثرت جي باوجود معاشري ۾ امن ۽ سڪون جي زندگي گذارڻ کي ممڪن نٿو بڻائي سگھجي. منهنجي خيال ۾ ھي اھي سبب آھن جن ھر دور ۾ ماڻھن جي چاھي انھن جو تعلق ڪنهن به مذھب سان ھجي سڀني جي لاءِ ايمانداري کي پسند ڪيو آھي.
الله تعالى اسلام کي فطرت جو دين قرار ڏنو آھي ۽ الله تعالي انسان کي اھو حڪم به ڏنو آھي اھو ٻين جي لاءِ سولايون پيدا ڪرڻ وارو بڻجي ھن دنيا کي ماڻھن جي رھڻ لاءِ بھترين جاء ٺاھڻ جي ڪوشش ڪري. ان ضرورت کي نظر ۾ رکـندي جيسيتائين معاشري ۾ ايمانداري جي فضا کي گھلڻ نٿو ڏنو وڃي تيستائين ھن دنيا کي بھترين بڻائڻ ناممڪن آھي .انسان جيڪڏهن گڏيل تعاون تي ڌيان ڏيندي ايمانداري جو مظاهرو ڪرڻ لڳن ته دنيا مان غربت جو نالو نشان ئي ختم ٿي ويندو.
مان ڪامياب ماڻھن جو مطالعو ڪندي ھي ڳالهه ڄاڻي ڪافي خوشگوار ۾ حيرت ۾ ورتل آھيان ته دنيا ۾ موجود تقريبن ھر ڪامياب شخص پنهنجي آس پاس ماڻھن جو, خاص ڪري يتيم ۽ غريبن جو وڏو خيال رکندو آھي. اھو سڀ پنهنجو فرض سمجھي ادا ڪندو آھي. اھا ھل اجتمائي سوچ آھي جيڪا ڪامياب ماڻھن ۾ ھوندي آھي. عبدالستار ايڌي جو مثال اوھان جي سامھون آھن جنهن پنهنجو پاڻ کي ماڻهن تي قربان ڪري ڇڏيو. پنهنجي سڄي زندگي ايمانداري ۽ نيڪ نيتي جو مثال پاڻ آھن.
دين اسلام ۾ ايمانداري جي اھمت اجاگر ڪرڻ جي لاءِ الله تعالي قرآن مجيد ۽ حديث ۾ بار بار ايمانداري جو حڪم ڏيندي فرمائي ٿو ته :
ترجمو : بيشڪ! الله توکي حڪم ڏئي ٿو ته امانتن وارن کي انھن جون امانتون پھچايو ۽ جڏهن ماڻهن جا فيصلا ڪيو ته عدل ۽ انصاف سان فيصلو ڪيو يقينن اھا بھتر شي آھي جنهن جي نصيحت اوھان کي الله ڪري رھيو آھي بيشڪ الله ٻڌندو آھي ۽ ڏسندو آھي. (النساء)
حديث نبوي
ان جو ڪو به ايمان ناھي جيڪو امانتدار ناهي ۽ ان جو ڪو به دين ناھي جيڪو واعدو پورو نه ٿو ڪري (مشکوه)
جھڙي طرح قرآن ۽ حديث سان گڏ سائنسي تحقيق به ايمانداري تي زور ڏنو آھي ۽ ان کي معاشري جي ترقي جي لاءِ لازمي جز قرار ڏنو آھي. اتي ماڻهن جا حق کائڻ کان به بار بار روڪيو ويو آھي ڇاڪاڻ ته اھا خراب عادت آھص ڪنهن به معاشري جي تباهي ۽ بربادي جو سبب بڻجي سگھي ٿي. خيانت مان مراد پنهنجي زميوارين کان لاپرواھي ڪرڻ مثال طور ماڻهو ھڪ ٻئي جو خيال رکڻ بجاءِ ان سان زيادتي ڪندا رھن ته اھا خيانت ٿيندي آھي. الله تعالى ان حوالي سان قرآن مجيد ۾ فرمائي ٿو ته :
ترجمو : بيشڪ الله تعالي خيانت ڪرڻ وارن کي پسند ناهي ڪندو. (الانفال)
جيڪو به ماڻھو پنهنجي معاملن ۾ خيانت داري ڪندو ان کي دنيا ۽ آخرت ۾ ذلت واري شڪست نصيت ٿيندي آھي ھي اھو قانون آھي جنهن کي الله انسانن جي ڀلائي واري ترتيب ڏنو ھاڻي جيڪڏھن غفلت ڪرڻ سان نه انسان دنيا ۾ ڪاميابي سان زندگي گذاري سگھي ٿو نه ئي آخرت ۾ ان جو ڪو حصو ٿئي ٿو.
ڪامياب ماڻهو پنهنجي ھر عمل ۾ ايمانداري سان گڏوگڏ زميواري ڪندي سھڻي طريقي سان مڪمل ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آھي. ۽ ان جي اھا ئي خوبي کيس ڪاميابي طرف آڻيندي آھي. جڏهن ته ناڪام ماڻھو ماڻھن جا حق ڦٻائڻ ۾ ته ڪامياب ٿي ويندا آھن پر جلد ئي انھن ڌوکي جي ڀت ڪري پوندي آھي ۽ ناڪامين جي گھرائي ۾ وڃي ڪرندا آھن ڏسندا ڪيو ته ڪاميابي جو ساٿ ھٿ مان وڃڻ گھرجي. ان عادت کي پڪڙي ويھو اھو اوھان کي ڪاميابي تائين وٺي ويندو.