مھاڳ: رفيق جعفري
ڏورِيندي ۾ ڏُونگرين، ڪَيائُون پاڻُ پَڻِي؛
ڏَکنِ ڏِيلُ هَڻِي، ڇيھهُ لَڌائُون ڇَپَرين.
(شاھ)
16 جولاءِ 2017ع تي واشنگٽن جي ھڪ خوبصورت ھوٽل فيئر فيڪس ۾ مٺو مھيري ۽ آئون ترسيل ھئاسين. اھا واشنگٽن ۾ اسان جي آخري رات ھئي جو ٻئي ڏينھن تي ڪراچيءَ جي فلائيٽ ھئي. اسان گذريل ويھن ڏينھن ۾ آمريڪا جي مختلف شھرن لاس اينجلس، لاس ويگاس، نيويارڪ ۽ سان فرانسسڪو کان ٿيندا واشنگٽن پھتا ھئاسين. ھوٽل خوبصورت جاءِ تي ھئي، آسپاس مختلف ملڪن جا سفارتخانا ھئا ۽ ھوٽل کان ٿوري فاصلي تي ھڪ سرسبز ۽ وڏي گولائيءَ ۾ واڪنگ ٽريڪ ٺھيل ھو، جنھن تي اسان شام جو ھلندي ڦرندي ڪچھري ڪندا رھياسين. ان کان اڳ اسان ڏينھن جو واشنگٽن شھر ۾ ڪافي ميوزيم يا عجائب گھر به گھمياسين. ھڪ عجائب گھر جيڪو ميوزيم آف نيچرل سائنسز جي نالي سان ھو، مٺو ان ۾ ڊارون (Darwin)جي، انساني زندگيءَ جي ارتقا جي نظرئي کي غور سان ڏسندو ۽ ان جي مختلف مرحلن تي بحث به ڪندو پئي ھليو. ھن کي انھيءَ بابت مطالعو ۽ معلومات اڳ ۾ ئي ھئي.
شام جو ھو انساني زندگيءَ جي ارتقا جي نظرين سان گڏ انساني زندگيءَ جي آخري مرحلن تي به ڳالھائيندو پئي ھليو ۽ اھا ڳالھه ٻول ھوٽل ٻاھران ذڪر ڪيل پارڪ ۾ ھلڻ دوران پئي ٿي. سندس سوچ ھئي ته اسان پنھنجي زندگي سٺي انداز ۾ گذاري چڪا آھيون ۽ انساني زندگيءَ جي ارتقا جي مرحلن وانگر ھاڻ حياتيءَ جي پڄاڻيءَ وارن مرحلن ۾ آھيون.
مٺو اڪثر موت ۽ زندگيءَ جي فلسفي تي ڳالھائيندو رھندو ھو. باوجود انھيءَ جي جو ھو پنھنجي صحت بابت محتاط هوندو ھو پر موت جو خوف ھن جي ذھن ۾ نه ھوندو ھو، البت اھا سوچ ضرور رکندو ھو ته زندگي جا سلسلا ھلندي گھمندي پڄاڻيءَ تي پھچڻ گھرجن ته بھتر آھي. ڪجھه عرصي کانپوءِ سندس دل جو باءِ پاس آپريشن ٿيو جنھن کان پوءِ ھن جو گھڻو گھمڻ ڦرڻ محدود ٿي ويو. آمريڪا کان پوءِ يورپ ياترا جي تياري ڪئي سين پر عين روانگيءَ جي انتظامن ھلندي پنھنجي طبيعت جو حوالو ڏيندي نه ھلي سگھيو ۽ اسان سڄي يورپ جي شھرن جي مسافريءَ ۾ مٺي جي کوٽ محسوس ڪئي. باءِ پاس کان پوء ھو فقط ھڪ ڀيرو ترڪيءَ جي سفر ۾ ساٿ ڏيئي سگھيو ۽ پوءِ ساڳئي دل جي ٿيل آپريشن بعد ھو وري دل جي ڌڙڪي ۽ ساھ جي تڪليف جي شڪايت ڪري ڊاڪٽرن سان رابطي ۾ رھندو آيو ۽ نيٺ ڪراچيءَ جي ھڪ نالي واري پرائيويٽ اسپتال ۾ ڊاڪٽرن جي مشوري تحت 31 آڪٽوبر 2022ع تي ھڪ ننڍي سرجيڪل پروسيجر لاءِ داخل ڪيو ويو جتي ھن جي ساھن جو سلسلو اڳتي نه ھلي سگھيو ۽ ان ڏينھن ھن جو وڇوڙو اسان سڀني لاءِ ھڪ درد ڀريو خال پيدا ڪري ويو.
سندس يادن کي سھيڙيندي ضروري آھي ته مٺي جي زندگيءَ جو مختصر تعارف مھاڳ ۾ شامل ڪجي :
مٺو مھيري ولد مير خان مھيري تعلقي گولاڙچي ضلع بدين جي ڳوٺ چاڪر مھيريءَ ۾ جنوري 1952ع ۾ جنم ورتو. سندس وڏا مالوند ماڻھو ھئا جيڪي چوپائي مال، خاص طور اٺن جي پالنا سان گڏ زمينداري پيشي سان وابسته هئا. مٺي مھيري به پنھنجي وڏن کان ورثي ۾ مليل چوپائي مال ۽ زمينداريءَ سان وابستگي رکي ۽ بعد ۾ ھن آسپاس جي شھرن ۾ واپار توڙي سيڙپڪاريءَ جو ڪم پڻ شروع ڪيو. جيتوڻيڪ ٻھراڙيءَ جي ماحول سبب ھو باقاعده ڪنھن تدريسي عمل جو حصو نه بڻيو پر پنھنجي وڏن ۽ گھرو ماحول جيڪو شاھ عبداللطيف ڀٽائيءَ کان متاثر رھيو، مٺي لاءِ لطيفي ڄاڻ ۽ اڳتي وري سندس مطالعاتي سلسلن جو سبب بڻيو. هن جنھن وقت ھوش سنڀاليو ته سندن پسگردائيءَ ۾ شھيد فاضل راهو سياسي طور ھڪ مضبوط عوامي اڳواڻ طور تحرڪ ۾ ھو. مٺي جي خانداني وابستگي ۽ سندس مطالعاتي شعور کيس ان وقت جي ھلندڙ سياسي ۽ سماجي عمل جو حصو بنايو، جنھن ھن جي ذھني اوسر ۽ مطالعي جي شوق ۾ واڌارو آندو. شھيد فاضل راهوءَ سان سندس وابستگي کيس رسول بخش پليجي ۽ اھڙين شخصيتن سان وابسته ڪري رکيو جنھن ڪري ھو سياسي ۽ سماجي تحريڪن جو حصو بڻجي ويو.
مٺو مھيري ھڪ سياسي ۽ سماجي ڪارڪن طور ايترو ته متحرڪ ٿي ويو، جو ھن ضيائي آمريت جي دور ۾ سنڌ ۾ ھلندڙ سياسي ھلچل دوران ڊگھو عرصو جيل ڀوڳيا ۽ سنڌ ۾ پھرين سياسي قيديءَ جي حيثيت ۾ ڦٽڪا پڻ کلندي ۽ نعرا هڻندي برداشت ڪيا. پاڻ ڊگھو عرصو سنڌ ۾ سياسي جاڳرتا ۽ جدوجھد خاطر جاکوڙيندڙ تنظيمن جو حصو رھيو. ھو لطيف، اياز، سرويچ، ابراهيم منشي، شمشيرالحيدري توڙي ٻين شاعرن جي ڪلام جو حافظ ھو، خاص طور لطيف جي ڪلام تي ھن کي ڀرپور دسترس حاصل هئي. اھوئي سبب آھي جو ھو مختلف ٽي وي چئنلن تي اڪثر مھمان اسپيڪر طور نمايان نظر ايندو ھو. قدرت ھن کي مٺي آواز سان نوازيو ھو، ھو اڪثر محفلن ۾ شاھ عبداللطيف ڀٽائيءَ، شيخ اياز، شمشيرالحيدري، سرويچ سجاولي، ابراهيم منشي ۽ ٻين انقلابي توڙي رومانوي شاعرن جا ڪلام جھونگاريندو رھندو ھو. ملڪي توڙي بين الاقوامي ادب جي مطالعي ۽ دنيا جي سفرنامن ھن جي ذھن ۾ ڏيھي توڙي پرڏيھي سياحت جو شوق پيدا ڪيو، جنھن جي نتيجي ۾ ھن تمام گھڻا ڏيھي ۽ پرڏيھي سفر ڪيا. آمريڪا ۽ ٻين ڪيترن ئي ملڪن جي سياحت ڪئي ۽ 2017ع ۾ آمريڪا جي شھر لاس اينجلس ۾ منعقد ٿيل سانا جي سالياني ڪنوينشن ۾ پڻ شرڪت ڪئي.
اوھان جي ھٿن ۾ موجود ڪتاب کي ترتيب ڏيڻ کان اڳ منھنجي خواهش هئي ته مٺي بابت مڪمل ڪتاب ساڻس وابستگيءَ ۽ يادن تي پاڻ ئي لکي شايع ڪرايان، پر پوءِ اها سوچ آئي ته ڪيترائي ساٿي آهن، جن جي ذهنن ۾ سندس يادون محفوظ آهن ۽ ڪيترائي ساڻس جيل ۾ پڻ گڏ رهيا، جن آمريت جي دور ۾گڏ ڦٽڪا پڻ برداشت ڪيا. انھيءَ کانسواءِ ڪيترا دوست آهن جيڪي هن سان مختلف مرحلن ۾ سفر ڪندا رهيا، ان جي ذات برادريءَ جا ماڻھو جن هن کي ننڍي لاڪُون ويجھڙائيءَ کان ڏٺو ۽ ٻڌو، ته بھتر سمجھيم ته اهڙا جيڪي به لکندڙ آهن، رابطو ڪري انھن وٽ محفوظ سندس يادون سھيڙي وٺجن. آئون ٿورائتو آهيان انھن سڀني مھربانن جو جن منھنجي رابطي جي موٽ ڏني ۽ مٺي بابت محفوظ يادون، مختلف مضمونن توڙي تاثرات جي صورت ۾ مون تائين پھچايون جن کي ترتيب ڏئي هن ڪتاب جي صورت ۾ آندو ويو. جيئن ته مٺو پاڻ به پنھنجي مطالعي آڌار لکڻ جي سلسلي ۾ پاڻ به تخليقي صلاحيت رکندو هو ۽ سندس مضمون ۽ ڪالم اڪثر مختلف اخبارن ۾ شايع ٿيندا رهندا هئا، جن مان هٿ آيل سندس ڪجھه لکڻيون پڻ هن ڪتاب ۾ شامل ڪيون ويون آهن. هن ڪتاب کي سھيڙڻ ۾ مٺي مھيري جو پٽ غلام مرتضيٰ مھيري مسلسل رابطي ۾ رهيو ان کان علاوه ڪتاب جي انتظامن (ايڊيٽنگ، ڪمپوزنگ ۽ قيمتي فني مشورن لاءِ) علي حسن چانڊيو، علي محمد ميمڻ جس لھڻن.
هن ڪتاب کي شايع ڪرڻ واري ڪم ۾ مٺي مھيري جي حوالي سان ڪجھه اهڙا به مھربان هئا جن پنھنجا مضمون ۽ تاثرات لکي ڏيڻ لاءِ آمادگي ڏيکاري ھئي پر وقت سر سندن لکتون نه پھچڻ ڪري اهي ڪتاب ۾شامل نه ٿي سگھيون آهن جنھن لاءِ معذرت. پڙهندڙن کي گذارش هوندي ته هو هن ڪتاب بابت پنھنجن قيمتي راءِ کان ضرور آگاهه ڪن ته مھرباني ٿيندي.