فاضل قتل ڪيس : هڪ دانهن، هڪ ميار
فاضل ڌڪاريل، قابل نفرت ۽ هيڻن ماڻهن کي گلي سان لڳائي انهن مان احساس محرومي ڪڍي ڇڏي. اڄ گولاڙچيءَ جا ڪولھي، ڀيل، ميگھواڙ جن کي اڇوت ۽ شودر سڏيو ويندو هو، جن کي واڻيا ۽ اوچي ذات وارا هندو به گڏ نه کارائيندا هئا، سي اڄ گولاڙچيءَ جي مسلمانن سان هڪ ٿانوَ ۾ گڏ کائيندا آهن. فاضل سڀ مذهبي ۽ طبقاتي فرق مِٽائي ڇڏيا. فاضل چيو ته ظالم وڏيرا ۽ رشوتخور ڪامورا جيڪي رات ڏينهن حرام جي ڪمائيءَ تي پلجن ٿا، جيڪڏهن اسان انهن سان گڏ کائون ٿا ته پوء ڪولھي ۽ ڀيل جيڪي حق حلال جي ڪمائي کائين ٿا، انهن سان ڇو نه گڏ کائجي. فاضل مظلوم طبقن سان سچو پيار ڪيو. هن عملي جدوجھد ڪندي ڪوڙن ۽ فرسودن معيارن کي لت هڻي، انساني عظمتن لاء جاکوڙيو، هن ٻاهران اجرن ۽ اندر جي ڪارن مردار وڏيرا شاهيءَ کي ڌڪاريو پر ٻاهران ڪوجھن ڪارن ۽ اندر جي اجرن پورهيت ماڻهن کي گلي سان لڳايو. فاضل ٺڳ وڏيرن جيان ڪوڙا نعرا هڻي عوام کان ووٽ ڪونه ورتا پر هن سچي دل سان عوام جو ساٿ ڏنو. هر ڏک جي گھڙيءَ ۾ مصيبتن جي ماريل عوام جي رهبري ڪندو رهيو. اهي عوام جا طبقا جيڪي صدين کان ڌڪاريل هئا، جن کان نفرت ڪئي ويندي هئي؛ فاضل انهن محروم طبقن کي گلي سان لڳايو. شاهه جي لفظن ۾ ،
ککيءَ هاڻيون کاريون ڇڇيءَ هاڻا ڇڇ،
پاند جنين جي پاند سان لڳي ٿئي لڄ،
سمون ڄام سهڄ، اڀو ڪري ان سين.
(لطيف)
جن گندن، ميرن، ڪارن ڪوجھن کي حقارت سان ڏٺو ويندو هو، فاضل انهن ماڻهن کي پنهنجو ڪيو. اهو ئي سبب آهي جو ان فاضل جي ڳالھه ڪرڻ سان يا ٻڌڻ سان ڪيترائي ماڻهو ڍنڍڪرون ڏيئي روئي پوندا آهن. زاهد شيخ جو فاضل جي شهادت تي لکيل هي مشهور گيت:
قاتل او قاتل بدلو وٺنداسين،
هر خون جي قطري قطري جو...
جڏهن به گونجندو آهي ته ڪيترائي ماڻهو بي خوديءَ جي عالم ۾ هليا ويندا آهن يا آڪاش انصاريءَ جو هي گيت،
تون ڪهڙو فاضل ماريندين
اڄ هاري ناري فاضل آ
هي سنڌڙي ساري فاضل آ ...
ٻڌڻ سان اڄ به ماڻهن تي سڪتو طاري ٿي ويندو آهي. فاضل هن صديءَ جي سنڌ جي اڀاڳي عوام لاءِ ٿڌي هير جو هڪ اهڙو جھوٽو هو، جيڪو هزاين زخمي دلين جو مرهم هو، جيڪو بکين ۽ ڏکين جي هجوم ۾ ڳالھائيندو هو ته هزارين ستايل مئل دلين ۾ جيئڻ جي امنگ جاڳي پوندي هئي. هو پيڙهيل طبقن لاءِ اهڙي گھاٽي بڙ جي ڇانوَ هو جتي بي سهارا ۽ نڌڻڪا ماڻهو اچي ساهه پٽيندا هئا. ان فاضل جو قتل انهن سڀني بي سهارا ماڻهن جي امنگن ۽ آرزوئن جو قتل هو. هن جي قتل سان هزارين ماڻهو پاڻ کي يتيم سمجھڻ لڳا. اهي ماڻهو اڄ به جڏهن راهوڪيءَ وٽان روڊ تان لنگھندا آهن ۽ انهن جي نظر فاضل جي مزار تي پوندي آهي ته بي ساخته دانهن ڪري چوندا آهن: گھوڙا مڙس اهو ستو پيو آهي، جيڪو ضياء شاهيءَ سان وڙهندو هو. يحييٰ شاهيءَ سان به وڙهندو هو، جيڪو عوامي حقن لاءِ هر ظالم ۽ جابر سان سينو ساهي بيهندو هو، جنهن جي بي مهلي قتل تي سڄي سنڌ جا ماڻهو سراپا احتجاج ٿي پيا. جنهن جي ورسين تي لاڙڪاڻي، جيڪب آبادکان ويندي سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ کان پيادل قافلا بينر کڻي ايندا هئا ته فاضل جي قتل ۾ ملوث ڳُجھن هٿن کي ظاهر ڪريو ۽ فاضل جي قاتلن کي سرعام ڦاسيءَ تي لٽڪايو. ڳجھا هٿ ته اڄ ڏينهن تائين ظاهر نه ٿي سگھيا آهن پر عوامي دٻاءُ کي ڏسي ڪورٽ سڳوري ظاهري قاتلن کي سزائون ڏنيون جنهن مان اصل قاتل کي موت جي سزا ڏني وئي ۽ 2 سيپٽمبر تي قاتل کي ڦاسي اچڻي هئي پر چانگ برادري فضل چانگ کي ڦاهيءَ کان بچائڻ لاءِ اسماعيل راهو سان رابطو ڪيو جنهن صلاح مصلحت لاءِ چانگن کان مهلت گھري، تنهن ڪري قاتل فاضل چانگ جي سزا تي عملدرآمد صدر هڪ هفتي جي لاءِ روڪي ڇڏيو. اها ڳالھه جيئن ئي اخبارن ۾ آئي ته ڪيترائي فاضل جا ديوانا چريا ٿي پيا ۽ انهن سختيءَ سان اسماعيل راهو کي چيو ته جيڪڏهن تون فاضل جو خون بخش ڪندين ته اسان فاضل جي مزار تي پاڻ کي جيئري ساڙينداسين. اسماعيل راهو عوام جي ناراضگيءَ کي ڏسي منٿ ميڙ لاءِ آيل چانگ برادريءَ جي چڱن مڙسن کي اهو چئي جواب ڏنو ته ته فاضل جو آئون اڪيلو وارث نه آهيان پر فاضل جا هزارين پورهيت ۽ هاري به وارث آهن جيڪي معافي ڏيڻ لاءِ تيار ناهن. ڪجھه سنڌي اخبارون هن ڳالھه کي سطحي نموني سان کڻي انصاف نه ڪري رهيون آهن. انھن ڪجھه نام نهاد سياستدانن ۽ يونيورسٽيءَ جي ڪجھه استادن کان رايا وٺي رڪارڊ جي پورائي ڪئي آهي. فاضل ته هڪ اهڙي باغ جو ٽڙيل گل هو جنهن جي ڇڄڻ سان سڄي چمن مان ڄڻ خوشبوءِ ئي موڪلائي وئي آهي.
گل ڇنو گرنار جو، پِٽڻ ٿيون پِٽين،
سهسين سورٺ جھڙيون، اُڀيون اوسارين
چوٽا چارڻ هٿ ۾، سِر سينگاريو ڏِين،
ناريون ناڏ ڪرينِ، راجا رات رمڳيو.
سنڌ جا صحافي دوستو، جيڪڏهن توهان کي فاضل جي باري ۾ عام راءِ معلوم ڪرڻي آهي ته اچو ته اسين فاضل جا ساٿي اوهان کي فاضل جي اصلي ڪردارن سان ملايون. اوهان پڇو ڪنهن ڪولھڻ هارياڻيءَ کان، اوهان پڇو ڪنهن اوڏڻ ۽ ڀيلڻ ناريءَ کان، اوهان پڇو ان بيوس هاريءَ کان جنهن جي ڌيءَ اڄ به وڏيري جي حويلي ۾ ڪنيز آهي. اوهان پڇو ڪڙيو گھنور شهر ۾ ڏنوڻ تي ويٺل ان ڪارياڻيءَ کان، اوهان پڇو ڪڙيو گھنور شهر جي رليون سبندڙ ميگھواڙ عورتن کان، اوهان پڇو انهن پوڙهين جھور آڏاڻن تي ڪم ڪندڙ ڌاڳن ۾ ٻڌل نظر جي چشمن وارن مهيرياڻين کان، ته فاضل ڇا آهي؟ اوهان پڇو ڪامريڊ جمعي نوحاڻي ۽ حاجي قاسم ملاح کان، جن قاتل کي معافي ڏيڻ جي صورت ۾ پاڻ کي باهه ڏيئي ساڙڻ جو اعلان ڪيو. اوهان ته پڇيو آهي اياز لطيف پليجي کان جيڪو پنهنجي پيءُ جي کٽل سياسي هٽ تي هر گراهڪ کي ٻانهن کان پڪڙي پاڻ ڏي ڇڪي ٿو پر گراهڪ ٻانهن ڇڏائي ڪنهن ڀريل دڪان ڏي هليو ٿو وڃي.
خدا جي واسطي فاضل جھڙي قلندر ماڻھوءَ کي سياست جي ڍونڍ تي ويٺل سياسي ڳجھن کان بچايو. فاضل جنهن سچي دل سان عوام جي ڇوٽڪاري لاءِ ويڙهه ڪئي. جيڪو دودي ۽ دريا خان جيان اڏول ۽ اڻموٽ رهيو. جيڪو سنڌوءَ جي پاڻي جيان پاڪ هو. اهو فاضل اسان ۽ اوهان سڀني جو گڏيل ورثو آهي. فاضل اڄ به اسان لاءِ ايترو عظيم آهي جنهن جي مقدس خون جو اسان قسم کڻندا آهيون. ان شهيد فاضل جو سڀني سنڌ واسين تي قرض آهي، جنهن جي شهادت کانپوءِ اسان سڀ ڏکارا آهيون. اسان جڏهن ويڳاڻا ٿيندا آهيون ته فاضل جون ڳالھيون ڪندا آهيون. لطيف جي سر ڏهر جي هن بيت جيان:
ڪر ڪي ڳالھڙيون، ڪنڊا ڍور ڌڻين جون،
ڪيئن سي راتڙِيون، ڪنهن پر ڏينهن گذاربين.