سنگاپور ۾ ست ڏينهن
سنگاپور جي بندرگاهه جي جيٽي ڪافي وڏي آهي. ڪيترا ئي جهاز هڪٻئي جي ويجھو ويجهو پاڻيءَ ۾ لنگر ڪيرائي بيهن. اسان جو جهاز به لنگر ڪيرايو بيٺو آهي، چؤڌاري پاڻي آهي. سامان بارجز Barges (وڏيون ويڪريون ٻيڙيون بنا انجڻ جي) ذريعي ڀرجي اچي رهيو آهي. جيڪو جهازن جي ڪرينن (Derricks) ذريعي جهازن ۾ چڙهي رهيو آهي. ماڻهن کي ڪناري تائين پهچائڻ ۽ آڻڻ لاءِ لانچون ذري ذري ائين لنگھي رهيون آهن، جيئن شهر ۾ ٽئڪسيون يا رڪشائون هلن. انهن لانچن کي سڏين به ‘ٽئڪسي’، جهاز جي عرشي (Deck) تي بيهي انهن لانچن جو انتظار ڪبو آهي.
جيئن ئي ڪا لانچ لنگھندي آهي ته ‘ٽئڪسي’ پُڪاري سڏُ ڪبو آهي. پوءِ مٿان ئي انگريزيءَ ۾ ڀاڙو طئه ڪبو آهي. گھڻو ڪري هڪ سنگاپوري ڊالر (چئن روپين) ۾ راضي ٿي ويندا آهن. جهاز جي ڏاڪڻ Gangway تان لهي ان ۾ اچي وهبو آهي. لانچ ٻين جهازن تان به مسافر کڻي اچي بندرگاهه ۾ ڇڏيندي آهي. جيئن ته اسان جي سنگاپور ۾ به آفيس آهي، سو آفيس طرفان پڻ هڪ لانچ، سڄو ڏينهن رات، ڪلاڪ ڪلاڪ کان پوءِ اسان جي جهاز تي ڦيرا ڪندي آهي ۽ اها جهاز جا ماڻهو مفت ڍوئيندي آهي. بندرگاهه سنگاپور فقط نالي جو آهي، ڪو به ڪسٽم وارو نظر نه ايندو. بندرگاهه ٽئڪس کان آجو هجڻ ڪري ڪنهن به شيءِ آڻڻ يا کڻي وڃڻ جي جھل پل ڪانهي، سواءِ نشي جي شين جي. مثال طور: چرس، گانجو، ڏوڏي وغيره. هونءَ ڪا به شيءِ جهاز تان، شهر ڏي ڪنهن کي کڻي ويندي مون نه ڏٺو. هٿين خالي بندرگاهه تي لهن ۽ واپسي تي سندن ٻنهي هٿن ۾ ٿيلها ۽ سامان سان ڀريل لفافا هوندا آهن. انهن لفافن ۽ ٿيلهين ۾ سبيل اڻ سبيل ڪپڙا، ريڊيا، واچون، ڪئميرائون ۽ ٽرانسسٽر، سينٽ، پلاسٽڪ جا گُل، رانديڪا ۽ ٻيو سامان هوندو آهي، جو هتي تمام سستو آهي.
سنگاپور هڪ ننڍڙو ٻيٽ نما ملڪ آهي، جنهن جي وڏي ۾ وڏي ندي فقط نَوَ ميل ڊگھي آهي، جا وچ شهر مان ٿيندي اچيو سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪري. شهر وٽ اها ندي وڏين وڏين ٻيڙين ۽ بارجز سان ڀريل هوندي آهي. پري پري کان سامان ٽرڪن ۾ کڄي، نديءَ تائين اچي، جتان ٻيڙين ذريعي جهازن تي موڪليو وڃي ٿو. ساڳيءَ طرح جهازن تان سامان سنگاپور اچي. انهن وڏين ٻيڙين/ بارجز کي پنهنجي انجڻ نه ٿئي. جڏهن چار پنج بارجز ڀرجي وينديون آهن ته پوءِ هڪ لانچ/ موٽر بوٽ، کين ڇڪيندي آهي. پري کان ائين لڳندو آهي، ڄڻ ڪو اٺن جو قافلو پيو اچي. پهرين بارج جي پٺ، ٻيءَ جي اڳ سان، رسيءَ ذريعي ڳنڍيل هوندي آهي. اهڙي نموني سان هڪ ٻئي پٺيان ڪيتريون ئي هونديون آهن. هتي اهي بارجز گھڻو ڪري چينين جون آهن، جي ٻارن ٻچن سان انهن ۾ رهن ۽ رڌين پچائين به انهن ٻيڙين تي.
سنگاپور، انيڪ مذهبن ۽ قومن جو ملڪ آهي. گھڻائي مسلمانن جي آهي. انهن کان علاوه ٻڌ، هندو، عيسائي، سک ۽ پراڻي چين-مٿ جا آهن. زبانون به ڪيتريون ئي ڳالهايون وڃن ٿيون، قومي زبانون چار آهن: انگريزي، ملئي، چيني، تامل. جتي ڪٿي بورڊ انهن زبانن ۾ نظر ايندا. ٽي.وي ۽ ريڊيو تي پڻ سڀني زبانن جو پروگرام اچي. سنگاپور ۾ ملايا، چين، پاڪستان، انڊونيشيا، ٿائلنڊ ۽ ٻين ملڪن جا ماڻهو رهيل آهن. سڀ کان گھڻا هندستان جا آهن. هندستان جي مٿئين حصي يو.پي ۽ سي.پي جو ماڻهو ڪو ورلي نظر ايندو، پر ڏکڻ هندستان جا تمام گھڻا آهن، جن جي مادري زبان تامل آهي. سنگاپور ڪنهن زماني ۾ هندستان جو حصو هو. انگريزن جي ڏينهن ۾ ڪجھه وقت هندستان جو وائسراءِ حڪومت ڪندو هو. ۱۸۱۹ع ۾ اسٽئفورڊ ريفلز، جيڪو جاوا انڊونيشيا جو انگلنڊ طرفان گورنر جنرل به هو، ملايا جي سلطان جوهور کان ان ڳالهه جي اجازت ورتي ته سنگاپور جي ٻيٽ تي ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ طرفان واپار وڙي لاءِ ڪوٺي قائم ڪئي وڃي. جيئن هندستان فتح ڪرڻ کان اڳ انگريزن چالاڪي ڪري پهرين (۱۸۰۰ع ڌاري) ايسٽ انڊيا ڪمپني جي ڪوٺي وجھڻ جي اجازت ورتي هئي. سلطان جوهور اجازت ڏني، يا کڻي چئجي ته ڏيڻي ئي پيس، پنجن سالن کان پوءِ ريفلز صاحب سلطان کان هڪ ٻئي معاهدي تي به صحيح ورتي. يعني سولي زبان ۾ ائين سمجھجي ته هندستان جي تاريخ دهرائي وئي ۽ عرب جي اٺ وانگر، عرب ٻاهر، اٺ تنبوءَ منجھه! سنگاپور سڄي ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ جي جاگير ٿي وئي. ۱۸۳۰ع ۾ بنگال سان هن کي شامل ڪيو ويو. ۱۸۳۰ع ۾ سنگاپور، هندستان جي گورنر جنرل جي هٿ هيٺ هو.
هينئر سنگاپور آزاد ٿي چُڪو آهي، پر ان هوندي به اڃا انگريزن کي فوجي اڏي رکڻ جي اجازت آهي. ٻي جنگ عظيم ۾ سنگاپور، جنهن لاءِ انگريزين طرفان اهو ڌاڪو ڄمايل هو ته سنگاپور کي ڪير هٿ به نه ٿو لاهي سگھي سو جپانين جي جھول ۾ پڪل ٻير وانگر اچي پيو. گھٽ ۾ گھٽ سنگاپور جي ان معاملي ۾ برطانوي شينهن، ڪاغذ جو شينهن ثابت ٿيو.