ملايا جي مسجد ۾
ملايا جي چينين ۾ ڪي ڪرسچن آهن، ڪي ٻڌ، ڪن کي پنهنجا پراڻا چيني مذهب آهن ۽ ڪي ٿورا منجھن مسلمان به آهن. ڏور اوڀر جي هنن ملڪن ۾ چوٿين صديءَ ۾ انڊين اچي هندو ڌرم ۽ ٻڌُ ڌرم پکيڙيو. اسلام جو پرچار پنڌرهين صديءَ ۾ عرب واپارين ۽ تبليغ وارن پهرين ملاڪا رياست ۾ ڪيو ۽ ۱۴۵۰ع ڌاري سڄي ملاڪا مسلمان رياست بنجي وئي. ملاڪا، ملائيشيا ۾ سڀ کان جھونو شهر ليکيو وڃي ٿو. پينانگ ٻيٽ کان ساڍا ٽي سؤ ميل ۽ سينگاپور کان ٻه سؤ کن ميل جي مفاصلي تي آهي. هيءَ رياست چانور، رٻڙ ۽ ناريل جي پوک کان مشهور آهي.
ملايا جي ڳوٺ جي مٿئين مسجد جيڪا بٽرورٿ جي بندرگاهه ڀر ۾ آهي، ڪافي ڪشادي ۽ خوبصورت لڳي. اندر ٽائلس جو فرش آهي ۽ ملايا جون عمدي قسم جي سنهن ڪکن مان ٺهل نکون وڇايل هيون. اندرئين در وٽ بورڊ ٽنگيل هو، جنهن تي نماز جا ٽائيم انگريزي ۽ عربي زبان ۾ لکيل نظر آيا. ظهر نماز جو وقت ڪجھه اسان جي وقت کان اڳڀرو لکيل هو. شايد منو هڪ يا ساڍا ٻارهن هو. پوڙهو امام مون کان پڇڻ لڳو: “تون به مسلمان آهين ڇا؟”
وراڻيومانس: “ها. الحمد لله”
پڇڻ لڳو: “ڪهڙو مسلمان آهين؟”
“ڇو، مسلمانن جا به قسم آهن ڇا؟” مون چيو.
“منهنجو مطلب آهي ته حنفي آهين يا شافعي؟” انگريزيءَ ۾ پڇندو رهيو.
آءٌ مُنجھي پيس. هو سوال کي شايد آسان ڪري وري پڇڻ لڳو: “نماز وقت هٿ مٿڀرو ٻڌندو آهين يا هيٺ تي؟ فاتحہ سورت کان پوءِ آمين آهستي چوندو آهين يا ڏاڍيان؟”
چيومانس، “اسان جي ڳوٺ ۾ انصارين جي مسجد ۾ ويندو آهيان ته هٿ مٿڀرو ڪري ٻڌندو آهيان. ڪڪن جي مسجد ۾ ويندو آهيان ته ٻيو ڪو ٽوڪي ان کان اڳ سٿڻ جا ور ڇڪي مرين تائين آڻي، نماز پڙهندو آهيان. بيروت ۽ قاهره جي مسجدن ۾ بنا ٽوپيءَ جي به نماز پڙهي اٿم. سينيگال ۽ دوحا قطر جي مسجدن ۾ سوٽ ڪوٽ ۾ به نماز پڙهي اٿم. پر هر هنڌ منهنجي ڌيان ۾ هڪڙو ئي خدا رهيو آهي، جو تنهنجو، منهنجو ۽ اسان سڀني جو پالڻهار آهي.”
پوڙهي کي منهنجي ڳالهه سمجھه ۾ نه آئي. هو دل ئي دل ۾ مون کي بيوقوف قرار ڏئي، مون تي کلڻ لڳو.
پڇيومانس؛ “نماز تي ڪيتري خلق ايندي آهي؟”
“هونءَ روزانو ٻه کن صفون مس ٿينديون آهن. پر جمعي نماز تي هيءَ مسجد ڀرجي ويندي آهي ۽ ٻاهر به صفون ٻڌبيون آهن. هتي مسلمان ڪافي رهن ٿا.”
سامهون ڪاٺ جي گھرن ڏي اشارو ڪري ٻڌايائين؛ “هي سڀ ملئي (Malay) مسلمانن جا گھر آہن.”
مسجد جي ڀرسان چانهه پاڻيءَ جون ڪچيون هوٽلون هيون ۽ ڪُجهه ننڍڙا دڪان پڻ. ملايا ۾ اسڪولن ۽ ڪاليجن کي انهن ڏينهن ۾ موڪلون هئڻ ڪري انهن هوٽلن اڳيان ڪيترا ئي شاگرد ڦري رهيا هئا. هڪ ڌارئي کي مسجد اڳيان ڏسي، کين تجسس ٿيو ۽ ڪجھه نوجوان وڌي پڇڻ لڳا ته ڪٿي جو آهيان ۽ ڇا ڪندو آهيان. انهن مان ٻه ڄڻا ذڪريا ۽ هاشم الدين چانهه لاءِ زور ڪرڻ لڳا. پر آءٌ جلديءَ ۾ هوس. مون کانئن رستو پڇيو ته ڪٿان ٽئڪسي ملي سگھندي جيئن آءُ پينانگ ويندڙ فيريءَ ۾، اوڏانهن وڃي سگھان. سندن گھر مسجد جي پٺيان هو. سائيڪلون اتي ڇڏي مون سان گڏ هلڻ لڳا.