شهيد فاضل قومي تحريڪ جو سچو سپاهي
نوجوان فاضل راهو به قومي ڌارا ۾ شامل ٿي قومي جدوجھد ۾ حصو ورتو. هن ون يونٽ جي خلاف تحريڪ، ووٽر لسٽون سنڌيءَ ۾ ڇپرائڻ، سنڌي ٻولي صوبي جي قومي ٻولي ڪرائڻ، زمينن جو نيلام بند ڪرائڻ وارين تحريڪن ۽ هلچل ۾ ڀرپور حصو ورتو.
سنڌ ۾ هاري تحريڪ جو بنياد سڄي دنيا کان صديون اڳ جھوڪ جي ميدان تي صوفي شاهه عنايت شهيد برپا ڪيو، جنهن کي مقامي زميندارن ٺٽي جي مغل گورنر نواب اعظم سان ساز باز ڪري ناڪام بڻائي ڇڏيو هو. صوفي شاهه عنايت جي ٻاريل شمع کي حيدربخش جتوئيءَ کانپوءِ شهيد فاضل اڳتي وڌايو. محروم ۽ بي سهارا سنڌي هارين کي عزت جي حياتي گذارڻ لاء فاضل ميدان ۾ ڪاهي پيو. سنڌ جي 8 لک ايڪڙ زمين قسطن ۾ نه ڏيڻ ڪري سرڪار پاران نيلام ڪرڻ جو اعلان ڪيو ويو، جنهن خلاف فاضل سينه سپر ٿي بيٺو. سنڌي ماڻهن نيلام بند ڪريو تحريڪ ۾ گرفتاريون ڏنيون. انهيءَ تحريڪ ۾ جن به ماڻهن گرفتاريون ڏنيون انهن مان ڪوبه ماڻهو نظرياتي نه هو پر اهي سڀ عام ٻهراڙيءَ جا بي سمجھه ۽ چوريون چڪاريون ڪندڙ ماڻهو شامل هئا جن کي فاضل مڙسين لاءِ اڀاري قومي غيرت جا واسطا وجھي اهڙي طرح ته برين واش ڪندو هو جو هر ڪو ماڻهو قرباني ڏيڻ لاءِ تيار ٿي ويندو هو. هو ماڻهن کي چوندو هو ته اوهين خسيس ۽ ٽڪي جھڙي ڳالھين تان وڙهي يا وڏيرن جي چوڻ تي چوريون ۽ برا ڪم ڪري جيلن ۾ وڃو ٿا پر جيجل سنڌ جي سڏ تي ڇو نٿا هلو؟ فاضل جون اهڙيون ڳالھيون ٻڌي ڪمزور ماڻهن ۾ به ڪئين قوتون اچي وينديون هيون ۽ هو هر قرباني ڏيڻ لاءِ تيار ٿي ويندا هئا.
فاضل ذاتي طور تي نيلام بند ڪريو تحريڪ هلائي جنهن ۾ ٻهراڙين جي ماڻهن ڀرپور حصو ورتو، جنهن ڪري ان وقت جي جنرل يحييٰ سرڪار کي گوڏا کوڙڻا پئجي ويا ۽ نيلام بند ڪرڻ جو سرڪار طرفان اعلان ڪيو ويو. فاضل غريب ۽ عام ماڻهن سان اهڙي شفقت ۽ ٻاجھه سان پيش ايندو هو جو هر ڪنهن ماڻهوءَ کي پنهنجو بڻائي ڇڏيندو هو. سنڌ جو ابن الوقت وڏيرو، جيڪو مغلن کان وٺي انگريزن تائين غداريون ڪندي قوم فروشيءَ جي عيوض جاگيرون، سر ۽ خانبهادر جا لقب وٺندي قومي غيرت کي تين وال ڪندو رهيو آهي، انهن قوم فروش وڏيرن کي فاضل اک جو ڪنڊو ٿي ڇڀڻ لڳو هو. فاضل جنهن رسول بخش پليجي سان گڏجي سنڌي عوامي تحريڪ جو پايو وڌو، سو مسلسل پاڪستان جي سياست ۾ ڪاميابيءَ سان اڳتي وڌي آيو ۽ پروفيسر عزيز ۽ ٻين ترقي پسند ڌرين سان گڏجي پاڪستان عوامي تحريڪ ٺاهيائين جنهن بعد ولي خان سان گڏجي پاڪستان عوامي تحريڪ کي عوامي نيشنل پارٽيءَ ۾ ضم ڪري ڇڏيو جيڪا ان وقت پاڪستان جي وڏي سامراج دشمن پارٽي ٿي سامهون آئي. فاضل کي عوامي نيشنل پارٽيءَ جو مرڪزي نائب صدر بڻايو ويو. جيڪا ڳالھه سامراجي قوتن کي پنهنجي لاءِ خطرو محسوس ٿي، جنهن ڪري مقامي غدار وڏيرن، سرڪار ۽ آمريڪي آئل ڪمپني يونين ٽيڪساس آف پيٽروليم فاضل کي راهه تان هٽائڻ لاءِ منصوبابندي ڪئي. فاضل سڀني ڳالھين کان بي نياز معمول جيان راڄن جي فيصلن لاءِ گولاڙچي آيو هو، هن کي ڄاڻ نه هئي ته فضل چانگ کي مهرو بڻائي سندس قتل ڪرڻ جي سٽ سٽي ويئي آهي. اهڙي طرح پيڙهيل هارين جي هن مسيحا کي 17جنوري 1987ع تي ڇنڇر جي ڏينهن ٽپهريءَ جو گولاڙچيءَ جي وچ بازار ۾ شهيد ڪيو ويو. اڄ فاضل اسان ۾ ناهي پر سندس شاندار جدوجھد موجود آهي. سندس شهادت جي ڏينهن تي ڪيترائي ساٿي سندس آخري آرام گاهه تي حاضر ٿي عقيدت جا گل نڇاور ڪندا آهن ۽ اچي ڀيٽا پيش ڪندا آهن.
(روزاني تعمير سنڌ، سومر 17 جنوري 2000ع )