متفرقات ــ سنگاپور
سنگاپور، سنسڪرت جي لفظ سنگاپورا مان نڪتل آهي. جنهن جي معنى آهي ‘شينهن جو شهر’. شهر ۾ جتي ڪٿي سنگ مرمر جي شينهن جا بتَ نظر ايندا جن هيٺان انگريزيءَ ۾ (Lion City) لکيل آهي. سنگاپور جي آدمشماري ويهه لک آهي ۽ دنيا جو چوٿون نمبر وڏو بندرگاهه آهي. هي نه فقط بندرگاهه آهي، پر بين الاقوامي هوائي آمدرفت جو پڻ مرڪز آهي. لي ڪئان يو (Lee Kuan Yew)، گذريل ٻارهن سالن کان سنگاپور جو وزير اعلى آهي، تنهن جي اڻٿڪ ڪوششن ۽ اڳواڻيءَ هن ملڪ کي ڪٿان جو ڪٿي پهچائي ڇڏيو آهي. پاڻ هڪ غريب هاريءَ جو پوٽو هو. انگلنڊ جي ڪئمبرج يونيورسٽيءَ مان تعليم حاصل ڪري وڪيل بنيو ۽ ۱۹۵۹ع ۾ سنگاپور جو پهريون وزير اعلى چونڊيو ويو.
اهو ننڍڙو ٻيٽ جنهن کي قدرتي اپت جو ڪو به وسيلو ناهي، نه ايتري پوک لاءِ زمين نه کاڻيون. پر هتي جي هنرمند ۽ اڻ-وِرچ ماڻهن پنهنجي قابليت ۽ ذهانت سان پاڻ کي ۽ پنهنجي ملڪ کي سکيو ستابو بنائي ڇڏيو آهي.
دنيا جي گھڻو ڪري هر ملڪ ۾، جيڪي سياحن لاءِ کُليل آهن، توهان کي ڊگھن وارن وارا هِپي نظر ايندا. ميرن وارن ۽ گدلن ڦاٽل ڪپڙن ۾ هي ڪنهن پارڪ جي بينچ تي اوٻاسيون کائيندا، يا رستي جي ڪپر تي Hitch Hiking (گاڏين جي لفٽ وٺڻ) لاءِ منتظر نظر ايندا. يا ڪنهن ڪنڊ پاسي ۾ ڇوڪرو ڇوڪري ڀاڪر پائي چرس جا سُوٽا لڳائيندي ضرور ڏسڻ ۾ ايندا. سنگاپور ۾ اهو هپي پهچڻ سان ٻين عام انسانن وانگر ٿيو وڃي. سنگاپور ۾ ايندي هر هپي ٻه دفعا سوچيندو هوندو. ڳالهه هيءَ آهي ته سنگاپور ۾ ڪنهن کي به وار ايترا ڊگھا رکائڻ جي اجازت ناهي جو قميص جي ڪالر يا ڪنڌ تائين پهچن. جيڪڏهن ڪو هپي ڀُل چُڪ ۾، قاعدي نه معلوم هئڻ ڪري، ڊگھن وارن سان پهچي ٿو ته اتي جو اتي جھلي، قئنچيءَ سان وار ڪتري پوليس جي حوالي ڪيو وڃي ٿو.
سڄيءَ سنگاپور ۾ ٻن قسمن جا پوسٽر چيني، انگريزي ۽ تامل زبانن ۾ عام ڏسڻ ۾ ايندا. هڪ هپين بابت ته هتي مردن کي وڏن وارن رکائڻ جي منع آهي ۽ ٻيو ته فئملي پلاننگ بابت، جنهن ۾ زال مڙس ۽ وچ ۾ ٻه ٻار بيٺل ڏيکاريل آهن ۽ مٿان اڏامندڙ ٻگھه پکي نصيحت ڪندو وڃين: “Stop at Two” ٻه ٻار ڪافي آهن. ان کان علاوه ڪيترن هنڌن تي عام جام مختلف قسمن جاLoops استعمال ڪرڻ جا طريقا، رٻڙ Pills, Prophylactics اورل Lid ۽Condom طريقا ٻڌائي، گھٽ ٻار ڄڻڻ جي نصيحت ڪيل آهي.
سنگاپور ۾ سئنيمائن بابت هڪ خاص ڳالهه اها آهي ته هتي ٻين ملڪن وانگر عام وقتن تي فلم شو ٿين، پر آچر رات هڪ مڊنائيٽ (Mid-Night) شو پڻ ٿئي. جيڪو رات جو ٻارهين کان ٽي وڳي تائين هلي. ان کان علاوه هتي اهي فلمون جن ۾ مار-ڪُٽ يا لڙائي ٿئي، يعني ‘جيڪي مار ڌاڙ سان ڀرپور’ ٿين، تن تي سخت بندش آهي. باقي پيار محبت جي فلمن تي سينسر جي ڪا به قئنچي نٿي ڦِري، پوءِ چاهي ان ۾ ڪيتري به اگھاڙپ ڏيکاريل هُجي. يعني Make Love, Not War تي پور پورو عمل آهي.
سنگاپور ۽ هن پاسي مشرق بعيد جي ٻين ملڪن ۾ اها ڳالهه معلوم ڪري افسوس ٿئي ٿو ته يورپ آمريڪا پاسي ته نه پر هيڏانهن به اسان جي پاڪستانين جو انڊين جي مقابلي ۾ ڪو خاص اثر رسُوخ ناهي. جتي ڪٿي انڊين هوٽلون، بئنڪون، انڊين ٽورسٽ بيورو، جتي سياحن کي هندستان بابت معلومات ۽ گھمڻ لاءِ آماده ڪيو وڃي ٿو، انڊين ايئر لائنز جون آفيسون ۽ آفيس ۾ ڪم ڪندڙ ايماندار ماڻهو، جي ملڪ جو نالو روشن ڪرڻ لاءِ ڌارين کي، توڙي ملڪي ماڻهن کي هر قسم جي مدد ڏيڻ لاءِ تيار نظر اچن ٿا. ٻئي پاسي ڪٿي ڪٿي ڪا پاڪستان سان تعلق رکندڙ آفيس يا پي آءِ اي جي آفيس نظر اچي ٿي، پر شل نه ڪو دشمن جو به ڪم پوي. گھڻو ڪري ته غير حاضر. جي هوندا ته به سنئين منهن ته ڳالهائيندا ڪو نه. اهڙا ڪيترا مثال ملندا جتي ڌارين ملڪن ۾ پريشان شاگردن، واپارين ۽ سياحن جي پاڪستاني سفارتخانن مدد نه ڪئي هوندي پر ٻين ڪئي هوندي. ان قسم جا شڪايتي خط پاڪستان جي اخبارن ۾ پڻ ايندا رهن ٿا ۽ ڪيترن جي واتان ان قسم جا درد ڀريا داستان ٻڌڻ ۾ ايندا. ٻاهر ملڪن ۾ رهندڙ پاڪستاني آفيسرن کي عرض آهي ته هو پنهنجي ملڪ جو نالو مٿي ڪرڻ لاءِ جنهن مقصد لاءِ ٻاهر موڪليا ويا آهن، ان جي ايماندارانه نموني ۽ جفاڪشيءَ سان پيروي ڪن ۽ پرديس ۾ ملڪي ستايل ڀائرن جي دل سان خذمت ۽ مدد ڪن.
دنيا جي هر وڏي شهر جي هوٽلن ۾ انڊين ايئرلائنز جا ڪئلينڊر، ٽائيم ٽيبل ۽ ٻي اشتهاري معلومات ملندي. ساڳئي وقت انڊيا جي مختلف شهرن جي مشهوري جا ڪتابڙا مفت ملندا، جيئن دنيا جا ماڻهو انڊيا کان واقف ٿين ۽ ڏسڻ لاءِ شوق پيدا ٿئين. افسوس! اسان جو ملڪ ان معاملي ۾ پٺتي پيل آهي ۽ ان ڏس ۾ ڪي اپاءَ نه ورتا اٿس. ٻئي پاسي ملايا، سلون، ٿائلنڊ جهڙن ننڍن ننڍن ملڪن جي ايماندار ۽ محب وطن فارين سروسز جي آفيسرن ۽ واسطيدارن اشتهاربازي ۽ اڻٿڪ محنت سان پنهنجي ملڪ ۾ اهڙا ته ‘موهن جو دڙو، ٽئڪسلا، لاهور، ڪراچي، ٺٽو، ڪوٽڏيجي، ڀنڀور’ جهڙا تاريخي شهر آهن، جو دنيا جي ماڻهن کي رڳو سچي دل سان هڪوار ٻڌائڻو پوندو ۽ کين سفر جون سهولتون ۽ رهبري ڪرڻي پوندي. ڏسندي ئي ڏسندي اسان سياحت (Tourism) مان ايترو ڪمائي سگھون ٿا جيترو سنگاپور، هانگ ڪانگ، لاس پاماس، سلون، جپان، ملايا يا ٻيا ملڪ ڪمائي ۽ فائدو وٺي رهيا آهن.
سنگاپور، مغرب ۽ مشرق جو مرڪب آهي. منجهس مغربي قسم جون عمارتون، نائٽ ڪلب، رستا ۽ بلڪل جديد قسم جون مشينريون ۽ فئڪٽريون نظر اچن ٿيون ته قديم مشرقي مذهب، رسم ۽ رواج، تهذيب ۽ ثقافت پڻ.
سنگاپور جي رهاڪن کي تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ سرڪار طرفان همٿايو وڃي ٿو ۽ سندن قومي بچت جو پنجويهه سيڪڙو تعليم بلي آهي. اسڪولن ۾ ايترا ڪمرا آهن، جو ملڪ جو هر هڪ ٻار تعليم حاصل ڪري سگھي ٿو. تعليم کان علاوه ٻارن جو تقريرن، بحث مباحثن ۽ راندين ڏي پڻ ڌيان ڏياريو وڃي ٿو. هڪ اسڪول جي تقريري مقابلي ۾ مون کي وڃڻ جو موقعو مليو. مقابلي جو آخري ڏينهن هو ۽ سڄي اسڪول مان چونڊيل پنجن ڄڻن جو مقابلو هو. انهن کي چئن منٽن لاءِ انگريزيءَ ۾ تقرير ڪرڻي هئي ۽ ٻن منٽن لاءِ مادري زبان ۾. پنج ڇهه جج، مختلف زبانن جا ڄاڻو، جيڪي سنگاپور ۾ ڳالهايون وڃن ٿيون، مقرر ڪيا ويا هئا. انهن آخري پنجن اميدوارن ۾ هڪ سنڌي ڇوڪري گيتو واسواڻي به هئي. ان کي ۽ هڪ چيني ڇوڪريءَ کي Consolation Prize ملي. پهريون نمبر چيني ڇوڪريءَ کنيو، جنهن انگريزيءَ ۽ چينيءَ ۾ تقرير ڪئي، جيتوڻيڪ اسان سڀني دوستن کي ٻيو نمبر آيل وملا جي تقرير بيحد پسند آئي. پاڻ انگريزي ۽ تامل زبان ۾ تقريرون ڪيائين ۽ اسان ان عمر جي شاگردن کي اهڙيون سٺي نموني مواد توڙي ادائگي جي لحاظ کان، تقريرون ڪندي ڏسي دنگ رهجي وياسين. هڪ ڪاليج جي ليڪچرار ٻڌايو ته سنگاپور ۾ هر اسڪول ۽ ڪاليج ۾ هر هفتي تقريرون ۽ بحث مباحثن جا پيرڊ رکيا ويا آهن ۽ هر هڪ کي وارو ڏنو وڃي ٿو. جيئن ننڍي هوندي کان ٻار جو پبلڪ ۾ ڳالهائڻ کان حجاب ۽ شرم ڀڄي پوي ۽ هو سٺو مقرر ثابت ٿي پنهنجا خيالات ٻين تائين پهچائي.
سنگاپور ۾ مسجد سلطان سڀ کان وڏي مسجد ۽ خوبصورت مسجد آهي. ان جي آسپاس ٽن لکن کان مٿي مسلمان رهن ٿا. هتي جي هڪ بازار جو نالو ‘عرب اسٽريٽ’ آهي، جيڪا سستائيءَ ۾ سڄي سنگاپور ۾ مشهور آهي. هتي ساڙهين ۽ ڪپڙي جا دڪان تمام گھڻا آهن ۽ هر وقت سياحن ۽ خريدارن جو هجوم لڳو رهي ٿو. مغرب جا سياح ته خاص ڪري ههڙن هنڌن تي مشرق جي غربت پڻ ڏسڻ اچن ٿا. جيترا ڏينهن اسان جو جهاز سنگاپور ۾ هو، جهاز جا سڀ خلاصي ۽ ٻيو عملو هن گھٽيءَ ۾ خريداري يا رڳو اگھه پڇڻ لاءِ ضرور چڪر هڻندا هئا.