سفرنامو: بدين کان مدين تائين
سيدو شريف مينگوره ۾ ايئن آهي جيئن اسان وٽ سنڌ ۾ ٺٽو مڪلي، سکر کان روهڙي يا حيدرآباد کان لطيف آباد آهن. سيدو شريف پراڻي تاريخي حوالي سان شهر هو، جنهن جو نالو جيئرو رکڻ لاء ايئرپورٽ جو نالو سيدو شريف آهي، نه ته شهر مينگوره ئي آهي جيڪو سوات واديءَ جو ڊويزنل هيڊڪوارٽر آهي ۽ وڏو واپاري مرڪز پڻ آهي جيئن اسان وٽ حيدرآباد آهي. 500 رپين ۾ ٽويوٽا پڪ اپ ڀاڙي ڪري سوات جي سڀ کان ٿڏي شهر ڪالام آياسين. لاڳيتو سفر ڪرڻ ڪري ڏاڍا ٿڪل هئاسين. هڪ وچولي درجي جي ’هوٽل لاهور‘ ۾ ڪمرو وٺي ڦان ٿي ڪِري پياسين. ٻه ڪلاڪ آرام ڪري اٿي ٻاهر ڏٺوسين ته مينهن پئي وٺو جنهن ڪري سيءُ ۾ واڌارو اچي ويو هو. برسات بيٺي ته ٻاهر چڪر ڏيڻ لاء نڪتاسين پر ٿڌ ايتري گھڻي هئي جو ٻاهر هلي نه سگھياسين ۽ واپس پنهنجي وٿاڻ يعني هوٽل تي موٽي آياسين. ڪالام ۾ سنڌي گھڻا مليا. هتي بجلي ڪانه آهي، هوٽلن ۾ جنريٽر هلائيندا آهن، جيڪي اڪثر رات جو هڪ بجي تائين هلائيندا آهن ۽ وري صبح جو گيزرن ۾ پاڻي گرم ڪرڻ لاء هلايا ويندا آهن، ڇاڪاڻ جو هتي پاڻي تمام گھڻو ٿڌو هوندو آهي، جنهن سان بلڪل وهنجي ناهي سگھبو.
جبل تمام وڏا هئڻ ڪري هتي آبادي هيٺ کان مٿي ائين لٽڪيل آهي ڄڻ ڪنهن انب يا ميويدار وڻ جي ٽارين تي ميوو لٽڪيل هوندو آهي. هيٺاهين کان مٿاهين ويندي جبلن جي چوٽيءَ تائين انساني آباديءَ جا ڇِڙوڇڙ گھر نظر ايندا. جبلن جي اندران نڪرندڙ قدرتي پاڻيءَ جا ننڍا ننڍا چشما هتي جي ماڻهن لاءِ غنيمت آهن. پٿر آڏا ڏيئي هلڪي رڪاوٽ سان پاڻي روڪي فصل پوکين، باقي فالتو پاڻي ندين ۾ هيٺ هليو وڃي. هيٺ کان مٿي ڏسبو ته ننڍڙيون ننڍڙيون ٻاريون جن ۾ مڪئي پوکيل هوندي جيڪا ڪنهن محبوبا جي ڳچيءَ ۾ هار جيان لڳندي جتي ننڍو وڏو چشمو هوندو اتي آدم ذات ضرور نظر ايندي. ڇوته زمين آهي ئي ڪانه تنهن ڪري هتي جا رهواسي اها اڙانگي ۽ دشوار زندگي گھارڻ تي مجبور آهن. انسانذات جياپي جي لاءِ جيڪو مشڪل ترين سفر ڪيو آهي سو هتي جي روزمره جي زندگيءَ ۾ ڏسي سگھجي ٿو. لطيف سائين هن پاسي ڪونه لڙيو هو پر کاهوڙي سر ۾ پاڻ جنهن ڏٿ ۽ ڏوٿين جي جفاڪشيءَ جو ذڪر ڪيو اٿن، اهو هتي جي ماڻهن تي صفا فٽ آهي:
جت نه پکيءَ پير، تت ٽمڪي باهڙي
ٻيو ٻاريندو ڪير، کاهوڙڪي کير ري !!
ڪالام جي لاهور هوٽل مان 26 جولاءِ صبح جو ناشتو ڪري هڪ پراڻي ماڊل جي ٽويوٽا ڪرولا ڪار ڊيزل انجڻ جي رحيم نالي ڊرائيور کي ڀاڙي تي ڪري برفاني پهاڙ گليشئر ڏسڻ لاءِ نڪتاسين. ڊرائيور هوشيار ۽ ذهين هو ۽ پنهنجي پيشي جي لحاظ کان چالاڪ پڻ هو، چوڻ لڳو: سائين اوهان منهنجي گاڏيءَ ۾ ويٺا ته اوهان سان ڪهڙو حساب، مسافرن کي هتان جون خاص جڳهيون ڏيکارڻ، گھمائڻ، خوش ڪرڻ اسان جي فرض ۾ شامل آهي. تمام گھاٽن ٻيلن مان هلندي گاڏي اوشو نديءَ جي ڪناري سان هلڻ لڳي. اوشو ندي، سوات نديءَ ۾ اچي ٿي ڇوڙ ڪري. رستي ۾ ڪيترائي ننڍا ننڍا ڳوٺ هئا جن ۾ ڇوڪرا مسجد جي چندي لاءِ لوهي پيتيون جھلي اڌ ٺهيل مسجد ڏانهن اشارو ڪري چندي جي گھر ڪري رهيا هئا. ڪي فروٽ جون ٿيلھيون هٿن ۾ جھلي وڪرو ڪري رهيا هئا.گاڏي اوشو نديءَ کان اڀرندي پاسي کان روڊ تي هلندي اڳيان پُل اڪري الھندي پاسي مڙي، جتي پل جي ڪراس وٽ ٻه ٽي هوٽلون هيون جنهن ۾ اوشو هوٽل سٺي هئي. اسان اوشو هوٽل ۾ چانهن پي اڳتي سفر کي جاري رکيو. رستو ڏکيو هو، گھڻي قدر اتي جيپون ٿي هليون. مون رحيم ڊرائيور کي چيو ته استاد هي روڊ ڪار جي هلڻ جھڙو ناهي ته ڪاوڙجي پيو ، چوڻ لڳو: ”سائين ڪڀي کڙا نهين هوگا تو ندي مين گرادونگا.“ مون وڌيڪ بحث نه ڪيو، سوچيم هن چرئي پٺاڻ سان ڪير مٿو هڻي؟ برف جو گليشئر پهاڙ جيڪو چوڌاري پٿرن جي وچ ۾ اندر ئي اندر ڳري اوشو نديءَ ۾ وهي رهيو هو، ڪٿان ڳري برف جو هلڪو پردو وڃي بچيو هئس، جنهن ڪري ڪيترائي ماڻهو پنهنجن ننڍن ٻارن کي ڳريل حصن کان جھلي رهيا هئا ته متان نديءَ ۾ نه ڪري پون. ڪيترا نوجوان جوڙا ۽ ٻار هڪٻئي کي برف جا ڳنڍا هڻي انجواءِ ڪري رهيا هئا. مون کي افضل نالي هڪ مهاجر جيڪو لطيف آباد جو رهاڪو ۽ خاصخيلي آئل فيلڊ جيڪا منهنجي ڳوٺ جي پاسي ۾ آهي، اتي آفيسر آهي، فيمليءَ سان گليشئر تي مليو. مون ساڻس روائتي عليڪ سليڪ ڪئي ۽ اسان واپس ڪالام موٽي آياسين. سنگاپور هوٽل ۾ ماني کائي پنهنجي آستاني ’لاهور هوٽل‘ تي آياسين.
هتي برف کي لوهي اوزارن سان ڪٽي ڀرپاسي جي شهرن لاءِ ٽرڪن ۾ کڻي ٿي ويا. مينگوره ۽ ٻين شهرن ۾ هتي جي ٺهيل قدرتي برف ڪتب آندي وڃي ٿي. هي برف هٿرادو ٺهيل ڪارخانن واري برف کان دير سان ڳرندي آهي. رحيم ڊرائيور کي 5 وڳي شام اچڻ لاءِ چيوسين جيئن هتي ڪالام کان ٻاهر ٻهراڙيون ۽ ٻيا هنڌ ڏسي سگھجن. شام 6 وڳي رحيم ڊرائيور آيو. هڪ ڏينهن لاءِ وڊيو واري کي بُڪ ڪيوسين جنهن 800 رپيا ٻن ڏينهن جي سفر جي وڊيو ڀرڻ جا گھريا، جيڪي اسان مناسب سمجھي کيس پاڻ سان گڏ کنيو، نالو هئس تاج محمد. اسان ٻهراڙيءَ جي کليل ميدانن مان ٿيندا اتروڙ وٽ نديءَ تي اچي چڙهياسون. هيءَ ندي پڻ سوات نديءَ ۾ اچي ٿي گڏجي. رستي ۾ هلر نالي هڪ ڳوٺ ڏاڍو وڻيو، چوڌاري ساوڪ ۾گھيريل هن ڳوٺ ۾ بجلي به هئي، جيڪا تيز آبشارن جي پاڻيءَ مان ٿي ٺهي. اڳيان گوڙاڪ پارڪ هو جيڪو اوشو هوٽل جي مالڪ جو ٺهرايل هو. هن پارڪ ۾ ننڍڙو چڙيا گھر پڻ هو جيڪو خاص نه هو، مڙئي سيلانين کي ڦرڻ لاء ٺاهيو ويو هو. هن پارڪ ۾ ٿورا پکي، هڪ ٽن ٽنگن وارو ڪتو، هڪ گھيٽي جھڙو جانور، هڪ ڳجھه جيڪي پڃرن ۾ بند هئا. گھڻي سردي پوڻ ڪري گھڻا پکي مري ويندا آهن. اتروڙ نديءَ جي ڪناري اڳيان هلي ٿوري ندي ويڪري هئي ۽ جبل ڇڊا هئا جنهن ڪري هن کي اتروڙ ڍنڍ ٿي چيائون. هتي هڪ اڌ هوٽل ۽ ٻه ننڍيون ڪاٺ جون ٻيڙيون هيون. اسان سنڌ جا ماڻهو جن وٽ ڪينجھر ۽ منڇر جھڙيون جڳ مشهور ڍنڍون هيون، تن کي هن دٻي جھڙي ڍنڍ ۾ ڪو مزو ڪونه آيو. هن کان سوين ڀيرا وڌيڪ سون جي تعداد ۾ ڍنڍون ته اسان وٽ رڳو بدين ضلعي ۾ موجود آهن جن تي هزارين ماڻهن جو گذران آهي. مڇيءَ کان علاوه اسان جي ڍنڍن ۾ پن، ڏير به جام ٿئي جنهن مان تڏا تئونريون ۽ پکا ٺاهي ماڻهو پنهنجو گذر ڪن.
(روزاني تعمير سنڌ آچر 22 آگسٽ 1999 ع )