علمي قابليت کان ملڪي ترقي تائين
سڀني صفتن جو مجموعو علم سکڻ ، ان تي عمل ڪرڻ ۽ پوءِ ٻين کي سيکارڻ آهي (امام حعفر صادق)
دنيا جي تاريخ تي نظر ڊوڙائي وڃي ته سڀني قومن جي ترقي ازل کان انھن جي نوجوانن جي سوچ فڪر ۽ ڪردار شڪرگذار رھي آھي. ان سوچ ۽ فڪر کي چڱي طرح عملي جامو پارائڻ لاءِ تعليم جي نظام کي خاص مقام حاصل آهي. تعليم انسان کي عقلي ۽ ذھني شعور ڏيڻ سان گڏ صبر ۽ ھمت سان گڏ محنت ڪرڻ جو بھترين ھنر سيکاريو آھي پوءِ انسان ان جي قابل ٿي ويندو آھي ته پنهنجي ھدف کي حاصل ڪرڻ لاءِ محنت ڪندي سائنسي دنيا ۾ ٽيڪنالوجي ۽ ايجادن موجب بڻجندو آھي. ھڪ انسان تعليم ۽ تربيت جي ذريعن سان ئي سٺين ۽ ڪامياب عادتن کي اختيار ڪري دنيا ۾ ڪاميابي حاصل ڪندو آھي . ۽ معاشري کي نئين سڃاڻپ ڏيندو آھي ھي ڪاميابي جي رستي تي ھلڻ وارو انسان تعليم جي بدولت ماضي جي ناڪام غلطين مان سکي ڪري پاڻ کي غلطيون ورجاء ڪرڻ کان روڪي رکندو آھي. ۽ ڪاميابي جي لاءِ بھترين منصوبابندي ڪندو آھي.
دنيا جي ھر قوم جيڪا ڪاميابي ۽ ترقي جو خواب ڏسندي آھي اھا پنهنجي نوجوانن لاءِ بھترين تعليم جي ضرورت ۽ اھميت کي ڄاڻيندي ان جي فراھمي کي يقيني بڻائيندي منهن ڏيندا آھن . اھو ئي سبب آھي ته ترقي يافته قومن ۾ ڪامياب ماڻھن جو انگ ترقي ڪندڙ ملڪن جي ڀيٽ ۾ گھڻو وڌيڪ ھوندو آھي ھيء ھڪ اھڙي حقيقت آھي جنهن کان منهن نٿو موڙي سگھجي ته قومن جي عروج ۽ زوال جا فيصلا انھن جي تعليمي بنياد تي ڪيا ويندا آھن.
ڪامياب ملڪ ۽ قوم جي لاءِ تعليمي اھميت ڄاڻڻ کان پوءِ اھو ڄاڻڻ ضروري آهي ته تعليم آخر ڇا آهي ؟ منهنجي خيال ۾ تعليم جو پھريون مقصد انسانيت جي تعمير آھي نوجوانن جو زندگي جي ڪشمڪش ۽ انھن جي لاھين چاڙھين کان باخبر ٿيڻ ۽ انسان لاءِ دنيا ۽ آخرت جي معاملن کان باخبر ڪرڻ تعليم جو اھم عنصر آھي. ھڪ انسان جي اندر ۾ علم جي منزل ۽ قدر پيدا ڪندو آھي ۽ ان جي ڪوشش ھوندي آھي ته ھو پنهنجي شاگرد ۾ جلد اھي سڀ عادتون ۽ خاصيتون شامل پيدا ڪرص سگھي جيڪي ان جي ڪاميابي سان گڏ ملڪ ۽ ترقي لاءِ به ضروري ھجن. بنيادي طور تي تعليم انسان کي زندگي گذارڻ لاءِ بھترين ھدايت فراھم ڪندي آھي ان لاءِ حضور اڪرم صلي الله واله وسلم فرمايو ته :
”بي علمن کي علم سيکاريڻ صدقو آھي علم حلال حرام جي نشاني آھي دنيا ۽ آخرت ۾ روشني جو ٿنڀ، اڪيلائي جي ڪيفيت ۾ وھم دور، پرديس ۾ ساٿي اڪيلائي ۾ دوست ۽ ھمراز مصيبت کي ھٽائڻ وارو دشمن جي مقابلي ۾ ھٿيار ۽ دوستن ۾ ماھين زينت آھي.“
ان مان ثابت ٿيو ته علم انسان جي زندگي ۾ احاطو ڪيئن بڻيل آھي علم ئي انسان کي عقل ۽ شعور ڏيندو آھي علم ئي انسان کي حلال ۽ حرام جي تميز ڪرڻ جي لائق بڻائيندو آھي علم ئي انسان لاءِ دنيا ۽ آخرت ۾ ڪاميابي جو جھنڊو کوڙائيندو آھي انسان جڏهن ڪٿي اڪيلو ھجي پريشاني ۾ ورتل ھجي تڏهن ھي علم ئي ان جو بھترين دوست ۽ ساٿي ھوندو آھي جيڪو ان کي مايوسين جي اوندھ مان ڪڍي اميد جا ڪرڻا ڏيکاريندو آھي علم جي ذريعي ئي انسان دوستن ۾ عزت ۽ دشمنن سان مقابلي ڪرڻ جي ھمت ڪندو آھي مقصد ته انسان جي زندگي علم کان بغير عمل کان خالي آھي جيڪڏهن عمل ٿيندو ھجي تڏهن به ڪارگر ناھي ھوندو ان لاءِ حضرت مجدد الف ثاني فرمائي ٿو ته :
”علم زندگي آھي عمل جسم آھي علم اصل آھي عمل شاخ آھي علم پيءُ آھي عمل ان جو پٽ آھي.
مطلب ته عمل جي لاءِ علم ھجڻ لازم آھي ان علم جي بنياد تي ئي ھڪ گھر جي, ھڪ ئي والدين ٻارن مان ڪنهن پڙھيل لکيل تعليم يافته ٻار کي خاص اھميت حاصل ٿيندي آھي دنيا ۾ موجود ھر امير غريب مرد عورت جي تعليم حاصل ڪرڻ برابري جي بنياد تي اھم آھي ڇو ته علم ئي انسان کي انسان بڻائيندو آھي. تعليم جي مراد ڪن مختلف ادارن ما۔ ڊگريون وٺي گڏ ڪرڻ ناھي انسان جي تھذيب ۽ اخلاقيات به شامل آھي تعليم مان مراد خدا جو خوف عبادت ۽ محبت خلق جي خدمت وفاداري خلوص ۽ ايثار وغيره آھي انھن سڀني جي بدولت ھڪ ڪامياب فرد ۽ ڪامياب معاشرو جنم وٺندو آھي .
جيڪڏهن دنيا جي ڪامياب معاشرن ڏانهن نظر ڊوڙايون ته اسان کي خبر پوندي ته انھن سڀني جي ترقي جو راز تعليم آھي ان جي برخلاف اسان جنهن معاشري جو حصو آھيون ھتي بدقسمتي سان تعليم کي اھو اصل مقام ناھي ڏنو ويو اسان اڄ به تعليم ۾ پنهنجو وقت ذيان سمجهندا آھيون ۽ جيڪڏھن ڪو گھراڻو ٻارن کي تعليم ڏيڻ چاھي ته ته تعليم ۾ اسان ان کي روايتون اخلاق ۽ نظريا سيکارڻ بدران سڄو سال پراڻو فرسوده نصاب پڙھائيندا آھيون ان جو سبب اھو آھي ته اڄ جيڪي شاگرد يونيورسٽي مان فارغ ٿيڻ کان پوءِ تخليقي ڪم ڪرڻ بجاءِ نوڪري جو فڪر ورائيندو آھي ۽ اھو ان نوڪري تي ئي پنهنجي سڄي زندگي پنهنجن صلاحيتن جو غلام قبول ڪري خرچ ڪندو آھي.