جتي پرتا پاڻ ۾ ڪهاڙو ۽ ڪنڌ
جتي پرتا پاڻ ۾ ڪهاڙو ۽ ڪنڌ
فاضل چار درجا سنڌيءَ جا پڙهي پنهنجي اباڻي ڪرت چوپائي مال کي چارڻ لڳو. ڊگھي قد وارو فاضل اجرڪ جو پٽڪو ٻڌي، اڇي ڪهاڙي ڪلھي تي ڪري جڏهن مينهن جو ڌڻ ڪاهي جُوءَ ۾ چارڻ ويندو هو ته ڪيترائي سندس هم عمر نوجوان فاضل ٿيڻ جي ڪوشش ڪندا هئا، پر فاضل جي قدبت کي ڏسندي سندن حسرت حسرت ئي رهجي ويندي هئي. جڏهن ان وقت جو غلام محمد بئراج ۽ هاڻوڪو ڪوٽڙي بئراج تعمير ٿيو ته دُبي ريگوليٽر مان نڪرندڙ ڇور واهه وهي جڏهن راهوڪي جي پٽن کي آباد ڪيو ته فاضل جون زمينون آباد ٿيڻ لڳيون. پوءِ مينهون چاريندڙ فاضل، زمينون آباد ٿيڻ ڪري مينهون ڇڏي زمينون آباد ڪرڻ لڳو.
ون يونٽ قائم ٿيڻ ڪري چڪ قائم ٿيا. فاضل جي ڳوٺ کي به چڪ نمبر 11 مقرر ڪيو ويو. ڪجھه سندس سنگتي جيڪي ڪميونسٽ پارٽيءَ سان واڳيل هئا، جن ۾ غلام نبي بهراڻي، حاجي ستابو جت، قاسم ملاح، محمد خان مگسي وارن جي صحبت ۾ فاضل ۾ انقلابي شعور پيدا ٿيو. ڪوٽڙي بئراج ۾ تمام ڀليون زمينون پنجابين کي الاٽ ڪيون ويون. ون يونٽ جو ڳٽ سنڌ جي ڳچيءَ ۾ وڌو ويو. ان صورتحال ۾ سنڌي اديبن ۽ شاگردن ون يونٽ جي خلاف تحريڪ هلائي، جنهن ۾ فاضل ڀرپور حصو ورتو. فاضل هارين جا قافلا وٺي حيدرآباد ۾ اچي مظاهرا ڪرائيندو هو. فاضل عملي طرح ٻهراڙيءَ جي ماڻهن کي بيدار ڪندو رهيو. فاضل ڄڻ ته شڪست سکيو ئي ڪونه هو. هو ڇلانگون ڏيندو منزلون ماڻيندو رهيو.
فاضل ون يونٽ کان وٺي هر معرڪي ۾ اڳواڻي ڪندو رهيو. نيلام بند ڪريو تحريڪ ۾ هن ڀرپور حصو ورتو، جنهن ۾ هن سوڀ حاصل ڪئي. 300 کان وڌيڪ هارين کي گرفتاريون ڏياري يحييٰ شاهيءَ سان ٽڪر کاڌو، جنهن ۾ يحييٰ سرڪار کي هار مڃڻي پئي. سنڌي هارين جي 8 لک ايڪڙ زمين قسطون ادا نه ڪرڻ ڪري نيلام ڪئي پئي وئي. ان جو يحييٰ سرڪار نيلام بند ڪرڻ جو اعلان ڪيو.
1978ع ۾ ضياء شاهيءَ صحافت جي نڙيءَ تي ننهن ڏيڻ لاءِ اخبارن تي سنسرشپ لاڳو ڪئي. صحافين جيل ڀريو تحريڪ شروع ڪئي، جنهن ۾ عوامي تحريڪ ڀرپور حصو ورتو. سوين سنڌي هارين، صحافين سان گڏ گرفتاريون ڏنيون. 1979ع ۾ شهيد ڀٽو کي ڦاهيءَ تي چاڙهيو ويو. سڄي ملڪ جا سياستدان خود ساختا جلاوطني اختيار ڪري ملڪ ڇڏي ويا يا پنهنجا ڪن جھلي ويهي رهيا. اهڙي ماٺار ۾ شهيد فاضل جي ميزبانيءَ ۾ عوامي تحريڪ آڪٽوبر 1979ع ۾ راهوڪيءَ ۾ وڏو جلسو ڪوٺايو، جنهن ۾ سڄي ملڪ جا سياستدان ۽ صحافي شريڪ ٿيا. هي جلسو مسلسل ٻه ڏينهن هليو، جنهن تي ضياء سرڪار مڇرجي پئي. فاضل ۽ پليجي سميت ڪافي ورڪرن کي گرفتار ڪيو ويو. ان کانسواءِ 1983ع جي ايم آر ڊي تحريڪ کي ٻين ڪيترن ڪردارن سان گڏ فاضل منظم ڪيو، جنهن ۾ سندس گھر واري ۽ نياڻين به گرفتاريون ڏنيون. فاضل انهن عملن جي ڪري مفاد پرستن جي اک جو ڪنڊو ٿي پيو، کيس هڪ پراڻي دشمنيءَ جي بهاني 17 جنوريءَ تي گولاڙچي شهر ۾ شهيد ڪيو ويو، جنهن لاءِ شمشيرالحيدري هيئن چيو ته،
هل ته هلون هينئڙا، ڏسون راهوڪي رند،
جتي پرتا پاڻ ۾ ڪهاڙو ۽ ڪنڌ،
سي ڀيڻيون ۽ بند، سڀ ڀلارا ڀانئيان !
(روزاني تعمير سنڌ، حيدرآباد، خميس 17 جنوري 2004ع )