ڏک جھڙي ڳالھه آ ڙي
هونئن ته هن دور ۾ ٻيا شاعر به چڱي شاعري ڪرڻ لڳا، جيڪا قابل برداشت هئي، انهن ۾ افضل سولنگي، بلاول اوٺو چڱا نڪري آيا. مرتضيٰ ڏاڏاهي ڀلي شاعري ڪئي پر ان جي شاعري گھڻي ڀاڱي ريڊيو حيدرآباد تي ڳائي ويئي. ڪئسٽ ڪمپنين جي مارڪيٽ ٺهي انڊيا جي گانن جي چورايل ڌنن تي. ان پڙ ۾ وري به علي محمد اڏيرائيءَ جو نالو مٿي ڏسڻ ۾ ايندو جيڪو عشق جون چوٽون کائي پنهنجي دل جو بار شاعريءَ ۾ هلڪو ڪرڻ لڳو. هن جي شاعري جڏهن فوزيا سومرو ڳائي ته چار چنڊ لڳي ويا. اهڙي طرح علي محمد اڏيرائيءَ جي شاعري ۽ فوزيا سومرو جو آواز هڪٻئي لاءِ لازم و ملزوم ٿي پيا. علي محمد اڏيرائي به ڪافي ڪلام انڊيا جي طرزن ۾ لکيا ڇو ته ڪئسٽ ڪمپنين جي اها ڊمانڊ هئي پر ڪافي ڪلام اهڙا به آهن جيڪي ڪنهن گاني يا ٻي ڪلام جون چورايل ڌنون نه آهن، مثال:
گذري چڪو سارو سال اڙي ڪونه پڇئي ڪهڙو حال آ
ڏک جھڙي ڳالھه آ ڙي، ڏک جھڙي ڳالھه آ.
اهڙا ٻيا به ڪلام آهن جيڪي اردو انڊين ڌنن نه پر نج سنڌي پراڻين ڌنن تي ٺاهيا ويا، مثلن محمد ابراهيم مرحوم جو ڳايل محمد جمن هالي جو هي ڪلام ،”مون تي رک نه ميار، آئون ته اصلئون تنهنجو آهيان، مون تي رک نه ميار“ جنهن طرز تي اڏيرائي هي ڪلام لکي فوزيا سومرو کان ڳارايو جيڪو مقبول ٿيو: ”ڏک ۾ ڇڏبو نه آ ڪنهن کي پيارا، پنهنجو بنائي ڏک ۾ ڇڏبو نه آ.“ اڏيرائيءَ جي شاعري ۾ ڪافي فني پختگي آهي ۽ ٻي جيڪا خاص ڳالھه اڏيرائي ۾ آهي سا هيءَ ته ڪئسٽن جو شاعر هئڻ جي باوجود به سندس شاعري ڪٿي به اخلاقي حدن کان ڪريل نه آهي. پاڻ تمام صاف سٿري شاعري ڪري ٿو، جنهن ۾ عشق محبت جون نازڪ مزاجيون ۽ ٻولي به سادي ۽ عوامي آهي. اهو ئي ڪارڻ آهي جو اڏيرائيءَ جي شاعريءَ کي سنڌ ۾ پسند ڪيو وڃي ٿو.
اسان جو معصوم سادڙي ٻوليءَ وارو هي شاعر هن وقت سخت عليل آهي. نَوَ سال اڳ موٽر سائيڪل جي حادثي ۾ سندس ٽنگون ٻانهون ڪم ڇڏي ويون جنهن جي لاءِ هو ٽوڻا ڦيڻا ڪرائيندو رهيو يا نيم حڪيمن جي ور چڙهيو جن لطيف سرڪار جي هنن سٽن جيان ته :
”ڪُٺيس ڪويڄن تن طبيب نه گڏيا
ڏيئي ڏنڀ ڏڏن، پاڻان ڏيل ڏکويو.“
(شاهه)
سو هي همراهه به ڌڪا کائي کائي نيٺ اچي نسيم ميڊيڪل سينٽر ڀيڙو ٿيو، جتي سندس ڪرنگھي جو آپريشن ڪيو ويو، جنهن کانپوءِ هاڻي سندس حالت ڪافي بهتر آهي. غريب مولائي هئڻ ڪري سندس علاج تمام ڏکئي نموني هلندڙ آهي. سندس مائٽن ڍور ڍڳا کپائي پنهنجي ذاتي خرچ تي علاج جو بار کنيو آهي. ثقافت کاتي به پنهنجي روائتي بي حسيءَ جو مظاهرو ڪندي اڏيرائيءَ جھڙي ڀلوڙ شاعر جي ڪابه خبر چار نه لڌي آهي. حميد آخوند صاحب اداڪار لھريءَ جي سار سنڀال نه لھڻ جي ڪري ثقافت کاتي جي ڪرسيءَ تان هٽايو ويو آهي، ڇو ته اداڪار لھري سجاڳ قوم سان تعلق رکندڙ هو جنهن جا ڌڻي جاڳي پيا جن آخوند صاحب کي ٽڪيٽ وٺائي ڇڏي پر ان جي جاءِ تي اسان جا سنڌي شاعر نڌڻڪا ٿي راهه رباني وٺي رهيا آهن. انهن لاءِ ڪوبه احتجاج ڪونه ٿو ٿئي. مڙيئي خير جھڙي ڳالھه آهي. ثقافت کاتي جا ڪامورا پنهنجا پيٽ ڀرڻ ۾ پورا آهن. ڪروڙن جي بجيٽ هوندي نه منشي ابراهيم جو علاج ٿيو، نه سرويچ سجاوليءَ جي علاج لاءِ پئسا آهن ۽ نه مجيديءَ لاءِ پئسا هئا. علي محمد اڏيرائي انهيءَ برادري جو آهي، جن لاءِ ثقافت کاتي جا دروازا بند هوندا آهن. ثقافت کاتي جا صاحب لوڪ رڳو تعزيتي بيان ڏيئي فرض لاهي ڇڏيندا آهن پر هاڻي گھڻو ٿيو، رڳو سکڻا بيان نه پر وقت سر سنڌ جي ڏات ڌڻين کي موت جي منهن مان ڪڍڻ لاءِ بروقت عملي قدم کڻڻ جي ضرورت آهي ته جيئن ڪوبه شاعر يا فنڪار بنا دوا دارونءَ جي نه مري. چُوڻن کٽي ته هرڪو مرندو پر سنڌ جي بي سهارا فنڪارن، شاعرن، اديبن سگھڙن، هنرمندن کي ڏکئي وقت ۾ جنهن مدد جي گھرج هجي سا موقعي تي پڄي سگھي.
هيستائين ثقافت کاتو يا ٻيا ادارا ڪو ٻوٽو نه ٻاري سگھيا آهن، انهن جي غفلتن جي ڪري ڪيترائي مور مري چڪا آهن. تعزيتي ميڙاڪن تي خرچ ڪرڻ ۽ انهن ميڙاڪن ۾ پوڙها اديب وٺي انهن کان تقريرون ڪرائڻ کان بهتر آهي ته هتي ثقافت کاتي ۾ بيمار فنڪارن، شاعرن جي جيئري مالي سهائتا ڪري انهن جون حياتيون بچايون وڃن. هتي ثقافت کاتي ۽ لينگويج اٿارٽيءَ وارن کي گھرجي ته نسيم ميڊيڪل سينٽر ۾ پيل هن سهڻي شاعر جي خبر چار وٺن، هن سان ۽ ڊاڪٽرن سان ملي ڪري سندس بهتر علاج لاءِ جوڳا اپاءَ وٺي سندس حياتي بچائڻ لاءِ هرممڪن تحرڪ وٺن، باقي سيڪريٽري ثقافت جو منشي ابراهيم جي مرتئي تي اخبارن ۾ اهو ڏنل بيان ته ڪلچر کاتي تي اجائي تنقيد ڪئي وڃي ٿي، جيڪا ڳالھه سراسر غلط آهي. منشيءَ کي ثقافت کاتي هڪ لک رپيا ڏيئي ڪو ڪارنامو سرانجام ڪونه ڏنو آهي. منشي ابراهيم ان کان مٿي گھڻو ڪجھه لھندو، جنهن جي علاج لاءِ لک ته ڇا پر ڪروڙين رپيا خرچ ڪجن ها ته به ٿورا هئا. ٻيو ته منشي شاهه جو سڄو رسالو پنهنجي آواز ۾ ثقافت کاتي کي رڪارڊ ڪري ڏنو هو، جنهن جو معاوضو منشيءَ کي اڃا تائين نه ملي سگھيو آهي. سنڌي عوام ثقافت کاتي کان گھر ٿو ڪري ته عوامي فنڪارن لاءِ رکيل فنڊن مان علي محمد اڏيرائيءَ جو مڪمل علاج ڪرايو وڃي.
(روزاني تعمير سنڌ، جمعو 8 آگسٽ 2003ع )