سکن جو ذڪر
مون سان گڏ جهاز جو ريفريجريشن انجنيئر محمود پڻ هو. تنهن چرچي ۾ چيس ته: “سردار جي ڪمرو ننڍو اٿئي پر ڇوڪريون سڄي دنيا جون پالي رکيون اٿئي”
جواب ۾ کلي پڇڻ لڳو؛ “ڪجھه ڪئلينڊر کپن؟”
محمود چيس: “چرچا پيا ڪريون.” پر سردار جي ڪٿي مڙڻ وارو هو. ڪئلينڊر هڪ هڪ ڪري لاهيندو ويو. اسان پيا ‘بس بس’ ڪريون پر هي چوڻ لڳو؛ “منهنجي هونءَ ئي بدلي ٿي چُڪي آهي. هن ڪمري تي ڪو ڌاريو، هتي جو چيني يا ملئي اچي قبضو ڪري، تنهن کان توهان کي ڇو نه ڏئي ڇڏيان.” اسان سندس ان حرڪت تي کلندا رهياسين. ٽيبل تي گرو نانڪ جون ٻه وڏيون تصويرون رکيل هيون. هڪ کڻي اها به ڏيڻ لڳو. محمود چيس؛ “اها نه کپي” مون ڏٺو ته سردار جي جو منهن ئي لهي ويو. مون کانئس اها به تصوير وٺي چيو؛ “اها به برابر کپي.”
مٿي سکن جو ذڪر ڪرڻ مان منهنجو مقصد فقط اهو آهي ته مون کي اڪثر جيڪي سک مليا، تن سان ملي اندازو لڳايو اٿم ته هو ٻين هندستانين کان، خاص ڪري واپارين کان گھڻو مختلف ۽ دل جا صاف آهن ۽ ان کان علاوه خوش مزاج ۽ چرچائي پڻ آهن. ساڳئي وقت مون کي ۱۹۶۱ع کان سکن جو نفسياتي خوف ويٺل هو، سو پڻ ملايا پهچڻ سان دور ٿي ويو. ۱۹۶۱ع ۾ اسان نائين ڪلاس ۾ هئاسين ۽ ڪئڊٽ ڪاليج طرفان ‘سي اسڪائوٽنگ’ جي سلسلي ۾ انڊيا جي مختلف شهرن آگره، لکنو، دهلي، امرتسر ۽ ڪلڪتي ويا هئاسين. تن ڏينهن ۾ اڃا ميٽرن واريون ٽئڪسيون نه نڪتيون هيون يا کڻي نڪتيون به هيون ته ڪراچيءَ ۾ هجن، پر هيڏانهن اسان ڏي حيدرآباد ۾ نه هيون جو ڏسي سگھجن.
ڪلڪتي ۾ علي رضا ميمڻ، نصير قاضي، نجم انصاري، هاڻ پاڪستان نيوي ۾ ڪمانڊر، ۽ آءٌ گڏ گھمڻ لاءِ نڪتاسين. واپسي تي رستو ڀلجي وياسين، سو هڪ سک ٽئڪسي ڊرائيور کي هلڻ لاءِ چيوسين. هو ٽئڪسيءَ جو ميٽر ڪيرائي هاڻ هلڻ وارو هو ته مون به ساڳيو عمل ورجايو يعني ميٽر کي مٿي ڪري وري هيٺ موڙيو. منهنجي ائين ڪرڻ تي سک سڄو ڳاڙهو ٿي ويو. ٽئڪسيءَ مان نڪري، اکيون ڦاڙي دانهن ڪري چوڻ لڳو؛ “هي ڇا ڪيئي؟ هي ڇا ڪيئي؟ هي ٽئڪسي منهنجي مالڪ جي آهي. هاڻ هو مون کان وڌيڪ پئسا وٺندو.”
آءٌ گھٻرائجي ويس ۽ سوچڻ لڳس ته شايد ائين ڪرڻ سان هن جو ميٽر ڀڃي رکيو اٿم ۽ دل ۾ سوچڻ لڳس ته جيڪي مون وٽ سؤ روپيا آهن، انهن مان هن جو ڪم ٿي وڃي ۽ منهنجي جان ڇٽي. آخر دل ٻڌي چيومانس، “ڪيترا پئسا تو کي مالڪ کي وڌيڪ ڏيڻا پوندا؟”
چوڻ لڳو؛ “چار آنا.”
آءٌ سندس هٿ تي روپيو رکي اچي ٽئڪسيءَ ۾ ويٺس. ڀر ۾ علي رضا ويٺو هو، تنهن چيو؛ “يار، همراهه دانهون اهڙيون ڪيون، جو اسان به گھٻرائجي وياسين ته متان سڄي موٽر جا پئسا ڀرائي نه وٺي.”
پوءِ معلوم ٿيو ته ميٽر کي هيٺ ڪرڻ سان شروعات جو ‘گھٽ ۾ گھٽ’ ڀاڙو چار آنا وڌي ٿو ۽ ٻين پئسن سان جوڙ ٿيو وڃي، جنهن موجب سڄي ڏينهن جو حساب، مالڪ ڊرائيورن کان وٺن ٿا ۽ ان مطابق ئي کين پگھار يا ڪميشن ڏين ٿا.