ملايا جي رڪشا جڳ کان نرالي
مزي جي ڳالهه اها ته پئسينجر جي حالت خراب تڏهن ٿيندي آهي، جڏهن اوچتي خطري جي حالت ۾ ڊرائيور کڻي بريڪ هڻندو آهي ۽ اڳيان ويٺل سڄو اڇلجي ويندو آهي ۽ ذري گھٽ هيٺ ڪرڻ تي هوندو آهي. باقي هتي ٽئڪسي ڊرائيور سک نظر ايندا. ان کان علاوه هر بئنڪ اڳيان يا ڪنهن هوائي ڪمپني، انشورنس ڪمپني جي اڳيان پوڙها سک چوڪيدار نظر ايندا. ائين سمجھڻ کپي ته سک معنى چوڪيدار ۽ چوڪيدار معنى سکُ. جيئن اسان وٽ اڪثر پٺاڻ چوڪيدار، بئنڪن جي اڳيان نظر اچن ٿا.
هڪ ڏينهن فيريءَ جي انتظار ۾ هوس. ڀرسان هڪ ننڍڙو ٻارڙو پڻ بيٺو هو. کانئس پڇيم؛ “توهان جي ملڪ ۾ ڪهڙيون قومون رهن ٿيون.” چوڻ لڳو؛ “چيني، ملئي، انڊين ۽ پنجابي”
“پنجابي؟ مون کي ته ڪو پنجابي ائين ظاهر ظهور نظر نٿو اچي ۽ پنجابي، سنڌي، گجراتي، کوجا، سڀ انڊين ۾ اچيو وڃن.”
سامهون ٻه سک، پنهنجي زالن ۽ ٻارن جي ٽيم سان پئي آيا، ٻار انهن طرف اشارو ڪري چيو،؛ “اهي آهن پنجابي” سک پاڻ طرف اسان کي نهاريندو ۽ اشارو ڪندو ڏسي، اچي اسان جي پاسي ۾ بيٺا ۽ حال احوال وٺڻ لڳا. پاڻ ملايا جا ئي شهري هئا. ٻڌايومان ته ڪراچيءَ کان آيو آهيان. چوڻ لڳا ته: “هتي ملايا ۾ ته پاڪستاني ڪو ورلي نظر اچي ٿو. باقي هندستانين سان ڀريو پيو آهي. انهن مان ڪي هتي جا پراڻا رهاڪو آهن ۽ ٻيا ويجھڙائيءَ ۾ نوڪرين خاطر ڊاڪٽر، انجنيئر، ڊرائيور، مزور هندستان کان آيا آهن ۽ ايندا رهن ٿا.” پاڻ پنجابيءَ ۾ ڳالهائي رهيا هئا. هتي اڪثر سک جتي ڪٿي نظر اچن ٿا. هوٽلن ۾، سئنيمائن ۾، رستن تي گس پنڌ ملاقات ٿيندي رهي ٿي. سک پري کان ئي پڌرو. سندس وڏي ڏاڙهي ۽ خاص انداز جو پٽڪو نشانيون آهن. هڪ سئنيما ۾ ٽن نوجوان سکن سان ملاقات ٿي. کين منهنجي سنڌي ٽوپي پسند اچي وئي ۽ مون کي سندن پٽڪا، سو نموني خاطر هڪ گروپ فوٽو ڪڍايوسين.
هڪ دفعي پينانگ کان واپس ‘بٽرورٿ’ فيري ۾ پهتس. اسان جو جهاز، بٽرورٿ شهر جي فيري اسٽيشن کان ٻه فرلانگ کن پري بيٺل هو. مون وٽ پاڻ سان گڏ ڌوٻيءَ وٽان کنيل ڪپڙا ۽ ڪجھه اخبارن ۽ رسالن جو پارسل هو. رڪشا ۾ ئي وڃڻ چاهيم ٿي، پر رڪشا وارا به مون کي ڌاريو سمجھي گھڻي ڀاڙي ڪڍڻ جي آسري تي ورائي ويا. سڀ ڏھ روپين کان مٿي ڀاڙي جي گھُر ڪرڻ لڳا. پنهنجي ملڪ ۾ ڪيترو به ماڻهو خرچ ڪندي فڪرمند نه ٿو رهي جو ضرورت وقت وري به دوستن مائٽن کان اوڌر جو آسرو رهي ٿو يا ڪمائي سگھجي ٿو، پر گھمڻ لاءِ ٻاهرين ملڪن ۾ مقرر زرمبادلي (ناڻي) مان ئي سڀ ڪجھه ڪرڻو پوي ٿو ۽ حساب ڪتاب اهڙو رکڻو پوي ٿو، جو آخري ڏينهن اهو ملڪ ڇڏڻ وقت ان ملڪ جو نه سڪو بچي ۽ نه ان کان اڳ ختم ٿي وڃي.
رڪشا وارن چينين ڏٺو ته مرغو واهه جو ڦاٿو آهي، پنڌ کڻي ويجھو اٿس پر سامان اٿس، سو ضرور رڪشا ۾ هلندو. اتي هڪ سک، ٽئڪسي ڊرائيورن جي ورديءَ ۾ نظر آيو، تنهن کي چيم: “مون کي ڪا رڪشا ڀاڙي تي ڪري ڏي. آءٌ ته هنن سان ڀاڙو طئي نه ٿو ڪري سگھان.” تنهن چيو؛ “منهنجي ٽئڪسي خراب آهي نه ته ان خدمت لاءِ حاضر آهيان.” مڙئي پنهنجي نئڙت واري انداز ۾ چوڻ لڳو. پوءِ اڳتي وڌي هڪ رڪشا واري کي ملئي زبان ۾ ڪجھه چيائين ۽ مون کي ٻڌايائين ته کيس فقط ٻه روپيا ڏيان. رڪشا وارو اڳتي هلي بندرگاهه جي در وٽ اچي بيهي رهيو. چيومانس؛ “اندر جهاز تائين هل اڃا اڌ کان وڌيڪ پنڌ رهجيو ٿو وڃي.” چوڻ لڳو؛ “اندر رڪشا کي وڃڻ جي اجازت ڪانهي” سوچيم ته اهڙي ڳالهه اڳ ۾ ڪري ها ته ٽڪر رستي لاءِ آءٌ پاڻهي پنڌ ڪري وڃان ها. پڪ ڪرڻ لاءِ گيٽ تي بيٺل پوليس واري کان پڇيم ته رڪشا کي اندر اچڻ جي جھَل آهي ڇا؟
“ها، شام جي وقت رڪشا يا ٽئڪسي کي اندر بندرگاهه ۾ وڃڻ جي اجازت ناهي.”
“عجيب ڳالهه آهي. هي ته سامان گھٽ آهي، جي گھڻو هجي ها ته جهاز تائين ڪيئن کڻي سگھجي ها.” مون چيو.
“ان صورت ۾ اسان رعايت ڪريون ها.”
“يا سامان به نه آهي، پر ڪو چاق ناهي. ته پوءِ.”
“ان صورت ۾ به اسان رعايت ڪريون ها.” پوليس واري کلي جوابُ ڏنو.
“ته پوءِ سمجھو ته آءٌ بيمار آهيان. هلي نه ٿو سگھان.”
“ته ان صورت ۾ سائين توهان ٻاهر گھمڻ نه وڃو ها. جهاز تي ئي آرام ڪريو ها.” هو وري مون تي کلڻ لڳو.