مفت ۾ ته ٻه کپن
سئيٽن هام شهر ۾ اسان جو جهاز صبح جو پهتو. خبر پئي ته ملايا حڪومت ويجھڙائيءَ ۾ هن جو نالو بدلائي ‘پورٽ ڪلانگ’ رکيو آهي. ڪنهن کي کڻي ‘سئيٽن هام’ ڀُل ۾ به چئه ته يڪدم منهن ٺاهي درستي ڪندو ته نه ‘پورٽ ڪلانگ’ چئو.
پورٽ ڪلانگ ۾ صبح جو جهاز مان نڪتس. بندرگاهه کان ٿورو پرڀرو پوسٽ آفيس هئي. خط پوسٽ ڪري واپس آيس ۽ ارادو ڪيم ته شام جو گھمڻ نڪربو. شام جو بندرگاهه کان نڪتس ته وائڙو ٿي ويس ته اهو رستو جيڪو صبح جو خالي هو ۽ فقط ڪارون بسون هلي رهيون هيون. ان جي منهن وٽ ٽي چار ملئي سپاهي بيٺا آهن ۽ سڄي رستي تي سامان وڇايو پيو آهي. ويجھو پهتاسين ته ڏسون ته سوين دڪان سبيل ۽ اڻسبيل ڪپڙن جا، رڪارڊن جا، رانديڪن جا، ٿانون ۽ بوٽن جا، واچن ۽ ريڊين جا هيٺ زمين تي کليا پيا آهن. لائوڊ اسپيڪرن تي چيني، جپاني، ملئي ۽ انگريزي گانن جي وٺ وٺان لڳي پئي آهي. دوستن کي ٻڌايم ته صبح هي سنسان رستو هو ۽ هينئر ڏسندي ئي ڏسندي بوري بازار ٿي پيو آهي. شيون به تمام سستيون. اسان جي ففٿ انجنيئر اسلم زبيريءَ کي رڪارڊ وٺڻا هئا. وڏن دڪانن تي ڏيڍ ملئي ڊالر، يعني فقط ڇهه روپيا، ٿي مليو. پر هتي اڌ ڊالر، يعني فقط ٻه روپيا، سو به هينئر اسان جي رپئي جي قيمت ڪري پئي آهي ۽ هڪ ملئي ڊالر ۾ چار روپيا آهن، نه ته اڳ جڏهن هڪ ملئي ڊالر ۾ پوڻا ٻه روپيا هئا ته ساڳيو ٻن روپين وارو رڪارڊ تيرهين آني ٿي مليو. هن قسم جون فٽ پاٿ مارڪيٽون ملايا، سنگاپور ۽ هانگ ڪانگ ۾ عام آهن ۽ رات جو اٺين کان وٺي ٻارهين هڪ تائين هلن ٿيون. هن مارڪيٽ جي اها خوبي آهي ته جيئن رات پوندي ويندي تيئن سامان سستو ڏيندا ويندا. هڪ وڳي ڌاري سڀ دڪاندار پنهنجو پنهنجو سامان ويڙهي پنهنجي پنهنجي پڪ اپ ۾ وجھي، سڄو قافلو روانو ٿي ويندو آهي. ان وڏي پڪ اپ ۾ ٻارين ٻچين رهن ۽ رڌ پچاءُ جو به ان ۾ بندوبست آهي. هي لڏو ڪڏهن ڪنهن رستي تي ته ڪڏهن ڪنهن شهر ۾ دڪان لڳائي شيون وڪڻن. جيئن سنڌ ۾ مڪراني عورتون ڪپڙن جو هڙون کڻي ڪڏهن ڪنهن شهر جي گھٽِيءَ ۾ ڪڏهن ڪنهن ڳوٺ ۾ وڪڻنديون نظر اينديون. ڪي ڪي ته اهڙا هنڌ آهن جتي روزانو ان قسم جي نائيٽ مارڪيٽ لڳي ٿي.
اسان رڪارڊ ورتا ۽ ٻيو ڪجهه هلڪو ڦلڪو سامان ۽ جنهن کان نه وٺڻو هئوسين ان کان به قيمتون پڇائيندا رهياسين. هڪ چينيءَ کان ڪڇا ۽ سئمنگ ڪاسٽيوم ورتاسين. ان جي ڀر ۾ تڏي تي هڪ چيني ڇوڪري چوليون (Brassier) ۽ ماڊيس نموني جا سينيٽري ٽاول وڪڻي رهي هئي. هڪ بريزيئر هٿ ۾ کڻي اسان جو ڌيان ڇڪائي چوڻ لڳي؛ “توهان لاءِ فقط ٽي ڊالر.” ان سان گڏ پاڻ ۽ ڀر وارا چيني دڪاندار کلڻ لڳا. ڪجھه هندستاني عورتون به ساڙهيءَ ۾ پري بيهي تماشو ڏسي رهيون هيون ته اسان هن ننڍڙي شهر ۾ اجنبي آهيون ۽ هڪ چيني ڇوڪري اسان ٽن ڄڻن سان چرچا ڪري رهي آهي. اسلم زبيريءَ ته اڳتي وڌي ماحول کي خوشگوار بنائڻ لاءِ چيس؛ “اها قيمت گھڻي آهي.”
“چڱو ڀلا ٻه ڊالر ڏي.” چيني ڇوڪريءَ انگيءَ کي اسلم جي ڪلهن تي رکندي چيو.
“اون هون.” اسلم نه مڃيو.
“چڱو ڀلا هڪ ئي ڊالر ڏي. دڪان بند ڪرڻ جو وقت ٿي ويو آهي. جلدي ڪر.” ان سان گڏ لفافي ۾ انگي بند ڪرڻ واري هئي ته اسلم چيس ته هڪ ڊالر به گھڻو آهي. تنهن تي هوءَ ڏاڍي بور ٿي ۽ ٽوڪ طور چيائين؛ “ڀلا مفت ۾ کڻندين؟”
اسلم پراڻو لطيفو دهرائيندي چيس، “ها. پر مفت ۾ به ٻه ڏي ته پوءِ کڻان.”
ملايا ۾ دڪانن جي ٻاهران گھٽ ۾ گھٽ ٻن زبانن جا بورڊ نظر ايندا. ڪنهن چينيءَ جو دڪان هوندو ته چينيءَ ۽ انگريزي زبان ۾، ملئي جو دڪان هوندو ته انگريزي ۽ ملئي زبان ۾ يا عربي ۽ انگريزي زبان ۾. ملئي زبان کي پنهنجي رسم الخط ڪونهي، پر انگريزي اکرن ۾ لکي وڃي ٿي، مثال طور هتي جي يونيورسٽيءَ جي بس تي لکيل آهي:
Universiti Sains Malaysia (University of Science, Malaysia)
هڪ بئنڪ تي انگريزيءَ ۽ عربيءَ ۾ هن طرح لکيل آهي:
Overseas Chinese Bank Ltd. ‘بو برسي چائيني بيعکيخ کور فوريشن لميتيڊ’.
ڪيترا ئي ملئي زبان جا عام استعمال جا لفظ عربي ۽ سنسڪرت جا آهن، جيڪي ٽي. وي تي ملئي فلمون ڏسڻ وقت ٻڌڻ ۾ اچن ٿا. جيئن ته: دنيا، عام، حڪم، نصيب، صلاح، ڀاونا، هديه وغيره. هڪ هنڌ ملايا ۾ لکيل نظر آيو: Green Hotel ۽ عربيءَ ۾ ‘کرين هوتل’ لکيل هو پر ‘ک’ جي مٿان هڪ ٽٻڪو پڻ هو جيڪو اکر هتي ‘گ’ بدران استعمال ٿئي ٿو.
ملايا ۽ هن پاسي ٻين مشرق بعيد جي ملڪن ۾ بارش ڏاڍي پوي ٿي. پر اتفاق سان اسان جيڪي ڏينهن ملايا جي شهرن پينانگ، بٽرورٿ ۽ پورٽ ڪلانگ ۾ هئاسين، اهي ڏينهن فقط جھڙ ئي رهيو ۽ اسان مزي سان گھُمي سگھياسين. آخري ڏينهن جڏهن اسان جو جهاز ملايا مان لنگر کڻي سنگاپور روانو ٿي رهيو هو، صبح کان اهڙي بارش ٿي جو بس ٿيڻ جو نالو نه پئي ورتائين ۽ اهڙو وڏ-ڦڙو ڏسي اسان دنگ رهجي وياسين. اهڙي بارش ان کان اڳ چٽگانگ ۾ ئي ڏٺي هئيسين، جا ڪڏهن ڪڏهن ويهه ويهه ڏينهن به لڳاتار هلندي هئي. جلدي اسان ڪمرن جا پورٽ هول/ دريون بند ڪيونسين. جهاز لنگر کنيو، رڊار رستو ڏيکاريو ۽ اسان جو جهاز سمنڊ اندر لڪل جبلن ۽ ٽڪرين کان پاڻ بچائيندو بارش ۾ سٽبو سنگاپور ڏانهن وڌڻ لڳو.