متفرقات-ٿائلنڊ
اسان وٽ سنڌُ ۾، هر يا ڪاٺ جي گاڏيءَ ۾ هميشه ڍڳو جوٽيو وڃي ٿو. پر هتي ٿائلنڊ ۾ هر ۾ جوٽڻ لاءِ سانُ استعمال ٿئي. ان کان علاوه سانُ سواريءَ جي ڪم ۾ به اچي ٿو. رستن ۽ ٻنين ٻارن ۾ ڪڏهن ڪڏهن پوڙهيون عورتون سانَ جي نَڪ ۾ واڳ ٻڌي سندس اگھاڙي پٺيءَ تي سواري ڪندي نظر اينديون. اڳيان سندن مردن جي ڍڪيل ماني ۽ پُٺيان گاهه جي يا ٻج يا ڀاڻ جي ڳوڻ رکيل هوندي.
ان قسم جو نظارو اسان سنڌين لاءِ عجيب آهي جو سنڌ ۾ سانَ کان اهڙو ڪم نه ورتو ويندو آهي. ٿي سگهي ٿو ته ان جو اهو سبب هجي ته هن جانور کي پاڻيءَ جو اوسو آهي ۽ سنڌ ۾ سخت گرميءَ کان علاوه پاڻيءَ جي پڻ اڻاٺ آهي.
ٿائلنڊ کان علاوه ملايا ۾ پڻ سانَ تي ٻارن ۽ وڏن کي ڳوٺن ۾ سواري ڪندي ڏٺم.
۳۸.۲ ماماسان
هن سان ملو. هيءَ ٿائلنڊ جي ڇوڪري جيني آهي. عمر ٽيويهه سال، ٻن ٻارن جي ماءُ ۽ بئنڪاڪ يونيورسٽي جي گرئجوئيٽ. سندس ٻار نانيءَ سان بئنڪاڪ ۾ رهن ٿا. پاڻ بئنڪاڪ کان ڪافي پري ڏکڻ ٿائلنڊ جي مشهور شهر حاديه ۾ رهي ٿي. حاديه شهر جي ٻين ڪيترين عورتن وانگر جيني پڻ هڪ ننڍڙي چڪلي جي سرپرست آهي. يعني هتي جي زبان موجب ‘ماماسان’ آهي. سندس مسواڙي گھر پنجن ڪمرن تي مشتمل آهي جنهن جي مسواڙ مهيني ۾ ڇهه سؤ ڀات آهي. ست ڇوڪريون جن مان ڪُجهه ڪاليج جون شاگرد پڻ آهن. هاسٽل بدران هتي رهن ۽ کائين. ڪاليج ڪو ورلي وڃن، جنهن جي سندن مائٽن کي خبر ناهي يا واسطو ناهي. هو آيل گراهڪن جي دل وندرائين. ڪمائيءَ ۾ اڌ سندن، اڌ ماماسان جو.
“پڙهيل ڳڙهيل ٿي ڪري تو اهو ڌنڌو ڇو اختيار ڪيو آهي.” هڪ ليکڪ يا صحافي پاڻ کي رنڊيءَ ۽ پڙهندڙن جي نظرن ۾ شريف ڏيکارڻ خاطر ڀلا ٻيو ڪهڙو سوال پُڇي سگھي ٿو.
“مجبوريءَ خاطر.” منهنجو مُڙس حادثي ۾ فوت ٿي ويو. ٻه نياڻيون اٿم. انهن جو ۽ پنهنجو پيٽ پارڻ خاطر. ڪجھه ڏينهن بکون ڪاٽي، بئنڪاڪ کان هتي هلي آيس. مائٽن کي اهو ٻُڌايم ته حاديه شهر جي هڪ آفيس ۾ نوڪري ملي آهي. هتي ته ان قسم جو ڌنڌو عام آهي، بلڪ فئشن پڻ. جاءِ جي مسواڙ، کاڌو پيتو ۽ ٻيو خرچُ پکو لاهڻ بعد به هزار کن مهيني ۾ بچت ٿئي ٿي. اڄڪلهه ٿائلنڊ ۾ نوڪريون ۽ ٻيا ڌنڌا ڪٿي آهن؟ جينيءَ ٻُڌايو.
۳۸.۳ جتي ڊالر جام، اتي ھر شيءِ غائب
ان قسم جا اڏا فقط حاديه جهڙي شهر ۾ گھٽ ۾ گھٽ ٻه اڍائي سؤ کن آهن. بئنڪاڪ ۾ ته ان کان به مٿي آهن. جن کي آمريڪن هيڪاندو زور وٺرايو آهي، جيڪي ويٽنام ۾ جنگ دوران موڪلون گذارڻ ۽ پئسو خرچُ ڪرڻ لاءِ ٿائلنڊ ۽ ٻين ڀر وارن ملڪن ۾ اچن ٿا. اها ته عام ڳالهه آهي ته جتي به آمريڪن جي آمد شروع ٿئي، اتي ڊالر ته جام اچيو وڃن، باقي ٻي هر شيءِ، ويندي غيرت، ناياب بنجيو وڃي. اهو جپان ۾ ٻي وڏي لڙائي دوران ٿيو ۽ ٿائلنڊ ۾ اڄ ٿي رهيو آهي.
۳۸.۴ ٻڌ ڌرم ھندستان مان شروع ٿيو
ٿائلنڊ جي تهذيب، ثقافت، مذهب، آرٽ ۽ رسم رواج تي ڀروارن ملڪن خاص ڪري هندستان ۽ هندو مذهب جو وڏو اثر آهي. دراصل هتي جو مکيه مذهب ٻُڌ ڌرم پڻ هندو ڌرم جي Modification آهي ۽ پهرين هندستان ۾ گوتم ٻُڌ ايجاد ڪيو.
۳۸.۵ ماسڪ ڊانس
ٿائلنڊ ۾ هڪ خاص ناچ Mask Dance مشهور آهي. عورتون ۽ مرد پنهنجو منهن ڍڪي يا ان مٿان مختلف ديون ۽ ديوتائن جا پني ۽ پلاسٽڪ جا منهن چاڙهي، اسٽيج تي ناچ ڏيکارين. اهڙي قسم جي ناچن ڏسڻ جو حاديه، سونگ ڪلا ۽ ٿائلنڊ جي ٻين شهرن ۾، موقعو مليو.
۳۸.۶ ٿائي زبان ۽ سنسڪرت جي مماثلت
هتي جي ماڻهن جي زبان ‘ٿائي’ آهي، جيڪا سنسڪرت زبان جي Modification سمجھڻ کپي. ساڳيا سنسڪرت وارا اکر منجھس آهن. مثال طور، ڪا، خا، گا، گھا وغيره وغيره. ايتري قدر جو ڪيترن ٿائي لفظن جي معنى ساڳي آهي، جيڪا سنسڪرت جي لفظن جي آهي. مثال طور چندرا (چنڊ)، ناري (عورت)، ثريا (سجُ)، راتڙي (رات)، ارونا (صبح) وغيره. ٿائي زبان جا ڪيترا پُراڻا لفظ چيني زبان مان ورتل آهن. مثال طور ٿائي زبان ۾ پاڻيءَ کي ‘نام’ سڏين ۽ کائڻ کي ‘جن’، انهن لفظن جي چيني زبان ۾ معنى ساڳي آهي.
۳۸.۷ ٿائيلينڊ ۾ مندو ڌرم جا ڪتاب پڙھايا وڃن ٿا.
هتي ٻارن کي اسڪولن ۾ هندو ڌرم جا ڪيترا ئي ڪتاب ٿائي زبان ۾ ترجمو ڪري پڙهايا وڃن ٿا. مثال طور ڀڳوت گيتا، رامائڻ وغيره. ٿائي ماڻهن جي مذهبي ڏينهن ۽ گڏجاڻين جو حساب ڪتاب چنڊ مطابق ٿئي. هتي جي يونيورسٽين ۾ سنسڪرت زبان عام پڙهائي وڃي ٿي.
۳۸.۸ ماڻھن جي چھرن تي اڻ-لکو خوف
هيءَ ٿائلنڊ جي ڌرتي آهي. ٿائلنڊ کي مسڪراهٽن جي ڌرتي سڏجي ٿو پر هتي جي سياسي ردوبدل ۽ حالتون، ڏينهون ڏينهن ڪرندڙ معاشيات، ايشيائي بُک ۽ بيروزگاريءَ هتي جي ماڻهن جي ڪومل چهرن تي مسڪراهٽ بدران خوف ۽ هراس جي جھلڪ پيدا ڪري ڇڏي آهي.
۳۸.۹ ٿائيلينڊ ۾ ٻڌ ڌرم
ٿائلنڊ رٻڙ ۽ مصالحن جي پوک کان علاوه ٻُڌ ڌرم، ٻُڌ ڀڪشوئن ۽ ٻُڌن جي عبادت گھر، پگوڊائن کان مشهور آهي.
۳۸.۱۰ تنھنجو مذھب تو لاءِ، منھنجو مون لاءِ.
هي هتي جو هڪُ پگوڊا آهي، مختلف رنگن ۽ عمارت سازيءَ جو شاهڪار. منجھس گوتم ٻُڌ جا مجسما رکيا آهن جي اڪثر هتي جي گھرن ۾ پڻ نظر ايندا. هڪ ڇوڪري، عمر سورنهن سترهن سال کن، وارن ۾ گُلن جي ويڙهه، ساڄي هٿ جي ٻاچ ۾ ڪاري رنگ واري منڊي ۽ ڪنن ۾ اڇي ٻُڙي وارا ائرنگ، هڪ پٿر جي بُت اڳيان هٿ ٻڌي، ڪجھه عبادت ڪري رهي آهي ۽ ٻي، ان ئي جيڏي گُلابي رنگ جي مني اسڪرٽ ۽ اڇي بشرٽ ۾ ڪجھه پري، پنهنجن خيالن ۾ خاموش انتظار ڪري رهي آهي. ذرا ڪن ڏئي ٻُڌون ته بت اڳيان ويٺل ڇوڪري ڪهڙي دعا گھري رهي آهي:
“نموتسا ــ پڪ وتو ــ الهتو ــ سم ــ سمپوت ــ تسا” ٽي دفعا ساڳي عبادت دهرائي ٿي. ٿائي نه پر ڪا ڌاري زبان جي اها دعا آهي. ٿي سگھي ٿو ته سنسڪرت يا ڪا ٻي قديمي زبان هُجي. جنهن جي خود هن ڇوڪريءَ کي به خبر ناهي ۽ هي ٻي گُلابي اسڪرٽ واري ڇوڪري چُپ ڪريو ڇو ويٺي آهي؟
“ڇو بيبي، تون ڪير آهين ۽ تون عبادت ڇو نٿي ڪرين؟”
“مان هن جي ساهيڙي آهيان. هيءَ ٻُڌ آهي ۽ مان ڪرسچن. اسان جو چرچ يارهين وڳي شُروع ٿيندو. هتان پگوڊا مان ٿي پوءِ اسان اوڏانهن وينداسين. ان بعد مووي ڏسنداسين.”
“اڇن آمريڪن جي ڪليسا گھرن ۾ ڪو ڪارو شيدي عبادت نٿو ڪري سگھي! ڇا ڪارن شيدين ۽ گورن جو مختلف خُدا آهي؟ يا ٻُڌن، هندن، ڪرسچن ۽ مسلمانن جو جُدا جُدا خالق آهي. پگوڊا ۾ ڪرسچن ڇوڪري عبادت نٿي ڪري سگھي. هندو، گوردواري ۾ عبادت نه ٿو ڪري سگھي. مسلمان پنهنجي رب سان چرچ ۾ نه ٿو ملي سگھي. خدا ته هر هنڌ موجود آهي. پوءِ اسان مان ڇو ڪن کيس مندرن ۾ ۽ ڪن مسجدن ۾، ڪن ڪليسائن ۾ ڪن گوردوارن ۽ پگوڊائن ۾ مقيد رکيو آهي؟”
مون سان گڏُ هلندڙ احمد حسين مخدوم، جو فلسفو ڇيڙيو ۽ آءٌ ماٺ ميٺ ۾ وکون کڻندو رهيس.
نرالو سڀن کان سڄو تنهنجو کاتو،
تون بي انت آهين نه ڪنهن انت پاتو.
تون هندوءَ ۾ آهين مسلمان ۾ ڀي،
هنومان ۾ ڀي مسلمان ۾ ڀي.
تون گبرو فرنگي ڪرستان ۾ ڀي،
تون گيتا ۾ آهين ته قرآن ۾ ڀي.
تون ڪاشيءَ ۾ ڪرشن، تون مٿرا ۾ ساڳيو.
تون ڪعبه ۾ قادر، ڪليسا ۾ ساڳيو.
تون زم زم ۾ ذاڪر، تون گنگا ۾ ساڳيو.
تون بستي ۾ ڀڳوان، صحرا ۾ ساڳيو.
ماستر چندر جو مٿيون راڳُ ان وقت منهنجي من جي مندر جي چانئٺ ٽپي مون کي مُنجھائڻ لڳو. پر ساڳئي وقت شاهه لطيف جو پڻ شعر سڄو قصو سلجھائڻ لڳو.
سو هي سو هو، سو اجل سو الله
سو پرين سو پساهه، سو ويري سو واهرو.
پگوڊا جي خوبصورت عمارت ۽ خاموش، خوشبودار ماحول مان نڪتس ته در وٽ هڪ ٿائي فقير ڪِشتو اڳيان وڌايو. سندس ڪاري ڪِشتي ۾ چند سِڪا وجھي، وري پگوڊا طرف غور سان ڏٺم.
‘روحل’ راهه پرين جي، جان گھمي ڏٺوسين گھيڙ،
ته ربُ مڙني ۾ هڪڙو، تنهن ۾ ڦندُ نه ڦيرُ،
سا ڪيڏي ڪندي پير، جا سُتي ڪعبي وچ ۾!
اسان پگوڊا جي رستي جي ڊگھي ڏاڪڻ لهي هيٺ اچي ٽئڪسيءَ ۾ ويٺاسين. ٽئڪسي ٿائلنڊ جي ڏامر جي ڊگھي رستي تي ڊوڙڻ لڳي ۽ منهنجي دل شاهه جو شعر ورجائڻ لڳي:
پيهي جان پاڻ ۾، ڪيم روح رهاڻ،
ته نڪو ڏونگر ڏيهه ۾، نڪا ڪيچين ڪاڻ،
پنهون ٿيس پاڻ، سسئيءَ تان سُور ويا.