مٺو مهيري تاريخ جو مترنم آواز !: علي اظهار
ڪٿا آٽو بايوگرافي اڪيڊميءَ جو پهريون پراجيڪٽ ”اهي ڏينهن اهي شينهن“ تي ڪم ڪندي مون تي اهو راز افشا ٿيو ته سائين محمد موسيٰ جوکيو وانگر هن جي ذات جو به وڏو حصو فاضل راهو شهيد سان جڙيل هو. فاضل صاحب جي زندگي ته سڄي ڪمال بهادري ۽ ڪارنامن سان ڀريل آهي پر شهيد ذوالفقار علي ڀٽو کي فوجي آمر ضياءالحق پاران ڏنل ڦاسيءَ کانپوءِ عوام جي آواز کي جھڙي ريت دٻايو ويو ۽ ماڻهن تي ڏهڪاءُ وجھي سوچ ۽ آگاهيءَ تي جيڪو راتاهو هنيو ويو هو، انهن حالتن کي ٽوڙڻ ۾ شهيد فاضل راهو جو وڏو ڪردار رهيو. هن 1979ع ڌاري راهوڪيءَ ۾ هاري ڪنوينشن ڪرائي ملڪ تي ظلم ۽ اونداهيون لاڳو ڪندڙن جون وايون بتال ڪري ڇڏيون. ان ڪنوينشن جي ڪارروائي مٺي مهيري ئي هلائي هئي، جنهن جي سزا ۾ کيس قيد ۽ ڦٽڪن جي سزا پڻ ٻڌائي وئي ۽ بدين جي قاضيه واهه تي کين سرعام ڦٽڪا هنيا ويا. هن ڦٽڪن کي مسڪرائيندي برداشت ڪيو هو، ڇوته هو فاضل جي نظرئي تي هلندڙ سچو سپاهي هو. هو نه صرف فاضل جو سچو سپاهي هو پر ان جو گھر ڀاتي به هو، اها ڳالھه مون کي ان وقت سمجھه ۾ آئي جڏهن مون فاضل جي بهادر نياڻي ادي شهناز راهوءَ جو مرتب ڪيل ڪتاب”جيل جا خط“ پڙهيو ۽ اردوءَ ۾ ترجمو پئي ڪيو، جنهن ۾ هن گھڻن موقعن تي مٺي مهيري جو ذڪر ڪيو آهي.
سائين محمد موسيٰ مطابق هو تمام گھٽ پڙهيل هئڻ جي باوجود به تمام گھڻو پڙهيل هو. ڪتابن سان سندس عشق جو ثبوت سندس تمام وڏي لائبريري آهي. ان حوالي سان هو سائين محمد موسيٰ جوکيو کي پنهنجو استاد چوندو هو. هندستان سوڌو هو اڌ دنيا گھمي چڪو هو، سندس خاص ڳالھه اها هئي ته، جڏهن به هو فاضل راهو جو ذڪر ڪندو هو تڏهن سندس اکيون ميگھه ملھار ٿي وينديون هيون. ايئن چئجي ته فاضل سندس رڳن ۾ عشق ٿي ڊوڙندو رهندو هو ۽ ان نسبت سان هن فاضل ۽ سندس خاندان سان ساهه جي آخري ڌاڳي تائين پنهنجو تعلق قائم رکيو.
مٺي مهيري صاحب جي شخصيت جو هڪ حوالو سندس منفرد سريلو آواز هو، جيڪو قيامت تائين اسان جي سماعتن ۾ گونجندو رهندو. سندس حافظو به ڪمال جو هو. هن کي مولوي احمد ملاح ۽ ابراهيم منشيءَ کان وٺي جديد دور جي شاعرن جا شعر برزبان ياد هوندا هئا. لطيف ته سندس رڳن ۾ رت وانگر هلندو هو، جڏهن به هو لطيف کي پڙهندو هو ته ايئن لڳندو هو ڄڻ ڪنهن قدرتي آبشار مان شيشي جھڙو شفاف پاڻي جھرڻن جي صورت ۾ ڪرندو هجي. هن کي ٻڌڻ وارا ڄڻ ته پنڊ پهڻ ٿي ويندا هئا، هو ڪچهرين جو ڪوڏيو ۽ محفلن جو مور هوندو هو. ڪنهن به محفل ۾ سندس موجودگي ڏسي ڪنهن شاعر جو هي شعر زبان تي تري ايندو هو:
اتنا تو پرجمال رہے جاذب نظر
محفل مين بیٹھ جائے تو تنہا دکھائی دے!
لطيف سائينءَ کي پڙهڻ جو مٺي مهيري جو اهو انوکو انداز ڏسي هاڻي اهو خيال ٿو اچي ته، جيڪر لطيف سرڪار جو سڄو رسالو ڪو ادارو شرح سوڌو رڪارڊ ڪري وٺي ها ته ڪيڏو نه سٺو ٿئي ها. اهڙو نفيس، خوبصورت ۽ خوش مزاج ماڻهو ڪجھه دير اڳ اسان جي وچ ۾ ويهي ڳالھائي رهيو هو، ڳائي رهيو هو ۽ اسين همه تن گوش ٿي کيس ٻڌي رهيا هئاسين. اهو دلبر، اهو وڻجارو، اهو لطيف جو پارکو، اهو ياد حافظ، فاضل جو عاشق اوچتو ڄڻ اٿي ڪيڏانهن هليو ويو ۽ اسان جون سماعتون سندس يادگيرين جا ڏيئا ٻاري کيس ڳولي رهيون آهن:
زمانا بڑے شوق سے سن رہا تها
ہم ہی سوگئے داستاں کہتے کہتے !