مٺو مهيري، ماکيءَ جھڙو مٺو ماڻهو!: حسين بخش ناريجو
اهڙو آئون ساڻيهه، ڀانئيان نه ڀونءِ تي!
(شيخ اياز)
مٺو مهيري جھڙو سندس ماکيءَ جھڙو مٺو نالو، تهڙو مٿير مڙس هو. ملڪ ۾ جنرل ضياء آمريت قائم ڪري ڀٽي صاحب کي بي رحميءَ سان سخت ترين سزا ڏئي ملڪ تي راڪاس ٿي ويهي رهيو. ڪوبه سندس سامهون اچڻ جي همت نه ساري سگھيو. بيگم نصرت ڀٽو صاحبه ۽ محترمه بينظير ڀٽو صاحبه جيل ۾ بند هيون. عوامي تحريڪ ملڪ جي واحد پارٽي هئي، جنھن 9 آڪٽوبر 1979 تي راهوڪيءَ ۾ هاري ڪاميٽيءَ جو جلسو ڪري ملڪ جي مارشل لا کي چئلينج ڪيو. ضيائي آمريت 16 آڪٽوبر تي مارشل لا تحت سخت سزائون ڏيڻ وارو قانون پاس ڪري مٺي مهيري، گل چانگ، ادريس ميراڻي ۽ حسين بخش ناريجي کي قيد ۽ ڦٽڪن جون سزائون ٻڌائي ڇڏيون، جنهن تي عملدرآمد ڪندي کين بدين جي قاضيه واهه چوڪ تي ٽڪٽڪيءَ تي چاڙهي ڦٽڪا هنيا ويا.
مٺي مهيريءَ جو شمار سنڌ جي سدا ملوڪ اديبن ۾ ڪيو ويندو هو. مٺو مهيري، ڀٽائيءَ جي رسالي جو وڏو شارح ۽ سڄي رسالي جو برزبان ياد حافظ سڏيو ويندو هو. سنڌ جي عظيم شاعرن سرويچ سجاولي، ابراهيم منشي ۽ محمد خان مجيديءَ جي جڳهه مٺي مهيري والاري. مٺو مهيري امر جليل جي سڀني افسانن ۽ ڪهاڻين جو پارکو هو ۽ هن کي اهي سمورا ڪتاب برزبان ياد هوندا هئا. جيتوڻيڪ هو سنڌيءَ جا ٽي درجا ئي مس پڙهيل هو. مٺو مهيري فاضل راهو جو دوست هجڻ جي ناتي عوامي تحريڪ جو نمائندو ٿي ضرور هلندو هو پر سندس رڳ رڳ ۾ قوم ۽ هاري، مزدور جو نظريو شامل هو. سنڌ جي مزاحمتي شاعرن وانگر مٺو مهيري به آزاد خيال هو. هو ڪنهن ضابطي، ڏاوڻ، پکڙ، وڪڙ يا ونگ ۾ ونگجي نه سگھندو هو. جيل ۾ جڏهن رات جو باريڪ (بئريڪ) ۾ واڙجي مڇرن جي حملي هيٺ هوندا هئاسين ته پليجو صاحب ۽ مٺو مهيري ڀٽائيءَ جا بيت اچاري اهي تڪليفن واريون راتيون ۽ ڏکيا ڏينهن گذارڻ ۾ مددگار ٿيندا هئا.
مٺو مهيري تمام گھڻو خوش ذوق، کلڻ ۽ کلائڻ وارو ماڻهو هوندو هو. هو ادريس ميراڻي ۽ مون کي تنگ ڪرڻ لاءِ هڪ ڳالھه ضرور ورجائي کلائيندو هو ته اترادي سنڌي لھجو ڪيڏو سخت ۽ خوشبوئي انداز کان ڪيڏو نه پري آهي. ڪتا جڏهن هڏي تي وڙهندا آهن ته هڪٻئي کي چوندا آهن ته ”هي هڏو ڪاٿئون آندئي، ڪاٿئون آندئي؟“ ته ٻيو چوندو ته ”جاٿئون ڪاٿئون، جاٿئون ڪاٿئون.“ يقينن، مٺو مهيري لازوال انسان هو، قوم جي خاص اديبن ۽ شاعرن کي جيڪر ڳڻيو ويندو ته يقينن، انهن ۾ مٺي مهيريءَ کي به سڄي سنڌ ياد ڪندي رهندي.