تنقيد ۽ اختلافي راءِ ٻڌڻ جو حوصلو رکو.
جو تخت وتاج پہ تنقید کرتے پھرتے ہیں
یہ ساری لوگ ہے دربار سے نکالے ہوئے
تنقيد جي معني آھي پرکڻ ۽ سٺي خراب جي تميز ڪرڻ لفظ تنقيد پنهنجي اعتبار سان ته ڏاڍو سٺو لفظ آھي پر جي دور ۾ تنقيد کي تذليل بڻائي نفرت انگيز بڻادڳ ويو آھي اڄڪلهه جي دور ۾ تنقيد براء اصلاح ۽ تنقيد براء تذليل ۾ فرق ڪرڻ ڏاڍو ضروري آهي ته جيئن انسان ھمت سان گڏ پنهنجي غلطين کان سکي ڪري اڳيان وڌي سگھي ۽ جيڪڏھن تنقيد جو مقصد صرف تذليل آھي ته ان کي ھمت سان گڏ رد ڪري سگھي. انسان جي زندگي ۾ جنهن طريقي سان تعريف کي ھڪ خاص مقام حاصل آھي ۽ ان جي ذريعي ماڻھن جي ڪارڪردگي کي بھتر ڪري سگھجي ٿو بلڪل اھڙي طرح سٺي تنقيد به انسان جي خامين ۾ گھٽتائيون آڻيندي ان کي ڪاميابي طرف وٺي ويندي آھي. تنقد جي ذريعي پنهنجي پھلوئن جو گھيرو ڪرڻ جي قابل ٿيندو آھي. جن کان پھريان اڻڄاڻ ھو جيڪا ان جي لاءِ ناڪامي جو سبب بڻجي رھي ھئي غلطيون ۽ ناڪاميون انسان لاءِ استاد جيان ھونديون آھن جيڪو وقت انسان ڪنهن ناڪامي ۽ ان تي تنقيد جي سبب اذيت ۾ گذرندو آھي اھو سڄو وقت ان کي زندگي جا اھي وڏا وڏا سبق سيکاريندو آھي جيڪي ان سڄي زندگي تعليمي سفر ۾ به نه پڙھڻ لاءِ مليا ھئا تنقيد مان سکي ڪري انسان پنهنجي پاڻ کي بھتر بڻائيندي پنهنجي خامين ۽ ڪمزورين کي ختم ڪري نئين جذبي سان گڏ ميدان ۾لھي ڪري ڪاميابي حاصل ڪندو آھي.
جيڪڏهن انسان ماڻھن جي تنقيد کي ذھن ۾ سوار ڪري ڇڏي ته ان جي لاءِ ڪاميابي جو سفر برقرار رکڻ ناممڪن ٿي ويندو آھي جيڪڏهن اوھان ڪامياب ٿيڻ چاھيو ٿا ته تنقيد کي خوشي سان قبول ڪيو ان مان سکو ۽ اڳيان وڌندا وڃو. ھر ڪامياب شخص جي لاءِ پاڻ ۾ پنهنجي سوچ ۾ لچڪ پيدا ڪرڻ ضروري آھي ڇو ته ھر ڳالهه ذھن ۾ سوار ڪرڻ لاءِ ناھي ھوندي. پنهنجي طبعيت کي بدلايو پاڻ کي ھڪ نئون ڪرڪيٽر جي جاء تي رکي سوچيو جڏھن اوھان ميدان تي لھندا آھيو ته تماشائي اوھان جي صلاحيتن کان اڻڄاڻ ھجڻ کان بغير گھڻو گوڙ ڪندا آھن. اوھان جو حوصلو وڌائڻ وارا آواز گھٽ ۽ تنقيد ڪرڻ وارن جو سمنڊ اٿليل ھوندو آھي ان صورتحال ۾ جيڪڏهن توھان گھٻرائيندي پويان ھٽي ويندو ته ٻيھر اوھان ۾ ڪڏهن ماڻھن جي سامھون ٿيڻ جي ھمت نه ٿيندي . پر ان جي برخلاف اوھان اھو پاڻ کي سمجھايو ته جيڪڏهن ميدان ۾ لھي ئي ويو آھيان ته ماڻھن جي تنقيد جي پرواهه نه ڪندي اننگ کيڏي ڪري ئي وڃڻو آھي ته يقين ڪيو ماڻھن جي رڙين جو آواز گھٽ ٿيندو ويندو ۽ اوھان کي ھر طرف پنھنجا حمايتي ئي نظر ايندا. ماڻھو اوھان کي ساراھيندا به ۽ اوھان جي ھمت به وڌائيندا به پھريون قدم پھرين ڪوشش اوھان کي ڪرڻي آھي نه ته ماڻھن جو ڪم ئي ڳالھيون ٺاھڻ آھي. توھان تماشاين کي خاموش نٿا ڪري سگھو اوھان تنقيد کي ختم نٿا ڪري سگھو پر اوھان جي ڪاميابي انھن کي ھڪ ڏينهن اوھان جو ساٿ ڏيڻ تي مجبور ڪندي ان جي لاءِ تنقيد کي دل کولي قبول ڪرڻ سکو.
اسان جي معاشري جي ھڪ عام طبعيت اھا آھي ته ھتي ڪاميابي جو خواب ڏسڻ واري کي پنهنجي آس پاس تڪليفون ڏاڍيون ڏسڻ ۾ اينديون آھن اھو خيال ڪافي حد تائين صحيح به آھي اڪثر ماڻھو پنهنجي ڪم بدران پنهنجي نوڪري کي ترجيح ڏيندا آھن اسان وٽ ماڻھن ۾ ڪاميابي جو مزاج نه پر نوڪري جو مزاج اختيار ڪيو ويندو آھي توھان ڪڏهن پنهنجي ملڻ وارن کان يا پنهنجي تعليمي اداري ۾ موجود ماڻھن کان اھو سوال ڪيو ته اھي زندگي ۾ ڇا ڪرڻ چاھن ٿا ته اوھان کي 95 سيڪڙو ماڻھو اھو چوندي ملندا ته بس ڊگري ٿئي ۽ پوءِ 9بجي کان 5بجي تائين ڪا نوڪري ملي وڃي ته زندگي ۾ مزو اچي ويندو شايد ڪو ھڪ اڌ اھڙو ماڻھو ملندو جيڪو اوھان کي نوڪري کان ھٽي ڪري پنهنجو ڪاروبار شروع ڪرڻ يا ڪنهن برينڊ کي لانچ ڪرڻ جي ڳالهه ڪندو.
جيسيتائين اھڙي سوچ وارا ماڻهن جي سامھون گھر جي نوڪري پاسو ڪندي سوچن ته ان کي گھر وارن سميت دوستن ۽ مائٽن ۾ به تنقيد کي منهن ڏيڻو پوندو آھي.
جھڙي طرح سيد قاسم علي شاهه پنهنجي تقرير ۾ ٻڌايو ھو ته ان سان به اھو معاملو ٿيو جڏهن ھن گھر جي ڊرائنگ روم کي ٽيوشن سينٽر ۾ تبديل ڪرڻ چاھيو ته گھر وارن صاف انڪار ڪيو ان تي ھڪ کي ڏاڍو ڏک ٿيو.
اسان وٽ اڪثر ايئن ٿيندو آھي ته اسان خواب به ڏسندا آھيو ۽ انھن کي حاصل ڪرڻ لاءِ سخت محنت ۽ يقين سان ڪم به شروع ڪندا آھيون پر پر معاشري جي ھن نوڪري پسند سماج جي ڳالهين ڪري اسان پنهنجي آس پاس جي ماڻهن کي سمجھائي ناھيون سگھندا. اسان جي آس پاس جا ماڻهو اسان کي سمجھڻ بدران جواب ۽ تنقيد جي نظر سان ڏسندا ۽ سمجھندا آھن. ان وقت ۾ معمولي ڪو مائٽ اسان جي گھر وارن کي اسان جي نوڪري بابت ھر ھر ڀڙڪائيندو آھي ته پنهنجو وقت وڃائي رھيو آھي اوھان ئي ھوش ڪري ان کي نوڪري ۾ لڳايو ان وقت ۾ جيڪڏهن اوھان صبر ۽ محنت جو دامن پڪڙي ڪري پنهنجي مقصد ڏانهن وڌندا رھندو ته ھڪ ڏينهن اھا تنقيد ڪرڻ وارا ماڻھو اوھان جي تعريف ڪندي نه ٿڪجندا انھن ماڻهن کي يقين ئي نٿو ٿي سگھي ته اوھان ڪامياب ٿي ڪيئن سگھو ٿا ڪامياب ماڻهو جي اھا عادت ھوندي آھي ته ته اھو ماڻھن جي ڳالھين کي دل سان تسليم ڪندي تنقيد کي اصلاح لاءِ استعمال ڪندو آھي ۽ غير ضروري تنقيد کي ان جي وقار سان گڏ نظرانداز ڪرڻ ڄاڻيندو آھي. ان جي اھا ئي عادت انھن جي ڏکئي وقت ۾ به ھمت ڏيندي آھي ۽ ھڪ ڏينهن انسان پنهنجي سڀني محنتن جي ڪوشش سان ڪاميابي حاصل ڪري وٺندو آھي پر ڪاميابي جو راز ماڻھن جي تنقيد نظرانداز ڪندي پنهنجي حوصلن کي بلندي ڪري زندگي ۾ اڳيان وڌائڻ آھي . پنهنجي مقصد تي محنت جاري رکي ھڪ ڏينهن اوھان جي محنت ئي ماڻھن کي جواب ڏيڻ لاءِ ڪافي ھوندي آھي ۽ توھان تي تنقيد ڪرڻ وارا سڀ تماشائي اوھان جي تعريف ڪندي نه ٿڪجندا .
کون پھر ایسے میں تنقید کرے گا تجھہ پر
سب ترے جبہ و دستار میں کھو جاتے ہیں
2009ع جي وقت جي ڳالهه آھي جڏهن ھڪ عام سافٽ ويئر انجينئر بي روزگاري جي زندگي گذاي رھيو ھو ان کي ڪير ملازمت ڏيڻ لاءِ تيار نه ھو ان جو ياھو Yahoo ۽ ايپل Apple ڪمپيوٽر ۾ ڪم جو وڏو تجربو ھو قسمت ھي پر کلڻ لاءِ تيار نه ھئي انٽرنيٽ جي ٻن مشھور سائٽن فيسبڪ ۽ ٽوئيٽر به مسلسل رد ڪيو ھوجڏهن ان محسوس ڪيو ته ان کي ڪنهن ڪمپني ۾ ملازمت ملڻي ناهي ته ان ياھو ۾ ڪندڙ ھڪ دوست جان ڪوم سان گڏجي ڪري ھڪ اھڙي ايپليڪيشن ٺاھي جنهن ميسيج جي دنيا ۾ انقلاب آڻي ڇڏيو. ٿوري ئي وقت ۾ صارفين جو وڏو تعداد ان ايپليڪشن سان وابسته ٿي ويو ۽" برٽن ايڪٽن" جنهن سمارٽ فون جي دنيا جي مشھور ايپليڪيشن واٽسپ ٺاھيو اڄ ڪاميابي جا رڪارڊ ٺاھي ڪاميابي ۾ اڳيان وڌندو پيو وڃي ان جو تخليق ڪيل ايپ اڄ سمارٽ فون جو لازمي حصو بڻجي چڪو آھي واٽسپ جي مقبوليت ڏسي ڪري فيسبڪ به آخر 2014 ۾ 361اربن (19بلين) ڊالرن ۾ ان جو سودو ڪيو اھڙي طرح برٽن ايڪٽن 8.3بلين ڊالرن جو مالڪ بڻجي ويو 2009ع ۾ جڏهن ۾ جڏهن فيسبڪ جڏهن ان کي رد ڪيو ته ان جا ٽوئيٽ تي اھي لفظ ھئا ته "فيسبڪ مونکي رد ڪيو ھي سٺن ماڻھن سان رابطو وڌائڻ جو ھڪ وڌيڪ موقعو آھي مان زندگي جي ايندڙ ايڊوانچر جي لاءِ تيار آهيان ۽ جڏهن ٽوئيٽر به ملازمت ڏيڻ کان انڪار ڪيو ته 2009ع ۾ لکيائين ته مان ٽوئيٽر جي ھيڊڪوارٽر مان رد ڪيو ويو ويس ڪا ڳالهه ناھي مونکي ھاڻ وڏو سفر ڪرڻو آھي وري ان آخر ان ايڊوانچر کي پنهنجي اعليٰ محنت ۽ ثابتي قدمي سان ڪامياب ڪري ڏيکاريو.