پنھنجي ذات جي قيد کان آجو انسان: ميرحسن آريسر
نيٺ مصطفيٰ ڳالھه ٽوڙيندي چيو ته، ”ڏينھن جو، ڪڙئي ۾ ڏس هو، پر شام ڌاري ڪيڏانهن نڪري ويو آهي، هڪڙي پڪ سمجھو ته اڄ رات واپس ڪونه ورندو ، هاڻي سڀاڻي جون ڳالھيون سڀاڻي سان.“ اهو ذڪر اذڪار ان مٺي مھيريءَ جو ٿي رهيو هو ، جنھن کي تيستائين مون نه ڏٺو ۽ نه ئي ٻڌو هو.
ٻئي ڏينھن صبح جو نيرن جي انتظار ۾ تڙڪول تي ويٺي حفيظ کان پڇيم، ”مٺو مھيري اديب آهي، شاعر آهي، ڳائڻو آهي، سياسي ڪارڪن آهي يا سندس ٻي سڃاڻپ آهي ڪھڙي؟ ۽ اڃا به اهم ڳالھه ته آئون کانئس اڻ واقف ڇو آهيان؟“ حفيظ ٽھڪ ڏيندي وراڻيو ته ، ”يار! هو اديب ، شاعر ۽ ڳائڻو هجڻ بدران انھن جو به بابو آهي پر ويو ڪيڏانھن منھن ڪري، ان ڪري پنھنجي ملاقات مشڪل ٿئي ۽ هن جو تعارف هن جي ملاقات سان مشروط آهي. هن جي پرپٺ آئون توکي ڇا ٻڌايان ته مٺو مھيري ڪھڙي فلم جو نالو آهي؟“
قصو مختصر ته مٺي مھيريءَ سان ملاقات واري اها پھرين چڙهائي ته وئي ناڪام پر پوء هڪڙي ڏينھن عوامي هائوس واري نمبر تي هن مون سان ڳالھايو. فون تي ٿيل اها پهرين ڪچھري هاڻ جيتوڻيڪ مون کي جيئن جو تيئن ياد ناهي پر ايترو ياد اٿم ته ، هڪٻئي جا ڏٺل وائٺل نه هئڻ جي باوجود به هن جي ڳالھين جي بي تڪلفي ۽ پنھنجائپ مون لاء حيرت انگيز هئي. پوءِ ڪڏهن ۽ ڪٿي ملياسين؟ اهو وسري وڃڻ جي باوجود سندس محبتون زندگيءَ جي آخري ساھ تائين به وساري نه سگھبيون.
هڪڙي ڀيري وسڪاري جي موسم ۾ گھڻي سنگت سان گڏ ٿر مان وريو هو. فون ڪري چيائين ته، تنھنجو جواب يقينن اهو هوندو ته آئون فيلڊ ۾ آهيان، پر مون کي تون ڪلاڪ جي اندر عمرڪوٽ جي قلعي ۾ کپين، ڪنھن به گشي پتي جي ڪار ڪونھي. اتفاق سان آئون ڪجھه مهمان دوستن کي قلعو گھمائڻ لاءِ اتي ئي موجود هئس. اڌ مني ڪلاڪ ۾ هڪڙي وڏي گاڏيءَ جي ٺڙاڪ سان کليل دروازي مان عالي مرتبت جناب مٺو مھيري جلوه افروز ٿيو. آئون مودبانه نموني پيش اچڻ جي ڪوشش ڪندي خوش خير عافيت جا رسمي ڪلمات ان ڪري ادا ڪرڻ لڳس جو جھڙي ريت هن سان گڏ آيل سنگت منھنجي لاءِ اڻ واقف هئي بلڪل اهڙي ريت مون سان گڏ موجود سنگت مٺي مھيريءَ کي به نٿي سڃاتو ۔ پر هن يار لاءِ جھڙيون سٺ تھڙيون ٽي ويھون، ان ڪري منھنجي ٻنھي ٻڌل هٿن کي هڪڙي جھڙپ سان هيٺ ڪندي چوڻ لڳو ”يار! ڊيگھه کي هڻ بندوق، اسان کي ڀنل موسم جي بک برباد ڪري ڇڏيو آهي.“ مون کيس عرض ڪيو ته، ”جيئندا قبلا! سج وڃي وچين لاڙ ٿيو آهي، اڳي پوءِ رات واري ڀوڄن جو انتظام ڪجي؟“
منھنجي ان سگھاري دليل نه رڳو هن جي رعب کي ڪافور ڪري ڇڏيو پر سندس چھري تي ڦھليل مايوسيءَ کي ڏسي منھنجي کل روڪڻ مشڪل پئي ٿي. ان وقت هو ڇاڪاڻ ته مڪمل طرح دفاعي پوزيشن ۾ هو، تنھن ڪري مون اڳرائي ڪندي کيس حڪميه لھجي ۾ چيو ته ”مٿي قلعي جي ٺل تي ويھي جھڙالي سج لھڻ جو منظر ٿا ڏسون.“ جيئن مٿي وڃي ويٺا سون ته ساڻس گڏ آيل هڪڙي دوست کانئس فرمائش ڪئي ته سائين، ”هڪ مند چري آهي، وارو ڪلام ته ٻڌايو!“
هن پنھنجي ٻنھي هٿن جا کليل چنبا پنھنجي منھن تي هڻندي چيو، ”اڙي !! مون کي بک برباد ڪري ڇڏيو آهي، تو کي وري اچي مند وڻي آهي.“
سڄي سنگت کل ۾ کيري هئي ته ايتري ۾ سندس پسند جو ڪوسو ڪوسو فاسٽ فوڊ چانھه سميت اچي پھتو، جيڪو کلندي کلندي کائي هن گيت ٻڌائڻ شروع ڪيا ۽ پوءِ رات جي ڪچھري ختم ڪري سمھڻ تائين هن جنھن محبت ۽ سرمستيءَ سان ڳايو ۽ سنگت کي کلايو اهو سڀ ڪجھه اڻ وسرندڙ آهي. اهڙين راتين کي سارڻ لاءِ حسن درس جو سھارو وٺڻو ٿو پوي ته،
اها رات تو سان گذاريم جا سنگ، سنگ
هزارين قصا هئي ، هزارين ڪھاڻيون.
هو اسان جي زماني کان اڳ ئي پنھنجي سياسي محور کان ٽٽي رڃ منھن ڪري چڪو هو پر هن جي من ۾ پڇتاءُ جي هڪڙي ڇيت هميشه چڀندي رهندي هئي. هو پنھنجي وڳر کي وساري نه سگھيو هو ۽ هن جي من ۾ جڏهن پراڻن سياسي ساٿين جي سڪ ڪر موڙيندي هئي ته هو پنھنجي من ۾ سور جي اهڙي سٽ محسوس ڪندو هو جھڙي ضيائي آمريت واري دور ۾ هن ڦٽڪا کائيندي محسوس ڪئي هئي. مشرفي مارشل لا جي شروعاتي سالن ۾ جديد سنڌ جي دولھه درياخان شھيد فاضل راهو جي پٽن تي سختيءَ جا ڏينھن ان ڪري آيل هئا جو انھن جي تڏهوڪي اڳواڻ نواز شريف جو تختو تازو ئي اونڌو ڪيو ويو هو.
هڪ ڏينھن پليجي صاحب سندس گھر تي موجود سراج سيال، نور نبي راهوجي، حڪيم هاليپوٽي ۽ ڪجھه ٻين پارٽي ساٿين سان گڏ مون کي به حڪم ڪيو ته پاڻ کي اڄ ٽنڊي محمد خان ۾ ٿيندڙ لکاني بھراڻيءَ جي ورسيءَ ۾ شرڪت لاءِ هلڻو آهي. لکاني بهراڻيءَ جي ورسيءَ تي هلڻ وارو پليجي صاحب جو حڪم اکين تي رکندي به اتي موجود دوست جڏهن حيرت مان هڪٻئي ڏانھن ڏسڻ لڳاسين ته پليجي صاحب چيو، ”اوهين ضرور حيران ٿيا هوندا پر لکاني جي پٽ کي مون اهو سوچي شرڪت جي پڪ ڏئي ڇڏي هئي ته، پاڻ کي البته لکانو ڇڏي ويو هو پر ان جو اولاد ته پنھنجي گھر جو ڀاتي آهي نه؟“
اسين ڪچڙي منجھند ويلي پروگرام ۾ پھتاسين. اچانڪ منھنجي نظر مٺي مھيريءَ تي پئي جنھن وڏي محبت مان اچي پليجي صاحب جي گاڏيءَ جو دروازو کوليو. پنڊال ۾ اسماعيل راهو سميت سڄي پراڻي سنگت موجود هئي. پروگرام شروع ٿيڻ کان اڳ مٺي مھيري مون کي ٻاهر سڏ ڪري ان ڳالھه تي آماده ڪرڻ شروع ڪيو ته، آئون پليجي صاحب سان اها ڳالھه چوريان ته هو پنھنجي تقرير ۾ پراڻي سنگت کي واپس اچڻ جو اشارو ڏي.
مون کيس ذاتي دوستيءَ واري حجت سان چيو ته ، ”مٺا !! فرض ڪري ٿا وٺون ته جيڪڏهن پليجو صاحب اهڙي ڳالھه ڪري به وجھي ته تو واري سنگت ان نظرياتي ڪمنٽمنٽ سان واپس ايندي؟“
چيائين : ”اهو مشڪل آهي.“
چيم : ”پوء پليجي صاحب کان اهڙي ڳالھه ڪرائڻ جي معنيٰ رڳو سياسي اڪيلائپ مان نڪرڻ آهي؟“
چيائين : ”ذري گھٽ ايئن ئي آهي...“ ۽ پوءِ پيار ۽ شفقت مان پنهنجا ٻئي هٿ منھنجي ڳلن تي رکي چيائين، ”مون ايئن چاهيو پئي پر تون منھنجو ننڍڙو ڀاءُ ۽ هڪڙو ذميوار سياسي ڪارڪن آهين، توکي پنهنجي قائد سان اهڙي ڳالھه نه چورڻ گھرجي.“
ان وقت مون شدت سان محسوس ڪيو ته، مٺو مھيري ذاتي دوستيءَ ۾ پنھنجن دوستن جي عزت ۽ وقار جو ڪيڏو نه پاسدار ماڻھو هو.
هو ذاتي ڪچھريءَ ۾ هجي يا ڪڙئي گھنور جي بازار ۾ ڪنھن مجذوب سان مشڪريون ڪندو هجي، ڪنھن ادبي پروگرام ۾ اياز ۽ منشيءَ جا گيت جھونگاريندو هجي يا سياسي بحث مباحثن ۾ مصروف هجي پر هن ڪڏهن به اهو نه سوچيو ته هو پنھنجي علائقي جو سفيد پوش ۽ سکيو ستابو شخص آهي، تنهن ڪري هن کي عام وڏيرن وانگر زندگي نه گذارڻ جي صورت ۾ کلڻ هاب ٿيڻو پوندو! هن لاءِ پنھنجي زندگيءَ کي پنھنجي مرضيءَ سان گذارڻ رڳو ان ڪري ممڪن ٿي سگھيو هو جو هو پنھنجي ذات جي قيد کان آزاد انسان هو.
جنھن به آزاد گذاريو آهي تنھن لئه موت ته ڪا شيءِ ناهي ...