ملايا ۾ آهيان يا سنڌ يونيورسٽيءَ ۾
بهرحال هتي جهاز تي شام جي وقت واندا ٿي جهاز جون ٻئي ٽيليويزنون هڪ ئي وقت کولي ڏسندا آهيون، جيڪي سموڪ روم ۾ رکيل آهن. جهاز جيئن ئي ڪراچيءَ کان نڪتو ته پهرئين ڇنڇر تي بوٽ ڊرل (Boat Drill) پرئڪٽس لاءِ جهاز جي ڊيڪ تي اچي بيٺاسين. ٽي وي جو اينٽينا سموڪ روم جي مٿان ٽنگيل ڏسي ڀر ۾ بيٺل اليڪٽريڪل انجنيئر کان پڇيم: “پنهنجي جهاز تي ٽِي. وي به آهي ڇا؟” کلي چيائين: “هڪ به نه، پر يڪيون ٻه!”
“ٻه ڪهڙي خوشيءَ ۾؟”
“بس اهو ملايا پهچي ڏسجانءِ ته ٻن کانسواءِ ڪم نه هلي سگھندو.” پوءِ جڏهن ملايا ۾ ٽي وي کوليسين ته گونگي! رڳو تصويرون پئي آيون. وري ٻي کوليسين ته رڳو آواز پيو اچي۔ تصويرون غائب. انڪري ٻئي کولڻيون پيون ٿي؛ هڪ تصوير لاءِ، ٻي آواز لاءِ.
ملايا ۾ ملئي، اصلي رهاڪو، سڀ مسلمان آهن، پر پڙدي جو رواج بلڪل ڪونهي. ان هوندي به منجھن مغربي بي حيائي يا بي باڪي ايتري ناهي. چيني ڇوڪريون ٻين جي ڀيٽ ۾ ڪافي سمارٽ ۽ بي باڪ آهن. باقي ملئي ڇوڪريون ڌارين سان ڳالهائيندي شرمائن ٿيون. آمريڪا ۾ ڪنهن ڇوڪريءَ کي فوٽوءَ لاءِ چئبو ته يڪدم پوز ٺاهي بيهندي. پر هتي مختلف ماحول آهي. ملايا ۾ پهچڻ کان ٻئي ڏينهن پاڻ سان ڪئميرا کڻي فوٽن لاءِ نڪتس. هڪ رڪشا هلائيندڙ چينيءَ جو فوٽو ورتم. هڪ سئنيما اڳيان بيٺل ميڙ جو فوٽو ڪڍيم، جيڪي اڳيان ڪجھه چيني پوسٽر ڏسي رهيا هئا. هڪ ملئي اخبارون وڪڻندڙ ڇوڪري جو فوٽو ڪڍيم. سئنيما جي ڪنڊ وٽ پٽ تي ڪو مڪئي جا سنگ، ڪو ڀڳڙا ۽ چڻا وڪڻي رهيو هو، هڪ فالودو نموني سيوين وارو ملڪ روز وڪڻي رهيو هو ۽ اسڪولي ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون ميڙ ڪري بيٺا هئا. هڪ ڪا رڌل شيءِ، شايد بهه يا پٽاٽا وڪڻي رهيو هو جنهن کان ڪجھه ٻار وٺي، چاپ اسٽڪس Chop-Sticks (تيلين) سان کائي رهيا هئا، جيڪي هنن ملڪن ۾ ۽ چين جپان ۾ ماڻهو ڪانٽن ڇرين بدران استعمال ڪن ٿا. انهن جو فوٽو ورتم. باقي ڪنهن جو رهيو؟ ڪنهن جو رهيو؟ ڪنهن ملئي ڇوڪريءَ جو فوٽو تمام ضروري آهي، جا هُجي به ڪنهن سهڻيءَ گوڏ ۾، جيئن ٻين کي هتي جي ماڻهن ۽ لباس جي چڱيءَ طرح خبر پئجي سگھي. اجھو سامهون فوٽ پاٿ تان ٻين جي ميڙ ۾ چار ڇوڪريون اچن پيون. فوٽوءَ لاءِ چوان يا نه چوان، ڇا سوچينديون. ڪنهن غلط فهميءَ ۾ نه پئجي وڃن. اڃا مون کي هن ملڪ جي تهذيب، رسم ۽ رواج جي چڱيءَ طرح واقفيت ناهي. ائين اٻهرو نه ٿيان جيڪر. جي انڪار ڪيائون ته ڪيڏو خراب لڳندو. اجھو هو بلڪل ويجھو اچي پهتيون آهن ۽ لنگھي به وڃن ٿيون. آءٌ ڊبل مائينڊيڊ، آءٌ سودائي، آءٌ غريب ايشيائي، احساس ڪمتري ۾ ٻڏل، منهنجي سوچ ۽ فيصلي جي رفتار، انهن نازڪ، ننڍا قدم کڻي هلندڙ ملئي ڇوڪرين کان به سست ثابت ٿي. آءٌ ٻيا واٽهڙو ڏسان ٿو. ان پويان چيني، ان پويان هڪ سک ڇوڪري سوڙهي پجامي ۽ ململ جي پهراڻ ۾ ماءُ سان گڏ لنگھي ٿي. ان پويان ٻه ڇوڪريون ساڙهين ۾ لنگھن ٿيون. پڪ سنڌي هونديون. ڀرسان گذرڻ وقت آءٌ ڪن ڏيان ٿو. ڪجهه سنڌي جملا ٻڌي، مونکي شڪ ٿو ٿئي ته ملايا ۾ آهيان يا سنڌ يونيورسٽيءَ جي آرٽس ڊپارٽمينٽ جي ورانڊي ۾؟ سامهون ٻرندڙ وسامندڙ چيني اکر ڏسي پڪ ٿي ٿئيم ته ملايا جي شهر پينانگ ۾ آهيان. اسڪرٽن جي ملڪ ۾ ڪو اوچتو شلوار يا پجامو نظر ٿو اچي وڃي ته عجيب ٿو لڳي. حيدرآباد جي تلڪ چاڙهيءَ تان ڪا ڇوڪري مني اسڪرٽ يا هاٽ پئنٽ (Hot Pant) ۾ اچي لنگھي ته ايترو عجيب لڳي جيترو هتي ڪا ڇوڪري شلوار يا تنگ پجامي ۾. ان غير معمولي تصوير جو سوچي، ڪنهن ساڙهيءَ واري ڇوڪريءَ جو فوٽو ڪڍڻ جو سوچيان ٿو. پر پنهنجي وطن لاءِ ته اها هڪ عام ڊريس آهي. ڪا نئين ڳالهه ناهي. ان ڪري مون کي ڪنهن ملئي ڇوڪريءَ جي ئي هتي جي قومي لباس، گوڏ ۾ فوٽو ڪڍڻ کپي. اجها سامهون هڪ چڱيرڙي شڪل جي ملئي ڇوڪري، خوبصورت ڪڙتي ۽ رنگين گوڏ ۾ پنهنجي دوست سان گڏ پئي اچي. ڇا سندس صفائيءَ سان ٿيل ميڪ اپ آهي ۽ ڇا ناز جي هلڻي اٿس. ناز ته خير کيس ڪرڻ جڳائي. هن جهڙي سهڻي ڇوڪري ناز نه ڪندي ته ٻيو ڪير ڪندي.
“معاف ڪجو، آءٌ توهان جو فوٽو ڪڍي سگھان ٿو؟ مون ساڻس گڏ ڇوڪري کان پڇيو.”
ٻنهي رڳو مُرڪيو. مون سندن همٿ افزائي ڪرڻ لاءِ ۽ متان ٿوري به دير ڪرڻ سان خيال بدلائين، جلدي جلدي کين ڀروسو ڏنو ۽ اعتماد ۾ آڻڻ جي ڪوشش ڪئي.
“آءٌ ڪراچيءَ کان اچان پيو. سفرناما لکندو آهيان. اتي جي هڪ اخبار لاءِ ملئي لباس ۾ ماڻهوءَ جي فوٽي جي ضرورت اٿم. جي توهان کي اعتراض نه هجي ته تنهنجو ۽ هيءَ... ڇا ٿئي تنهنجي...؟”
“گرل فرينڊ.” هن چپ کوليا.
“... تنهنجي خوبصورت گرل فرينڊ جو فوٽو وٺان؟”
ڇوڪرو ۽ ڇوڪري سورهن سالن جا مس ٿيندا. هڪٻئي سان ملئي زبان ۾ مشورو ڪرڻ لڳا. ڇوڪري تيار ٿي ڏٺي، پر ڇوڪري جي دل گھڙيال جي لڏڪڻيءَ وانگر، ٿوري ساعت لڏي، پوءِ انڪار واري پاسي بيهي رهي.
“ساري! منهنجي گرل فرينڊ کي اعتراض آهي.” ان وقت سندس گرل فرينڊ هٿ سان اشارو ڪيو ته مون کي نه هن کي اعتراض آهي. مون ٿورو مرڪيو ۽ کين چيم: “ٺيڪ آهي. اٽ از پرفيڪٽلي اوڪي.” جرنلزم ۽ فوٽو گرافيءَ ۾ اهي عام ڳالهيون آهن. آءٌ پاڻ کي پڪو ٿو ڪريان.
اڳتي وڌي هڪ چيني عورت جو فوٽو ڪڍيم جا ايتري ته ڪراڙي هئي جو ڏڪي رهي هئي. پر ان هوندي به رستي تي رَڌل سيوين جو ٿالهه رکي وڪڻي رهي هئي. ٻار پني ۾ اهي لوڻ مرچ پيل سيويون وٺي، ليمي جو رسُ وجھي چاپ اسٽڪ سان کائي رهيا هئا. ٿورو اڳتي وڌيس ته ڪنڊ وٽ هڪ ملئي مڙس ڪکن مان عجيب نموني جا کارا ۽ ڇٻيون ٺاهي رهيو هو. انهن وڻندڙ ڇٻين ۽ سندس ٺاهڻ جي نموني جو فوٽو وٺڻ لاءِ ٿورو پري بيهي، مختلف ڪنڊن تان فوٽي جي صفائي ۽ چٽائي جاچڻ لڳس ته ايتري ۾ ڪنهن جي نرم آڱرين جو ڇُهاءُ ڪلهي تي محسوس ٿيو. پٺيان مُڙي ڏسان ته ساڳي ملئي ڇوڪري ۽ سندس بواءِ فرينڊ بيٺا آهن.
“ايڪسڪيوز مي،” رڳو مرڪڻ بدران هن دفعي هن چپ به کولي ڳالهايو؛ “تون منهنجو فوٽو ڪڍي سگھين ٿو.” سندس ڳالهائڻ ۾ عزم ۽ سوڀ جا جذبا محسوس ٿي رهيا هئا. مون سندس بواءِ فرينڊ ڏي نهاري چيو؛ “چئبو ته ڪلوپترا سيزر کي مڃائي ڇڏيو.”
هونءَ ملئي ڇوڪريون سهڻيون نه آهن. جيتوڻيڪ سونهن ۽ ليمڪ ۾ چيني ڇوڪرين کان وڌيڪ آهن. پر اها سونهن رڳو هڪ خاص عمر تائين جي ڇوڪرين ۾ نظر اچي ٿي. چيني ۽ ملئي ڇوڪريون باوجود مِني، پيٺل نڪ ۽ ٿلهن چپن جي سراسري پنڌرهن کان ويهن سالن جي عمر اندر ڪجھه حسين لڳن ٿيون، اها عمر اورانگھڻ بعد بقول اسان جي ريفريجريٽر انجنيئر جي ڪدو لڳن ٿيون. پر نه، ڪدو ته صرف سواد ۾ بي ڍنگو ٿيندو آهي، شڪل ۾ ته لسو ۽ خوبصورت ٿيندو آهي. عمر ٽپڻ بعد چيني ۽ ملئي عورتون شڪل ۾ ڪليڪٽر انب لڳن ٿين. سڄو بدن، گھٽ ۾ گھٽ جيڪو سندن مختلف لباس مان نظر اچي ٿو، ڳوڙها ڳوڙها لڳي ٿو.